8. De terreur van de Nazi’s
Met de woorden van een historicus: “die van uit de goot waren nu aan de macht gekomen.” Een eenheidsfront van de SPD, de KPD en de vakbonden had de toestand volledig kunnen veranderen. De Duitse arbeidersbeweging was de sterkste ter wereld. Zo’n kracht had de weifelende middenklasse kunnen isoleren van de fascisten en de beweging van Hitler in het zand doen bijten.
Schandalig genoeg slaagden de Nationaal Socialisten er in de macht te grijpen zonder tegestand (“zonder zelfs een venster te breken” om Hitler’s eigen woorden te gebruiken). Het faillissement van de leiders van de arbeidersbeweging was compleet. Om de Nazi’s te sussen nam Otto Wels, de voorzitter van de SPD, ontslag uit het bureau van de socialistische internationale. Nog schandelijker: de leiders van de SPD namen sancties tegen de Berlijnse Jongsocialisten die clandestiene maatregelen hadden genomen tegen de fascisten. Ze wezen hun kameraden in het buitenland terecht die Hitler aanvielen. Ze kropen in het stof voor de Führer terwijl de ijzeren laarzen van de fascisten het Duitse proletariaat aan het vermorzelen waren.
Begin mei bezette de politie de lokalen en de pers van de SPD en confisqueerde er de inboedel. Maar de leiders bogen nog dieper voor Hitler en stemden –afgezien van degenen die al in de gevangenis vertoefden- unaniem voor de buitenlandse politiek van Hitler.
Een maand later, in een sfeer van blinde terreur, werd de SPD buiten de wet gesteld. De katholieke Beierse volkspartij ontbond zichzelf; dat deed ook de Centrumpartij, gevolgd door de volkspartij en de Democraten. Op 29 juni hief de coalitiepartner van Hitler, de Nationale partij “zichzelf vrijwillig op” en werden hun kantoren in beslag genomen door de SA.
Op 14 juli werd een nieuwe wet uitgevaardigd die stelde dat “De Duitse Nationaal Socialistische partij de enige politieke partij in Duitsland is.” In enkele maanden had Hitler bereikt waar Mussolini jaren voor nodig had gehad.
De vernietiging van de vakbonden
De vakbonden waren geen beter lot beschoren. Hitler maakte van de eerste mei een nationale dag van de arbeid en de vakbondsleiders boden hiervoor hun nederige medewerking aan. Het officiële orgaan van de overkoepelende Duitse vakbonden Gewerhschaftszeitung publiceerde in zijn meinummer de volgende schandalige verklaring: “Het betekent zeker niet dat wij de witte vlag uithangen om onze overgave toe te geven als we de overwinning van het Nationaalsocialisme erkennen. Alhoewel die overwinning behaald is tegen de sociaaldemocraten… is het ook onze overwinning”!
Na de betoging van 100.000 op één mei schreef Goebels: “morgen zullen we de gebouwen van de vakbond bezetten. Er zal weinig weerstand zijn.”
De volgende dag bezette de SA de hoofdkwartieren van de vakbond, ontbond de vakbonden, nam de fondsen in beslag en arresteerde de vakbondsleiders. Ze werden in vrachtwagens geladen en naar concentratiekampen gevoerd. De leiders van de vakbondsfederatie Theodor Leipart en Peter Grassman verklaarden zich bereid om met het fascistisch regime samen te werken. “De Leiparts en de Grassmans” zegde dokter Robert Ley, de verantwoordelijke die Hitler had aangeduid om de vakbonden te reorganiseren in een Duits arbeidsfront “mogen zoveel hypocriete verklaringen geven als ze willen dat ze trouw zullen zijn aan de Führer, maar het is beter dat ze in de gevangenis zitten.” En daar zijn ze allemaal beland.
Het einde was roemloos en schandelijk. Er werd geen weerstand geboden aan de totalitaire nachtmerrie, er was enkel verachtelijke capitulatie.
Het antwoord van de Stalinisten
De communistische partij was niet in staat om deze catastrofale nederlaag te erkennen; lichtzinnig spraken ze over een nieuwe revolutionaire golf die voor de deur stond. Hun organisatie was volledig vernield en toch verklaarde de Komintern: “De huidige kalmte die volgt op de overwinning van het fascisme is slechts tijdelijk. Ondanks de fascistische terreur zal de revolutionaire vloed in Duitsland toenemen… De vestiging van een openlijke fascistische dictatuur, die alle democratische illusies bij de massa’s vernietigt (!) en hen bevrijdt (!) van de invloed van de sociaaldemocraten, zal er voor zorgen dat Duitsland vlugger in de richting van de proletarische revolutie gaat.”
De Stalinisten bleken niet in staat om het verschil te zien tussen revolutie en contrarevolutie. Ze deden gewoon verder alsof er niets fundamenteels gebeurd was. Ondanks het feit dat de SPD was verbannen, zijn leiders gevangen gezet waren en hun organisaties vernietigd, beweerden de Duitse communisten nog steeds dat “de sociaalfascisten” de belangrijkste vijand waren! Eind mei verklaarde het centraal comité van de KPD: “De volledige verwijdering van de sociaalfascisten uit het staatsapparaat en de brutale vernietiging van de sociaaldemocratische organisaties en hun pers verandert niets aan het feit dat de sociaaldemocraten de voornaamste steunpilaar van de kapitalistische dictatuur waren en nog altijd zijn.” (mijn klemtoon, Rob Sewell)
Ze waren zich niet bewust van de gevolgen van deze verpletterende nederlaag en evenmin van hun verkeerde politiek, die de arbeidersbeweging had verdeeld en tot deze catastrofe had geleid. In tegendeel, het bestuur van de Komintern kwam bijeen in april en stelde “dat de politieke en organisatorische lijn die het centraal comité van de Duitse communistische partij heeft gevolgd in de aanloop van en tijdens de staatsgreep van Hitler volkomen correct was.” De gedegenereerde Komintern beweerde gewoon dat zwart wit was en wit zwart en noemde haar politiek in Duitsland “een eclatant succes.” Om de woorden van Rosa Luxemburg te gebruiken, net zoals de tweede internationale in 1914 was de communistische derde internationale nu een “stinkend lijk” geworden.
Trotski zag de grootte van de nederlaag in- waarschijnlijk de zwaarste nederlaag in de geschiedenis, die het verraad van de arbeidersleiders in 1914 in de schaduw stelde. Het perspectief van een nieuwe wereldoorlog opende zich want Hitler voerde een programma van massale herbewapening door, met de steun van het Britse imperialisme.
De nacht van de lange messen
Nadat hij de georganiseerde arbeidersbeweging uitschakelde maakte Hitler werk van de vernietiging van de fanatieke ideologen binnen de eigen partij, die eisten dat er een “tweede revolutie” kwam om “socialisme” in te voeren door de nationalisatie van de monopolies, de banken, het in beslag nemen van de warenhuizen en zo voort. In werkelijkheid gebeurde precies het tegenovergestelde: de burgerij gebruikte meedogenloos haar almacht na de vernietiging van de vakbonden om een terreurregime in te stellen in de bedrijven.
De enige belofte die Hitler hield was de onderdrukking van de joden, die werden gebruikt als zondebokken en als uitlaatklep voor de groeiende teleurstelling bij de kleinburgerij. Hitler verried de middenklasse-basis van het fascisme. De SA, onder leiding van Röhm, waren de fanatici van de harde lijn bij de Nazi’s die een “tweede revolutie” wilden. Zij werden ontwapend en geliquideerd in de fameuze “nacht van de lange messen”. Deze huurlingen werden zonder mededogen vermoord nadat zij het vuile werk hadden opgeknapt.
Het staatsapparaat van de Nazi’s was nu volledig geïnstalleerd. Alle oppositie was vernietigd. De burgerij had haar politieke macht overgedragen aan de Nazi’s als betaling voor de vernietiging van de arbeidersorganisaties. Maar eenmaal aan de macht, begon het fascisme zijn massabasis te verliezen en vormde het zichzelf om tot een Bonapartistische politiestaat. Haar opdracht – de vernietiging van de arbeidersorganisatie en de atomisering van de werkende klasse- was volbracht en zoals Trotski had voorspeld zou het zo’n 15 jaar duren om het tij te keren.
De Duitse arbeidersbeweging organiseerde miljoenen, zij had een 75 jarige Marxistische traditie, ze was de sterkste en de meest gerespecteerde ter wereld. Ze beschikte over gigantische middelen en had een grote invloed op het leven in Duitsland. Haar militaire republikeinse organisatie –de Reichsbanner, die later opgingen in het ijzeren front- waren goed bewapend en buitengewoon krachtig. De Duitse arbeidersleiders hadden de autoriteit en de middelen om de fascisten van de straat te vegen.
Men had Hitler kunnen breken indien de arbeidersbeweging vlug had gereageerd. Maar haar leiding was door en door rot. In elk stadium van de strijd gingen ze op de rem staan.
De KPD, de sterkste communistische partij buiten de Sovjetunie, verdeelde moedwillig de arbeidersorganisaties. Haar uiterst-linkse politiek van de “derde weg” leidde tot paralisatie aan de vooravond van het beslissende gevecht met het fascisme. Terwijl veel van hun leiders er in slaagden om te ontsnappen naar het buitenland, ervoeren hun leden het volle gewicht van de Naziterreur. Tweeduizend vijfhonderd communisten werden onmiddellijk vermoord. Nadien werden 130.000 anderen weggevoerd naar concentratiekampen om de dood te vinden in gaskamers, door onthoofding, door foltering door de SS, door hongersnood of door zich kapot te werken, of gewoon door te worden doodgeschoten. Jan Valtin, een ooggetuige van de tereur beschreef zo de toestand in de gevangenis van Plötzensee:
“Degenen onder ons die ‘s morgens vroeg wakker werden, wachtend op de bel om ons te laten opstaan, leerden al snel de geluiden horen die gepaard gingen met een executie: het gekletter van de voeten op de dodencel om zes uur in de morgen, de krakende deuren van de schuur aan het andere eind van het geplaveide plein tegenover de dodencel - de schuur waar de guillotine verborgen lag achter een canvas gordijn: het plotselinge ratelen van sleutels in zware deuren, soms het geluid van een nutteloze strijd, gebrul van woede en geschreeuw om hulp, of een dreunende stem die de Internationale zingt en eindigt met een hees geschreeuw van afscheid aan de honderden nog levenden die luisteren in hun cellen.”
Een hele generatie van de beste revolutionaire strijders betaalde een vreselijke prijs voor de misdaden van de bankroete leiding van het Stalinisme en de sociaaldemocratie. Hun politiek en hun handelingen zijn volledig verantwoordelijk voor de overwinning van Hitler.
Kan het fascisme weer opstaan?
Vandaag wordt het kapitalisme opnieuw geconfronteerd met een crisis die te vergelijken is met die van de jaren ’30. De kapitalistische klasse probeert de verworvenheden uit de periode van na de tweede wereldoorlog terug te schroeven. Ze doen dat zowel in regeringen geleid door burgerlijke partijen als in die door sociaaldemocratische.
Het fascisme vernietigde de arbeidersorganisaties maar plaatste wel de volledige staatsmacht in de handen van de Nazi-parvenu’s. De prijs die de Duitse burgerij betaalde voor de vernietiging van de arbeidersorganisaties was haar eigen politieke onteigening. De fascistische huurlingen, met alle middelen van de staat tot hun beschikking, konden niet direct gecontroleerd worden door de heersende klasse. In de handen van de Nazi’s werd de staat grotendeels onafhankelijk. Hitler geraakte zo vol van zichzelf dat hij een politiek volgde die uiteindelijk in het nadeel van de Duitse kapitalisten uitdraaide. De mislukte samenzwering van juli 1944, waarbij een aantal generaals probeerden Hitler te vermoorden en een staatsgreep te plegen, betekenden een laattijdige poging van een deel van de vroegere leidende klasse om opnieuw de controle te verwerven. Hitler was een megalomaan en droomde van een duizendjarig rijk. Zijn weigering om een compromis te sluiten met het Anglo-Amerikaans imperialisme leidde tot de ineenstorting van het Derde Rijk en het verlies van de helft van Duitsland aan het Stalinisme.
Terwijl in Italië de heersende klassen erin slaagden om de situatie om te keren en Mussolini te vervangen door maarschalk Badoglio in 1943, mislukte een gelijkaardige poging in Duitsland faliekant tijdens “de samenzwering der generaals”. Fascisme bleek voor de burgerij uit te draaien op een duur experiment. Internationaal leerde de burgerij een pijnlijke les, die niet vatbaar was voor herhaling. Het was ook geen toeval dat de opkomst van het fascisme zijn spiegelbeeld had in de Sovjetunie: de consolidatie van het Stalinistische totalitarisme. Beide waren uitdrukkingen van het uitstel van de wereldrevolutie.
Vandaag bestaan er internationaal volledig verschillende machtsverhoudingen waardoor de voedingsbodem voor reactie grotendeels ondermijnd is. De middenklassen zijn grotendeels “geproletariseerd” en de bedienden hebben zich ook aangesloten bij vakbonden. De studenten, vroeger een bastion van de reactie, zijn nu geradicaliseerd en zijn naar links opgeschoven. In de periode na de tweede wereldoorlog, door de daling van het aantal landbouwers, is het proletariaat internationaal de beslissende kracht op de planeet geworden.
Vandaag worden de zwakke fascistische benden in reserve gehouden om hen te gebruiken om de voorwaarden te creëren voor een militaire staatsgreep, wanneer de burgerij daartoe zou besluiten. Deze groupuscules hebben al lang geleden de hoop opgegeven ooit onafhankelijke macht te verwerven. Nadat ze hun vingers hadden verbrand in Duitsland en Italië verkiest de burgerij nu het middel van de militaire en politiedictatuur om het programma van de reactie door te voeren als zij dat nodig achten. Dergelijke regimes, zoals de dictatuur van Pinochet in Chili, proberen de methodes van het fascisme na te apen maar ontberen hun massabasis. De officierskasten van het leger hebben, in tegenstelling tot de plebejische benden van het fascisme, veel grotere en directere banden met de heersende klasse en kunnen dus beter onder controle gehouden worden.
In geen enkel geïndustrialiseerd land bestaat vandaag een massabasis voor reactie. De kapitalistische crisis zal in de komende periode duidelijk maken dat enkel de socialistische revolutie een blijvende oplossing kan bieden voor onze problemen. Het proletariaat zal vele kansen krijgen om het kapitalistisch systeem omver te werpen. Maar als er geen gebruik wordt gemaakt van deze kansen en de arbeiders worden tegengehouden door hun leiding kan dat leiden tot desillusie. Alhoewel de huidige machtsverhoudingen fascisme vrijwel uitsluiten kan dat, in het bijzonder wanneer de middenklassen wanhopig worden wel leiden tot heftige kapitalistische reactie in de vorm van militaire of politiedictaturen. Ook daarbij kunnen miljoenen ten onder gaan.
De huidige generatie arbeiders en jongeren moeten de lessen leren van hetgeen in Duitsland gebeurd is tussen 1918 en 1933. Ze moeten de heroïsche revolutie maar ook de bittere contrarevolutie bestuderen om klaar te zijn voor de gigantische gebeurtenissen die ons internationaal te wachten staan.
In de woorden van George Santanyana: “Degenen die niet leren uit de geschiedenis zijn gedoemd om ze te herhalen.” Het is onze opdracht om de arbeidersorganisaties van de top tot de basis te veranderen en ze te bewapenen met een marxistisch programma en leiding die in staat is gebruik te maken van elke kans. We hebben een leiding nodig die in staat is de kolossale kracht van de arbeidersbeweging te mobiliseren en voor eens en altijd een einde te stellen aan het kapitalisme en het Stalinisme. Hiermee zullen ook de systemen vernietigd worden die aan de wieg stonden van het fascisme in de periode tussen de twee wereldoorlogen.
Rob Sewell
Oktober 1988