Het is bekend: de spaarboekjes brengen niets meer op. Dat is te wijten aan de politiek die de centrale banken wereldwijd voeren door de renten praktisch nul, of zelfs negatief te maken en door de politiek van de kwantitatieve verruiming (quantitative easing). In feite komt dat neer op gratis geld dat de centrale banken met tonnen creëren. Maar waar is al dat geld zie ik u denken. Wij horen toch enkel over tekorten en besparingen? Een zeer goed artikel van de Groene Amsterdammer, getiteld “Hypotheek op de crisis” geeft antwoord op die vragen.

Ze beginnen met het voorbeeld van Uber, het bedrijf achter de populaire taxi-app. Afgelopen mei ging Uber naar de beurs en haalde 8 miljard dollar op, terwijl het jaar op jaar verlies maakt. Ook in de toekomst zal Uber waarschijnlijk geen winst maken, zegt het zelf. Toch stoppen investeerders miljarden in dit bedrijf.

En Uber is geen unicum. Onderzoeker Jay Ritter van de University of Florida verzamelde gegevens over bedrijven die in 2018 de beurs op gingen: ruim driekwart van die ondernemingen maakte in het jaar voorafgaand aan de beursgang geen winst.

Evenmin is het fenomeen beperkt tot de beursgenoteerde bedrijven. Eind 2018 telde de Amerikaanse markt 376 start-ups die niet beursgenoteerd zijn, maar gewaardeerd worden op minstens één miljard dollar. De boekhouders en economisten moeten teruggrijpen naar mythische termen om deze fenomenen te beschrijven. Ze spreken over eenhorens en zombies. Eenhorens (Unicorns) zijn startende bedrijven, die niet beursgenoteerd zijn, maar toch gewaardeerd worden op minstens één miljard dollar. Die term wordt gebruikt omdat dergelijke “startups” onnatuurlijk zijn en relatief zeldzaam. In 2013 telden de Verenigde Staten er 39; eind 2018 waren dat er 376.

Zombies zijn bedrijven die te weinig winst maken om de rente en aflossingen van hun lopende leningen te betalen, maar toch niet failliet gaan.

Het doel van al deze bedrijven - en van degenen die erin investeren - is een monopoliepositie te verwerven in de sector waar ze werken en zo in de toekomst wel winst te maken. Maar het is onvermijdelijk dat de meesten daar niet in zullen slagen. Ook als dergelijke bedrijven uiteindelijk winst maken, is dat geen succesverhaal. Doorgaans lukt dat niet door slimme en vernieuwende investeringen, maar door grotere uitbuiting van de arbeid. Een goed voorbeeld is Amazon, dat een afschuwelijke reputatie heeft inzake de behandeling van zijn arbeiders, tot en met het inzetten van neo-nazi groepen in Duitsland om zijn 5000 tijdelijke werkkrachten in het gelid te houden. Ook schijnzelfstandigen worden ingezet om alle sociale rechten van de arbeiders te ondermijnen zoals bij Uber en Deliveroo. Tonnen geld verhuizen naar bedrijven die mooi verpakte gebakken lucht produceren, terwijl er geen geld is voor essentiële zaken als onderhoud van wegen en bruggen, onderwijs, gezondheidszorg, openbaar vervoer of klimaatbeheersing. Dit is een wereldwijd fenomeen.

De Groene Amsterdammer verwoordt het zo: “ In werkelijkheid groeien we op een wankel fundament, houden we met gratis geld verlieslijdende bedrijven in de lucht, en trekken we steeds meer landen mee in een economisch systeem dat opnieuw op de pof leeft. Er lijken slechts twee opties: voortmodderen richting stagnatie, of een nieuwe klap.

Afgelopen zomer kwamen centrale bankiers van over de wereld bijeen in het Amerikaanse Jackson Hole. Na lang vergaderen was de conclusie: wij weten het ook niet meer, het blijven aanleveren van gratis geld heeft niet langer het gewenste effect, wij zijn uitgespeeld. Zit er niets anders op dan dat we de hypotheek op de crisis van 2008 nu gaan betalen?

Bankiers kwamen met één antwoord op de crisis: méér schuld”

Dat is struisvogelpolitiek, die vroeg of laat cash zal betaald worden. Wereldwijd zijn de meeste economische cijfers gunstig: de staatsschuld neemt af (uitzondering: België) evenals de werkloosheidscijfers. Maar tegelijkertijd voelt dit aan als crisis omdat alles wat waardevol is in de samenleving kapot wordt bespaard. De Vlaamse regering van Jambon voert het typevoorbeeld van een dergelijke politiek. Terwijl ze de grote bedrijven in de watten blijft leggen, zijn haar maatregelen voor het klimaat totaal onvoldoende en zet ze drastisch de schaar in de budgetten voor kunst, openbaar vervoer, onderhoud van schoolgebouwen, armoedebestrijding en godbetert zelfmoordpreventie en de strijd tegen hiv.

Het is al van 2008 geleden dat er nog een wereldwijde economische inzinking is geweest. Historisch gezien is dat zeer lang. Reeds meer dan een jaar voorspellen de meeste analisten een nieuwe recessie. Het heeft er de schijn van dat die weer wat voor ons uitgeschoven is, mede door de politiek van het gratis geld. Maar dat betekent geenszins dat het kapitalisme gezond is. Precies door de struisvogelpolitiek van de centrale banken zijn zich onder de oppervlakte gigantische problemen aan het ontwikkelen.

De Groene Amsterdammer ziet er drie, die tegelijkertijd kunnen uitbreken:

• De vele zombie-bedrijven doen denken aan de internet-bubbel, die de crisis van 1998-2000 veroorzaakte

• De vele twijfelachtige leningen werden weer verpakt als rommelobligaties, waarop opnieuw duchtig gespeculeerd wordt, net zoals in 2008

• Het goedkope geld is ook uitgezwermd naar de derde wereld, wat daar een nieuwe crisis kan veroorzaken, zoals in het “verloren decennium” 1980-1990.

Wij wensen al onze lezers een gelukkig en voorspoedig 2020. Maar we wensen u ook een strijdbaar jaar. Strijdbaarheid zal broodnodig zijn om deze voorspoed te veroveren of te verdedigen, want het kapitalisme heeft enkele griezelige verrassingen voor ons in petto.