We publiceren een resolutie die is geschreven door Alan Woods, de redacteur van Marxist.com. Celia Hart verdedigde deze resolutie in een workshop getiteld ‘De utopie die we nodig hebben’ georganiseerd door de Cátedra Bolivar Marti en de Sociedad Cultural José Marti in Havana op vrijdag 10 september 2004. De conferentie ging door in het Spaans-Amerikaans Centrum in Malecón. De resolutie is vertaald uit het Spaans.

Iets meer dan een decennium geleden stortte de Sovjetunie in elkaar. Dit zorgde voor euforie onder de bourgeoisie wereldwijd. Er werd gesproken over het einde van het socialisme, het einde van het communisme en het einde van het marxisme. Een van de strategen van de bourgeoisie, Francis Fukuyama, sprak zelfs over het einde van de geschiedenis.

Tien of twintig jaren zijn een lange periode in het leven van een mens. Voor de geschiedenis is een dergelijke periode echter niets. Historisch gesproken, is het zelfs een korte periode. Toch hebben we in die korte periode een fundamentele verandering gezien. De stabiliteit in de wereld is door elkaar geschud. In eerste instantie leek het er inderdaad op dat het kapitalisme uiteindelijk overwonnen had. Niets is echter minder waar. Je moet dan ook niet noodzakelijk een marxist zijn om de aard van de huidige periode te begrijpen. Je moet zelfs niet erg intelligent zijn. Het volstaat om de televisie aan te zetten om de harde realiteit in de wereld van vandaag te zien. Tien jaar geleden beloofde de bourgeoisie ons een wereld van vrede en welvaart, dankzij de mirakels van de ‘vrije markt’ en de ‘democratie’.

Vandaag zijn al die dromen tot as herleid. Er blijft geen enkel element overeind van de perspectieven die de strategen van het kapitaal ons hebben voorgeschoteld. In plaats daarvan zijn we in een nachtmerrie beland. Het economisch herstel waarover wordt gesproken, is zeer fragiel en kan elk moment instorten door een ‘toevalligheid’, zoals een verdere toename van de olieprijs.

Overal zien we oorlog, terrorisme, chaos en instabiliteit. Wanneer we dan spreken over utopieën, moeten we wel verduidelijken wat we daarmee bedoelen. Als we spreken over utopische ideeën, dan kunnen we niet zwijgen over alle ideeën, schema’s en perspectieven die ons in de nek werden geworpen door de apologeten van het kapitaal na de ineenstorting van de Sovjetunie. Die zijn allemaal utopisch in de letterlijke zin van het woord (met onze verontschuldigingen aan Thomas More).

Volgens de verdedigers van het kapitalisme was Marx verkeerd wanneer hij voorspelde dat het kapitaal onvermijdelijk geconcentreerd zou geraken in minder en minder handen. “Small is beautiful” werd er gezegd. Statistieken vertellen ons echter het tegenovergestelde: de concentratie van kapitaal is nooit in de geschiedenis zo intens geweest als vandaag. Momenteel controleren de 200 grootste bedrijven een kwart van de wereldwijde economische activiteit. Dit is net wat Marx voorspelde in het Communistisch ManifestCommunistisch Manifest alsof het gisteren geschreven was, en wat ook Lenin stelde in zijn boek Imperialisme. Een ander idee van Marx dat door de bourgeoisie wordt betwist, is het idee van toenemende verpaupering van de massa’s onder het kapitalisme. Met betrekking tot deze discussie is het belangrijk te beseffen dat het concept van de levensstandaard voor Marx altijd een relatief begrip was en geen absoluut. In relatieve termen is er een kolossale toename van de verschillen tussen rijk en arm, zelfs in de rijkere landen van onze planeet, bijvoorbeeld in de VS. De mate waarin monopolies worden gevormd, heeft nooit geziene extremen bereikt. Recent publiceerde de bekende schrijver en progressieve journalist John Pilger volgende onthullende data met betrekking tot de huidige situatie op wereldschaal. General Motors is nu groter dan de economie van Denemarken terwijl Ford groter is dan de economie van Zuid-Afrika. Dergelijke voorbeelden zijn legio. Dit betekent dat de verschillen tussen rijk en arm toenemen tegen een duizelingwekkende snelheid. Om hiervan slechts één voorbeeld te geven: Tiger Woods, de Amerikaanse golfspeler, verdient meer dan alle werknemers van Nike in Indonesië samen. Goldman Sachs, een investeringsbedrijf met slechts 167 partners, verdient elk jaar 2.200 miljoen dollar, hetzelfde als Tanzania, een land met 25 miljoen inwoners.

De kloof tussen rijk en arm drukt niet alleen een toename van de ongelijkheid op wereldschaal uit, maar wijst ook op verschillen tussen rijk en arm binnen de ontwikkelde kapitalistische landen. Overal neemt de onzekerheid toe en dat geeft meer en meer aanleiding tot het in vraag stellen van het systeem. We hebben de grootste betogingen in de geschiedenis gezien in landen zoals Groot-Brittannië en Spanje tegen de oorlog in Irak. In Spanje leidde het maatschappelijk ongenoegen rechtstreeks tot de val van de regering Aznar. In India zagen we recent een gelijkaardig fenomeen. In de VS is er een toenemende ontevredenheid met de Bush-regering en zien we het begin van grote betogingen.

Hebben wij het recht om de conclusie te trekken dat het kapitalisme de problemen in de wereld heeft opgelost, dat het niet nodig is om naar een ander systeem uit te kijken en dat daarom de geschiedenis een einde heeft bereikt? Een dergelijke conclusie gaat niet alleen in tegen alle logica maar komt ook niet overeen met de waarneming van onze zintuigen. Het is lachwekkend om vandaag te lezen wat de verdedigers van het kapitalisme tien jaar geleden schreven over globalisering, een concept dat trouwens reeds werd uitgelegd door Marx en Engels in het Communistisch Manifest, zo’n 150 jaar voordat de economen van de Chicago School dit ontdekten. Vandaag is die briljante voorspelling van de grondleggers van het wetenschappelijk socialisme volledig uitgekomen in de praktijk. De overweldigende dominantie van de wereldmarkt is een verifieerbaar feit. Het is het meest bepalende fenomeen van deze tijd. Het vormt bovendien de objectieve basis voor een toekomstige socialistische wereld en maakt elke nationalistische bekrompenheid onmogelijk. Jammer genoeg is het niet de rede die de geschiedenis van de mensen vorm geeft maar wel hun materiële belangen, zoals Hegel lang geleden uitlegde.

De eigenaars van de grote transnationale bedrijven liggen natuurlijk niet echt wakker van de logica van de geschiedenis. Zij vechten en zullen blijven vechten om hun macht, rijkdom en privileges te beschermen tegen elke sociale verandering. We zien dit vandaag duidelijk in Venezuela, waar de Venezolaanse oligarchie met de steun van het Amerikaanse imperialisme tegen elke prijs probeert de regering van Hugo Chavez omver te werpen. Sommigen beweren dat alle problemen zijn opgelost in Venezuela na het referendum, dat de revolutie onomkeerbaar is en de oligarchie verslagen. Zowel in een oorlog als in de politiek is het echter zeer gevaarlijk om de vijand te onderschatten en te vroeg victorie te kraaien.

De waarheid is dat het imperialisme en de oligarchie (twee keerzijden van dezelfde medaille) zich nooit zullen neerleggen bij de Bolivariaanse revolutie, net zoals ze zich nooit hebben neergelegd bij de Cubaanse revolutie. De belangrijkste reden is dat beide revoluties een gevaarlijk voorbeeld stellen voor de onderdrukte massa’s in Latijns-Amerika en er geen enkel stabiel burgerlijke regime is tussen Tierra del Fuego en de Rio Grande.

Er zijn mensen (die zichzelf om onbegrijpelijke redenen realisten noemen) die benadrukken dat de Venezolaanse revolutie de oligarchie niet kan verdrijven omdat er dan een reactie van de imperialisten zou komen. Iedereen weet dat je provocaties moet vermijden, maar een dergelijke redenering houdt geen enkele steek. De criminele bende rond George Bush heeft immers geen provocatie nodig om op te treden tegen de regering van Hugo Chavez. Zij doen dat al jaren (nog nooit opgevallen?). We moeten beseffen dat voor de imperialisten zelfs nog maar het bestaan van de Venezolaanse of de Cubaanse revolutie een provocatie betekent. Zij zullen dan ook niet rusten vooraleer deze revoluties vernietigd zijn. Indien we geen oog hebben voor dit perspectief, dan zouden we zeer onverantwoordelijk zijn.

Andere mensen gebruiken subtielere (of eerder sofistische) argumenten: aangezien de Venezolaanse Revolutie geen socialistische maar een nationaal-democratische revolutie is, kan zij de oligarchie niet verdrijven omdat de nationaal-democratische revoluties de private eigendom moeten respecteren. Is dat zo? In de Amerikaanse Revolutie in de 18e eeuw aarzelden de nationaal-democratische revolutionairen anders niet om de eigendommen van de aanhangers van de Engelse kroon te confisqueren. Tijdens de tweede Amerikaanse Revolutie (de Burgeroorlog) confisqueerde Abraham Lincoln de eigendommen van de zuidelijke slaveneigenaars, zonder hen ook maar enige compensatie te geven.

De geschiedenis toont aan dat de nationaal-democratische revolutie, indien ze consistent is, zich niet kan laten hypnotiseren door de rechten van de private eigendom. Indien de Cubaanse Revolutie dat gedaan had in 1960 zou ze zonder twijfel verslagen zijn. En zijn we vergeten dat de Russische Revolutie in eerste instantie een nationaal-democratische revolutie was die noodzakelijkerwijze moest overgaan van de nationaal-democratische taken naar de onteigening van de Russische bourgeoisie?

We moeten ook onthouden dat verschillende leiders van de bolsjewieken niets zagen in het idee van een socialistische revolutie in Rusland (Kamenev, Zinoviev en oorspronkelijk ook Stalin) en Lenin er zelfs van beschuldigden een ultralinkse te zijn. Zij kwamen aan dat idee door vast te houden aan het veronderstelde nationaal-democratische karakter van de Russische Revolutie. Dit idee vormde bovendien de basis van de politiek van de mensjewieken. Zij stelden dat de arbeidersklasse haar belangen ondergeschikt moest maken aan die van de progressieve bourgeoisie, een idee dat Lenin steeds met haar en tand bestreden heeft.

De Bolivariaanse revolutie heeft enkele grote triomfen gerealiseerd maar al die overwinningen kunnen nog steeds teruggeschroefd worden. Zolang de oligarchie de controle behoudt over de sleutelsectoren van de economie, zal de revolutie steeds in gevaar zijn. Het is noodzakelijk om dit in te zien en ook naar dat inzicht te handelen.

Want we moeten duidelijk zijn. Momenteel zijn er twee grote obstakels die verdere vooruitgang van de mensheid en de beschaving verhinderen: in de eerste plaats de private eigendom van de productiemiddelen en ten twee de natiestaat, dat overblijfsel uit de barbarij. We zien hier ook de belangrijkste tegenstelling: enerzijds hebben de productiemiddelen op wereldschaal een niveau van ontwikkeling bereikt dat ons onder een systeem van harmonieuze en rationele planning moet toelaten om al onze problemen op te lossen en vooruit te gaan naar een hoger niveau van beschaving en cultuur; anderzijds wordt de wereld verscheurd door honger, ziekte, geweld en oorlogen. Dergelijke fenomenen zijn niet alleen de symptomen van een ongeneeslijke ziekte, van een sociaal-economisch systeem dat geen bestaansreden meer heeft, dat niet langer in staat is om de productiekrachten en de cultuur verder te ontwikkelen zoals dat in het verleden het geval is geweest en daarom in een fase van seniele degeneratie is geraakt die desastreuze gevolgen heeft voor de gehele planneet en in die zin een serieuze bedreiging vormt voor de toekomst van de mensheid.

Overal zien we nooit geziene en toenemende instabiliteit op alle niveaus: economisch, financieel, monetair, sociaal, politiek, diplomatisch en militair. De totale dominantie van de VS zorgt echter niet voor een stabiele situatie maar destabiliseert juist alles. Gedurende de laatste drie eeuwen waren er steeds tenminste drie of vier grootmachten in de wereld. Vandaag is er slechts één. Een dergelijke situatie is historisch zonder voorgaande. Nooit voordien is er een periode geweest waarin slechts één enkel land de wereld domineerde zoals vandaag. Vergeleken met de huidige macht van de VS was de macht van het oude Rome slechts kinderspel. Een eeuw geleden had het Britse rijk de gewoonte ervoor te zorgen dat haar vloot steeds groter was dan de gecombineerde vloten van de twee grootmachten die na haar kwamen (bv. Frankrijk en Duitsland). Vandaag heeft de VS, die jaarlijks 300.000 miljoen dollar investeren in bewapening, een militaire macht die het equivalent is van de militaire macht van Rusland, China, Japan, Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Saoedi-Arabië, India en Zuid-Korea samen.

Dit is een enorme macht die zonder voorgaande is. Vele mensen trekken hier pessimistische conclusies uit en stellen dat “we niets kunnen doen uit schrik de VS te provoceren”. Een dergelijke conclusie is echter verkeerd. Het is juist dat de macht van het Amerikaanse imperialisme enorm is, maar ze heeft ook beperkingen, zoals wordt aangetoond door de situatie in Irak. Ondanks alle bewapening, satellieten, raketten en geld zijn zij niet in staat om het Iraakse volk te onderwerpen.

De VS hebben momenteel een enorm begrotingstekort (450,000 miljoen dollar). Toch zijn ze gedwongen om de militaire uitgaven voortdurend op te drijven. Ondertussen voeren ze een belastingsverlaging voor de rijken in, maar snoeien ze in de uitgaven voor bijvoorbeeld pensioen en gezondheid. De weerslag van deze situatie zal duidelijk zichtbaar zijn na de presidentsverkiezingen, wie er ook wint. Het voortduren van de oorlog in Irak vraagt om een permanente drainage, goed voor ongeveer 6 miljard dollar per maand. En dan spreken we nog niet over de levens die er verloren gaan. De situatie is ondraaglijk, zelf voor het rijkste land ter wereld. De situatie zal onvermijdelijk leiden tot een crisis in de VS, met een omvang vergelijkbaar met de crisis rond de Vietnamoorlog – misschien zelfs groter.

Vóór de Tweede Wereldoorlog deed een groot marxist een briljante voorspelling: de VS zullen de hele wereld domineren, maar ze zullen dynamiet in hun fundamenten gebouwd hebben. Momenteel zien we de juistheid van deze woorden. De wereldwijde crisis van het kapitalisme zal vroeg of laat weerklinken in de VS. Ze zal de ene explosieve situatie na de andere creëren. Lange tijd slikten veel mensen in de VS de propaganda over de zogenaamde 'American dream'. Nu verandert die houding. De toekomst wordt meer en meer onzeker. De catastrofe van 11 september zorgde eerst voor een versterking van de meest reactionaire stroming, maar door een teleurstelling daarin zal er een abrupte wending zijn naar de tegenovergestelde richting.

Al spreekt men van een herstel van de economie in de VS, de levensstandaard van de grote meerderheid gaat er niet op vooruit. Als aandeel in het BBP zijn de lonen er op hun laagste punt sinds decennia. De werkloosheid blijft toenemen. Vooral de periode waarvoor iemand werkloos is neemt toe. Tegelijkertijd stijgen de olieprijzen en snoeit men in de budgetten voor pensioen en sociale zekerheid. Vandaag de dag is ziek zijn in de VS een luxeaangelegenheid.

Klassieke fysici zeggen dat elke actie een gelijke en tegenovergestelde reactie veroorzaakt. Iets gelijkaardig geldt voor de politiek. Na een feest komt de kater, en hoe wilder het feest hoe groter de hoofdpijn. Er zijn reeds duidelijke tekenen van een gistingsproces. We zien dit in het feit dat Michael Moores Fahrenheit 9/11 meteen een kaskraker was in de VS. Er zijn ook vele andere symptomen zoals de massademonstraties tegen de poging om het recht op abortus in te perken en tegen de oorlog en de massale protestacties tegen Bush pal voor de Republikeinse Conventie.

We komen uit een periode van tien à twintig jaar waarin de slinger internationaal fel naar rechts zwaaide. Eerst hadden we Reagan en Thatcher, later kregen we Bush en Blair. De effecten van de instorting van de Sovjetunie zijn ondertussen geschiedenis. Overal worden de levensstandaard en de welvaartstaat aangevallen. Deze aanvallen bereiden eigenlijk een enorme zwaai naar links voor.

Het is ironisch dat precies nu overal wordt opgeroepen om de 'ouderwetse ideeën' van het marxisme te verlaten.

Ooit zei Josef Goebbels, Hitlers minister van propaganda: "Als je een leugen gaat vertellen, vertel er dan geen kleine; het is nodig om een grote leugen te verkondigen. Als je die keer op keer herhaalt, zullen de mensen er uiteindelijk in geloven." Hier zit jammer genoeg enige waarheid in.

De verdedigers van het in verval zijnde kapitalisme hebben enorme propagandamiddelen tot hun beschikking. Ze gebruiken deze om het communisme en het marxisme aan te vallen. Ze zeggen dat het marxisme dood is. Ze zeggen dit ondertussen wel al 150 jaar. Het feit dat ze er mee blijven voortdoen, bewijst op zich al de enorme vitaliteit en levensvatbaarheid van het marxisme. De heersende klasse zou nooit zoveel tijd, geld en moeite investeren in het aanvallen van een dood idee. Integendeel, ze vallen alleen ideeën aan die niet dood zijn en die bovendien een bedreiging vormen voor hen en hun systeem.

Het meest verontrustende is niet dat er onwetende mensen zijn die deze antimarxistische propaganda voor waar nemen. Het meest verontrustende is dat er mensen zijn (en niet weinig) die zichzelf communist noemen en tegelijkertijd die propaganda slikken. In de praktijk (of ze het nu weten of niet) zijn zij die om een herziening van de fundamentele ideeën van het marxisme vragen mee bezig de ideeën en de druk van de burgerij te versterken. Zij spelen daarin een duizendmaal grotere rol dan alle anti-propaganda van de CIA tezamen.

Sommige mensen hebben het communisme verlaten als ratten die van een zinkend schip springen. Ze zijn met wapens en bagage overgelopen naar de contrarevolutie en de burgerij. Denk bijvoorbeeld aan de oude leiders van de zogezegd Communistische Partij van de Sovjetunie. Ze verdedigen nu het kapitalisme en zijn vooral toegewijd aan het zichzelf verrijken als een stel dieven, ze bedienen zichzelf van staatsbezit via privatisering. In vergelijking daarmee was het verraad van de sociaal-democratische leiders in 1914 kinderspel.

Anderen, dat moet gezegd, blijven trouw. Zij zijn echter zo gedemoraliseerd dat ze onafgebroken en obsessief wauwelen over de noodzaak van een 'herziening' van het marxisme. Om eerlijk te zijn, houdt dit eveneens een verlaten van het hele marxisme als revolutionair idee en programma in. Het marxisme wordt dan onschadelijk gemaakt – een decafeïne versie, geschikt voor sociale bijeenkomsten, waar men, gewapend met een tas koffie met vrienden bijeenkomt om te praten over de goede oude tijd. Met dat soort vrienden hebben we echt geen vijanden nodig!

Zij die spreken over socialisme als een utopie hebben niets van de actuele wereldsituatie begrepen. Ze zijn hun weg volledig kwijt, zijn pessimistisch geworden en zijn in het moeras van scepticisme of zelf cynisme gezonken. Pessimisme, scepticisme en cynisme leiden tot niets positief in het leven en zeker niet in de politiek. Zij horen niet thuis in de revolutionaire beweging!

Het marxisme is gebaseerd op de filosofie van het dialectisch materialisme. Het leert ons dat alles verandert en dat dingen kunnen transformeren in hun tegenovergestelde. De instorting van de Sovjetunie is reeds geschiedenis. Het is nodig om te begrijpen dat hetgeen destijds instortte geen socialisme was, zoals ons vijanden beweren. Het was een totalitaire en bureaucratische karikatuur van het socialisme. Het was een regime dat uiteindelijk de basis van de genationaliseerde en geplande economie ondermijnde, dat door de grote Oktoberrevolutie ingevoerd was.

De periode na de instorting van de Sovjetunie heeft ons echter al genoeg feiten gegeven om op alle argumenten van de verdedigers van het kapitalisme te antwoorden, te beginnen met Rusland. Is de situatie in Rusland er na een decennium 'vrije markteconomie' op vooruit gegaan? Nee, voor de overgrote meerderheid is de situatie duizendmaal erger. Dit is de realiteit van de 'kapitalistische utopie'! In de eerste jaren na de 'kapitalistische hervorming' vond de grootste economische instorting uit de hele geschiedenis plaats in Rusland. Er is geen parallel hiervoor – tenzij een catastrofale nederlaag in een oorlog.

Hoewel veel mensen dit niet weten en anderen dit niet willen weten, werden deze gebeurtenissen allemaal voorspeld door een van de belangrijkste marxistische theoretici van de twintigste eeuw, Leon Trotski. Hij voorspelde reeds in 1936 dat de stalinistische bureaucratie zich niet tevreden zou stellen met haar nochtans geprivilegieerde positie. Hij wist dat ze zichzelf uiteindelijk tot kapitalisten zouden omvormen en dat ze de productiekrachten zouden privatiseren. Hij verklaarde ook wat de gevolgen zouden zijn: "De val van de huidige bureaucratische leiding zal indien het niet door een nieuwe socialistische macht wordt vervangen, de wederkeer naar het kapitalisme betekenen, met een catastrofaal verval van economie en cultuur tot gevolg." Deze zinnen die wel gisteren geschreven lijken, komen uit ‘De Verraden Revolutie’, geschreven in 1936.

Kameraden! Het is noodzakelijk en dringend om een einde te maken aan de verwarring, desoriëntatie en versnippering van de communistische beweging. Vandaag is het meer dan ooit noodzakelijk om onze krachten te verenigen tegen de gemeenschappelijke vijanden: het kapitalisme en het imperialisme. Het is nodig dat we ons verenigen in de verdediging van de Cubaanse Revolutie en zijn grote verworvenheden: de nationalisatie en planning van de productiekrachten. We moeten de aanvallen van het Noord-Amerikaanse imperialisme tegen Cuba en Venezuela verslaan.

De allerbeste manier om deze revoluties te verdedigen is de versterking van het communistische voorhoede, het vechten voor de verdediging van de authentieke ideeën, het programma en de methode van Lenin en de bolsjewistische partij. Het is nodig dat we openlijk en diep debatteren over de toekomst van het communisme. Dit debat mag niemand uitsluiten en moet openstaan voor elke stroming die vecht voor het communisme tegen het kapitalisme en het imperialisme. Enkel op die manier kunnen we komen tot een hergroepering van de wereldwijde communistische beweging waarnaar we allen streven.

In dit debat zal de bijdrage van de Cubaanse kameraden zonder twijfel van groot belang zijn. Echter, als we zeggen dat we zullen strijden voor de vereniging van alle communisten, mogen we ook die communisten niet negeren die onvoorwaardelijk trouw bleven aan de ideeën en veroveringen van het bolsjewisme en de Oktoberrevolutie. Zij die vochten tegen het stalinisme. We geloven dat elke discussie over de toekomst van het communisme onvolledig zou zijn zonder in alle ernst de ideeën te bestuderen van een man die aan de zijde van Vladimir Ilyich Lenin de Oktoberrevolutie leidde en het Rode Leger creëerde: Lev Davidovich Trotski.

Wij hebben steeds de Cubaanse Revolutie verdedigd tegen haar vijanden: het imperialisme en de krachten van de kapitalistische contrarevolutie. Deze verdediging is onvoorwaardelijk. Het enige dat we vragen is dat onze ideeën in overweging worden genomen. Het zijn communistische ideeën, stevig gebouwd op de ideeën van Marx, Engels en Lenin.

Om te besluiten: de echte utopisten zijn de reformisten die denken dat de mensheid kan overleven en bloeien binnen de verstikkende grenzen van het kapitalisme. Dit idee wordt weerlegd door de ervaring. De voortzetting van dit rotte systeem creëert elke dag op nieuw nachtmerries. Het bedreigt de toekomst van de cultuur en de menselijkheid. Ofwel stellen we een einde aan de dictatuur van het kapitaal, ofwel stelt het een einde aan ons. Er is geen 'derde weg'.

Lenin zei ooit: het marxisme is almachtig omdat het waar is. Ondanks alle leugens en laster van de vijanden van het socialisme is het marxisme relevanter dan ooit. De nieuwe generatie voorvechters, die tot de strijd gedwongen worden, heeft een enorme nood aan ideeën. De enige oplossing voor de problemen van de mensheid is wereldsocialisme. Daarom is socialisme geen utopie maar een noodzakelijkheid. In de woorden van Karl Marx: er zijn maar twee alternatieven voor de mensheid: socialisme of barbarij.