Toen Tony Blair anno 1997 zijn intrek nam in Downing Street 10, voorspelde de goeroe van de Derde Weg, Anthony Giddens, dat dit nieuwe sociaal-democratische project de volgende 20 à 30 jaar zou regeren. We zijn ondertussen 5 jaar verder en wat lezen we in De Standaard? “Derde Weg lijkt dood te lopen.”

In de jaren ’90 kwam de leiding van de sociaal-democratie aanzetten met een nieuw ‘alternatief’, een Derde Weg tussen het kapitalisme en het socialisme, een markteconomie met een menselijk gezicht. De Third Way van Tony Blair, het Neue Mitte van Gerhard Schröder of het Poldermoddel van Wim Kok, allemaal lood om oud ijzer. In de schaduw van deze boegbeelden werkte onze Vlaamse minitheoreticus Frank Vandenbroucke een ‘originele’ versie van het Blairisme uit: de actieve welvaartstaat. De kleine kritieken op mekaars model mocht niet verhullen dat het hier essentieel om hetzelfde beleid gaat, een beleid dat de socialisten nog meer richting kapitalisme bewoog, compleet met privatiseringen, verlagen van de ‘loonlasten’ (indirect loon), besparingen, flexibilisering van de arbeid, aanvallen op de vakbonden en andere pro-kapitalistische maatregelen. Ook socialistische partijen zoals de Franse en Waalse PS die in woorden kritisch staan ten opzichte van de Derde Weg, voerden in de praktijk hetzelfde beleid.

Dat de Derde Weg juist in het midden van de jaren ’90 opgang maakte, was geen toeval. Rechtse partijen domineerden in de voorgaande periode het Europees politiek toneel en voerden een streng neoliberaal beleid. Daardoor discrediteerden zij zich in de ogen van de arbeiders, die massaal voor links stemden. De sociaal-democraten dienden zich aan als alternatief, niet alleen voor hun kiezers maar tevens voor de bourgeoisie. Die laatsten wensten immers de neoliberale politiek voort te zetten maar voelden het verzet opborrelen. In de nieuwe ‘socialisten’ vonden zij het ideale instrument om tegelijk de frustraties te kanaliseren en toch op dezelfde liberale lijn door te gaan. De burgerij kon de socialistische leiding daarin vertrouwen aangezien die zich sinds de jaren ’80 systematisch van haar linkerzijde had ontdaan. Bovendien profiteerde de Derde Weg van de economische groei waardoor ze gedeeltelijke toegevingen aan de arbeiders konden doen zonder de pro-kapitalistische maatregelen te schaden.

Oud ijzer

Intussen is het tij echter gekeerd. De economische boom is niet meer. Bijgevolg die kleine toegevingen evenmin. Meer zelfs, oude verworvenheden moeten wijken. Het patronaat maakt zich op voor een Tatcheriaans offensief, dat mag duidelijk zijn na 1 jaar Berlusconi, de beleidsverklaring van Chirac en de intenties van de kersverse Nederlandse regering. Nu de sociaal-democratie in de regering zelfs geen ruimte meer heeft voor kleine cadeaus, kan ze de massa niet langer afkopen. Daarenboven herinneren de mensen zich dat de socialisten weinig van hun beloften hebben vervuld. En voor de bourgeoisie zijn ze al evenmin langer bruikbaar want een bloedig offensief vraagt een genadeloze agressor en dat kunnen de socialisten niet zijn vanwege hun electorale achterban.

Resultaat: de sociaal-democratie verkeert in een identiteitscrisis en de huidige leiding vreest op de schroothoop te belanden. Wim Kok en Jospin incasseerden beiden al een zware nederlaag en peilingen wijzen uit dat ook Blair en Schröder aan populariteit inboeten.

Wij willen hierbij even herinneren aan wat Vonk een goed jaar geleden stelde in het editoriaal van mei 2001: “De kapitalistische successen hebben de leiding van zowel de vakbonden als de socialistische en communistische partijen verblind. De nieuwe ‘golden age’ (waarvan de werkende bevolking in tegenstelling tot de jaren ‘50, ‘60 en ‘70 niet heeft geprofiteerd) verleende een objectieve basis voor de opkomst van de Blairs, Schroeders en Janssensen in de arbeidersbeweging. De crisis zal daarom binnen onze eigen organisaties niet zonder gevolgen blijven. De vraag is immers: welk antwoord zullen de huidige leiders bieden? Het zal veel moeilijker worden om de rol van de markt te verdedigen en de rol van de staat terug te schroeven. Maar een even belangrijke vraag is: welk antwoord bieden hun linkse critici?”

Welke verlinksing willen wij?

Vandaag horen we tijdens de 1 meitoespraken Steve Stevaert en ABVV-topvrouw Mia De Vits uitvallen tegen de vader van de Derde Weg, Tony Blair die “dezelfde taal spreekt als de conservatieve Aznar in Spanje en de rechtse Berlusconi in Italië.” De verkiezingen zijn immers in aantocht. Uiteraard mogen we geen illusies hebben in de reformistische leiding, zij spreken graag met gespleten tong om hun positie te behouden maar aan het einde van de rit, wanneer ze opnieuw in de regering zitten, is het voor hen business as usual.

In de woorden van De Standaard: “De socialistische partij wordt nog altijd gedomineerd door technocratisch gerichte leiders die uit zijn op regeringsdeelname. Zij willen hun positie wel versterken in de verkiezingen, weten hun boodschappen zeer strategisch te kiezen in functie daarvan, maar ze spreken altijd met twee woorden: ze willen een slag om de arm houden; ze weten dat ze morgen compromissen moeten sluiten om te kunnen regeren.”

Nochtans waren over heel Europa zulke uitvallen naar de Derde Weg te horen. De socialistische leiding voelt zich in de hoek gedrumd door rechts en extreem-rechts. Door hun manoeuvres naar links zullen ze opnieuw een laag klassenbewuste arbeiders en revolterende jongeren naar zich toetrekken. We zagen dit al in Frankrijk waar op 1 week tijd 10.000 nieuwe leden aansloten bij de PS om zich te verdedigen tegen het gevaar Le Pen. De traditionele organisaties van de arbeiders zijn gedoemd die taak te vervullen, wat extreem-linkse partijen ook moge beweren. De rechtse leiding van de arbeiderspartijen zal zich in het huidige klimaat gedwongen zien zich te openen naar links om de rangen te versterken. Nieuwe mogelijkheden ontstaan voor de opbouw van een sterke linkerzijde. En op dat moment is bovenstaande vraag pertinenter dan ooit: welk antwoord bieden de linkse critici? Ons antwoord is in elk geval duidelijk: een revolutionair alternatief dat krachtsverhoudingen opbouwt met als perspectief het socialisme.