Luchtspiegelingen op de arbeidsmarkt

Eerder publiceerden we reeds een artikel over de patronale klaagzang van de tekorten op de arbeidsmarkt. Die klaagzang is ondertussen steeds luider geworden. Ondertussen is er echter ook een studie verschenen van het HIVA (Hoger Instituut voor de Arbeid, een studiecentrum verbonden aan de Katholieke Universiteit Leuven) die de argumenten die wij enkele maanden geleden ontwikkelden versterken met feiten, cijfers en case studies. Daarom komen we nog eens even terug op deze problematiek…

Sommige "Kamers van Koophandel" (de regionale spreekbuizen van de bedrijfswereld) hangen nu zelfs het spookbeeld op van "bedrijven die expansieplannen opbergen omdat ze geen geschikt personeel vinden" (1). Niemand die achteraf nog zal kunnen beweren dat die expansieplannen werden opgeborgen omdat er zich donkere wolken samenpakken boven de horizon van de wereldeconomie, het is allemaal de schuld van de werklozen die niet willen werken…

Bovendien wordt het vaststellen van dit tekort steevast geplaatst tegenover de eis van de arbeidsduurvermindering: "arbeidsduurvermindering zal dit probleem enkel nog doen toenemen !" schreeuwen de bedrijfsleiders. De werkgevers klagen "het gebrek aan mobiliteit" aan bij de werkzoekenden (je moet maar durven in een land waar de helft van de tewerkstelling zich bevindt op met het openbaar vervoer onbereikbare KMO-zones en de andere helft langsheen een spoorwegennet dat voor onze ogen desintegreert…), vinden dat er meer "verplichte" opleidingen moeten komen voor werklozen en vinden dat -begrijpe wie kan- een "loonlastenverlaging nog altijd de beste oplossing is" (2). Hoe moeten we dit laatste nu interpreteren ? Toch als een aanfluiting van de door de werkgevers hoog in het vaandel gevoerde principes van de vrije markt, waarin de prijs bepaald wordt door de verhouding tussen vraag en aanbod ? Als de vraag dan zoveel groter is dan het aanbod, dan zou de prijs van de arbeid -de loonkost- toch moeten stijgen ? En dat men niet afkomt met het argument dat de nettolonen gelijk mogen blijven of zelfs mogen stijgen als de patronale lasten maar dalen: de kostprijs van de arbeid is héél de kostprijs, dus ook de kosten van werkloosheidsverzekering, ziekte- en ongevallenverzekering en pensioen. We leven niet enkel van ons 20e tot ons 65e van 9 tot 5 van maandag tot vrijdag. En alle voorstellen betreffende alternatieve financiering roepen meteen de vraag op: uit wiens zakken zal men die "alternatieve" centen kloppen, uit die van hen of die van ons? Alle proeven tot antwoord op die vraag (CO2-tax, BTW-verhoging…) doen het ergste vermoeden voor de werkende mens….

Overvraging

Maar hoe zit het dan met die tekorten op de arbeidsmarkt? Zoals in elke goede leugen schuilt ook in dit verhaal een kern van waarheid. Door de toegenomen informatisering en automatisering van de productie is er een tekort ontstaan aan ingenieurs, informatici en zelfs aan mensen met een A2 diploma in de technische richtingen electromechanica, electriciteit, mechanica enz…

Hoewel we bij deze laatste "tekorten" al onmiddellijk een paar serieuze kanttekeningen moeten plaatsen. Een studie van het HIVA die gepubliceerd werd in het najaar van 1998 brengt een fenomeen in kaart dat elke arbeidsbemiddelaar elke dag aan den lijve ondervindt: het fenomeen van de "overvraging" (3). Overvraging betekent dat de werkgever in feite méér kwalificaties vraagt dan voor het uitoefenen van de aangeboden job noodzakelijk is. Op die manier haalt de baas natuurlijk een stuk potentieel in huis dat polyvalent en flexibel kan worden ingezet. Bij wijze van voorbeeld: beman de productielijnen met A2’s electromechanica en je zal je aantal duurbetaalde en slechts onrechtstreeks productieve onderhoudsmecaniciens drastisch kunnen terugschroeven. Het spreekt voor zich dat het fenomeen van de overvraging slechts een kans krijgt op een arbeidsmarkt waarin de werkloosheid hoog is. Het feit dat de overvraging nauwelijks afneemt bewijst dat het met die dramatische tekorten op de arbeidsmarkt nog zo’n vaart niet loopt.

Niet relevante criteria

Naast deze overvraging worstelt de arbeidsbemiddelaar (en vooral de openbare arbeidsbemiddelaars VDAB/FOREM/BGDA, want hun diensten zijn gratis) nog met een andere kwaal die hem/haar vaak beletten professioneel te werken in de selectie, dat van de niet-relevante criteria. "Het moet een vrouw zijn van tussen de 30 en de 35 jaar oud", "enkel kandidaten uit de Kempen, die van Antwerpen hebben teveel syndicale noten op hun zang", en natuurlijk "Geen M… in mijn bedrijf". Het zijn enkele van de veel voorkomende, doch je staat er soms van versteld wat een werkgever nog allemaal kan verzinnen. Het aanschroeven van de wetgeving op dat vlak bracht weinig zoden aan de dijk: officieel moet elke jobaanbieding natuurlijk openstaan voor elke m/v van gelijk welke (actieve) leeftijd of huidskleur maar in de praktijk doet een werkgever met zijn kandidaten wat hij wil. Het aantal technische geschoolde migranten dat ondertussen werkloos rondloopt louter omwille van hun huidskleur is ondertussen aanzienlijk en zorgt voor de nodige spanningen, motivatieproblemen op de scholen van jonge migranten die na hen komen enz.

"Vorming zal alles oplossen…"

En vooral als ze verplicht wordt opgelegd vindt het patronaat blijkbaar. Een werknemer van Levi’s sprak in dat verband over "heropvoedingskampen" die in het vooruitzicht werden gesteld omdat hij aanvoelt hoe ver zijn specifieke beroepskwaliteiten verwijderd zijn van hetgeen men vraagt in jobadvertenties.

Een groot Antwerps uitzendkantoor nam de proef op de som: in een schrijven aan een 15-tal kleding- en confectiebedrijven plus aanverwante met tussen de 10 en de 100 werknemers in en rond Antwerpen werd gepolst naar de interesse van deze bedrijven naar werknemers van Levi’s op het ogenblik dat zij op de arbeidsmarkt zouden verschijnen. Werd aan het "pakket" toegevoegd: gratis bijscholing toegesneden op de behoeften van het bedrijf en misschien nog premies bovenop indien dit in het sociaal plan zou vervat zitten. Respons: één bedrijf was misschien geïnteresseerd in de aanwerving van 3 werknemers omstreeks april volgend jaar…

Bij Levi’s Deurne werken bijna 300 mensen…

De mythe dat de arbeidsmarkt, gekoppeld aan vorming alles zal oplossen en waarin ook de vakbonden voor een groot stuk meegaan als ze al te makkelijk beginnen onderhandelen over een sociaal plan in plaats van over het openhouden van een bedrijf is een bijzonder gevaarlijk sprookje! Het is dus van levensbelang te vechten voor het behoud van elke bestaande job!

Naast dit syndicaal ABC dat echter blijkbaar verloren dreigt te gaan onder de mokerslagen van het patronaat moeten we ons wapenen tegen het sprookje van de "tekorten" met volgende offensieve eisen:

* Een werkgever mag vragen wat hij wil maar doet dit dan best op eigen kosten. Als er beroep gedaan wordt op de gratis dienstverlening van de openbare arbeidsbemiddelaar dan heeft deze laatste medezeggenschap in het opstellen van objectieve aanwervingscriteria. Daarnaast heeft niet alleen de werkzoekende maar ook de werkgever plichten: als de eerste verplicht is aan de RVA te bewijzen dat zij/hij echt werk zoekt dan is de werkgever verplicht te bewijzen dat hij/zij ook echt volk zoekt en niet enkel advertenties plaatst voor de reclame of om een occasionele witte raaf te vangen.

* Kansen op herscholing en beroepsopleiding voor iedereen, zonder dwang en sanctie, maar integendeel met de garantie dat er na de opleiding ook een job volgt.

* Een uitgebreid netwerk van gratis en kwalitatief hoogstaande kinderopvangcentra

* De volledige bereikbaarheid van alle grote en kleine industriële zones met het openbaar vervoer, dienstregelingen die afgestemd zijn op de werktijden (dus ook ploegenarbeid!). Een verantwoorde inplanting van nieuwe industriële zones rekening houdend met de belangen van mens en milieu (beperking van het woon-werkverkeer, de wegtransporten en de versnippering van de open ruimte).

(1) De Standaard 30/10/98: "Regio’s komen handen tekort; Werktijdverkorting kan spanning op arbeidsmarkt nog verscherpen"

(2) De Morgen 30/10/98:"Werkgevers willen vacatures invullen, niet creëren; West-Vlaanderen en Vlaams Brabant komen mannelijke werklozen tekort"

(3) HIVA/Andersen Consulting/Cevora-1998:"Lager rekruteren, hoger waarderen" (Pollet, Van Hootegem,Jorens, Wijns)