In dit artikel uit ons Italiaanse zusterblad Rivoluzione, gaat Claudio Bellotti in op de opkomst van uiterst rechtse partijen in Noord-Amerika en Europa. Hij laat zien hoe de bourgeoisie steeds meer "de stok hanteert" en breekt met haar traditionele liberale vertegenwoordigers.
De verkiezing van Trump markeert een ruwe versnelling in een proces dat lang begonnen was. Op zijn beurt versterkt en verlengt hij dit proces.
In 2016 werd de eerste overwinning van Trump door velen beschouwd als een anomalie, bijna als een slechte grap, maar vandaag is de ware betekenis van deze verkiezing voor iedereen zichtbaar: de heersende klasse van het rijkste en machtigste land ter wereld schakelt over op hardhandige manieren. We hebben te maken met een reactionaire wending van de kant van beslissende sectoren van het grootkapitaal, die decennialang gebruik hebben gemaakt van traditionele centrum-, liberale of conservatieve krachten en deze nu achter zich laten.
De toestroom van grote Amerikaanse kapitalisten naar de inhuldigingsceremonie van Trump was niet alleen een schaamteloze stormloop om op de kar van de winnaar te springen. Al tijdens de campagne was het duidelijk dat een aanzienlijk deel van de heersende klasse zijn steun richting Trump aan het verschuiven was. Veelzeggend genoeg waren het niet alleen kapitalisten uit 'traditionele' sectoren, oliemaatschappijen die vijandig stonden tegenover de energietransitie of staalproducenten die op zoek waren naar protectionistische tarieven. In plaats daarvan waren het geavanceerde bedrijven, Silicon Valley-fondsen die investeren in kunstmatige intelligentie en geavanceerde industrieën, evenals de techgiganten die de opkomst van het Amerikaanse kapitalisme in de afgelopen decennia hebben aangedreven. Daarbij sluit zich de enorme wereld van de nieuwe financiële speculatie aan, die geld verdient met cryptovaluta en andere tovenarij om geld uit geld te creëren (d.w.z. om het van andermans zakken naar hun eigen zakken te verplaatsen zonder een molecuul echte rijkdom te produceren).
e reactionaire rechtervleugel, die zich afzet tegen het gehele politieke systeem, inclusief de traditionele conservatieve partijen, is een opkomend fenomeen in Europa en Latijns-Amerika; we zullen het hier niet hebben over Japan, Zuid-Korea en andere landen.
Het nieuwe politieke feit is dat extreemrechts uit zijn krochten vandaan komt, en dat het taboe is verdwenen dat het noodzakelijkerwijs naar de oppositie verbande.
Rechts in Europa
In Oostenrijk werden de verkiezingen van september 2024 gekenmerkt door de nederlaag van de conservatieven van de ÖVP en de sprong naar de eerste plaats van de extreemrechtse FPÖ (Vrijheidspartij), die steeg van 16,8 naar 28,9% van de stemmen. De poging om opnieuw een coalitieregering te vormen tussen de ÖVP (conservatieven) en de sociaaldemocraten mislukte en de ÖVP ging akkoord met onderhandelingen om een regering te vormen met de FPÖ. De onderhandelingen zitten momenteel in een impasse omdat de leider van de FPÖ, Kickl, de premier-kandidaat, heeft verklaard dat hij geen genoegen wil nemen met representatieve posities maar sleutelministeries wil (Binnenlandse Zaken, Economie). Wat de uitkomst van de parlementaire crisis ook wordt, extreemrechts is, met de verklaarde instemming van de Oostenrijkse werkgevers, een potentiële regeringsmacht.
Ook in Frankrijk leidt de politieke crisis tot een parlement zonder duidelijke meerderheden. De RN van Le Pen en Bardella is nu grotendeels door de douane geloodst en de Franse bourgeoisie zoekt naar manieren om haar in een toekomstige regering op te nemen wanneer de andere oplossingen uitgeput zijn. Het is veelzeggend dat de regering van Bayrou nog maar een paar dagen geleden ontsnapte aan een motie van wantrouwen, juist omdat de RN zich van stemming onthield.
Maar in Duitsland zal een beslissende botsing plaatsvinden. Bij de parlementsverkiezingen was de extreemrechtse AfD (Alternative für Deutschland) duidelijk succesvol, met een stevige tweede plaats, vóór de sociaaldemocraten van de SPD en alleen achter de CDU (Christen-Democraten).
Een paar weken geleden veroorzaakte de gezamenlijke stemming in het parlement tussen CDU en AfD over een (niet-bindende) motie die opriep tot een restrictiever immigratiebeleid, veel ophef. Het was een duidelijke test van de mogelijkheden en gevolgen van een akkoord tussen CDU en AfD, ongeacht het feit dat het niet resulteerde in een effectieve nieuwe meerderheid (de daaropvolgende wetgevende maatregel werd verworpen, wat voor verdeeldheid binne de CDU zorgde). Vandaag doet Merz zijn best om te herhalen dat hij niet met de AfD zal regeren, maar tegenwoordig zijn de plechtige beloften van burgerlijke politici meer gedevalueerd dan onze lonen…
De materiële basis van het proces
Liberalen en de linkerzijde scheuren hun kleren in wanhoop, geven de schuld aan de onwetendheid van het volk en misinformatie op sociale media, en fixeren zich obsessief op de 'cultuuroorlog', de ideologische en 'waarden'-oorlog die door rechts wordt gevoerd. Ze beledigen hun tegenstander om zichzelf te troosten met hun eigen nederlagen.
Maar de onderliggende redenen voor de opkomst van rechts zijn niet ideologisch, maar materieel en begrijpelijk voor iedereen die ze wil zien.
De economische fase van de 'globalisering', die in algemene zin werd gedomineerd door een toename van de wereldhandel en het verkeer van goederen en kapitaal, is nu al een decennium voorbij. De reden hiervoor is dat de globalisering zelf de economische verhoudingen in de wereld ingrijpend heeft veranderd. De VS en Europa verloren geleidelijk terrein aan China, zoals de diepe crisis van 2008 duidelijk maakte. Sindsdien heeft er een verschuiving plaatsgevonden in de politiek van de Amerikaanse heersende klasse, die ongeveer 10 jaar later begon met het eerste presidentschap van Trump en vervolgens de hele planeet heeft beïnvloed.
De verschuiving van vrijhandel naar protectionisme ondermijnde geleidelijk de politieke, ideologische en institutionele bovenbouw die in de vorige fase had geregeerd. De crisis van de globalisering op economisch vlak leidde onvermijdelijk tot de crisis van het liberalisme op politiek vlak. Internationale instellingen, wetten, normen, verdragen, gewoonten en gebruiken werden aan diggelen geslagen. Nieuwe regels worden geschreven door de directe uitoefening van economische macht, chantage en, indien nodig, militair geweld.
Kenmerkend voor de huidige fase is dat in het Westen centrale sectoren van de grote bourgeoisie de liberalen in de steek laten en besluiten hun economische gewicht te gebruiken om de rechterzijde te steunen, waarmee ze onder de nieuwe omstandigheden willen regeren.
Sprekend over de fase voordat Napoleon III aan de macht kwam, wees Marx erop hoe de bourgeoisie “brak met haar politieke en literaire vertegenwoordigers”. Iets soortgelijks gebeurt vandaag de dag, wanneer het zogenaamde establishment, d.w.z. de traditionele rechtse en linkse partijen, de respectabele kranten en het hele hof van intellectuelen, kunstenaars en allerlei jongleurs van het liberalisme en 'progressivisme', die decennialang de trouwste vertegenwoordigers van de heersende klasse en haar algemene belangen waren, op gespannen voet komen te staan met de werkelijke belangen van de grote bourgeoisie en snel de macht verliezen.
De stok van de bourgeoisie
Dit reactionaire rechts, met zijn autoritaire en onverdraagzame ideologie, even slaafs tegenover de rijken en machtigen als onbuigzaam tegenover de armen, is het instrument dat vandaag de dag nodig is, nu het kapitaal zijn tegenstellingen probeert op te lossen ten koste van zijn concurrenten en de arbeidersklasse.
Nationalisme, om een economische oorlog te voeren tegen zijn concurrenten. Autoritarisme, om de arbeiders te dwingen de prijs te betalen. Geen wortels en veel stokken: dit is de politieke synthese van de nieuwe fase.
Natuurlijk is niet elk land de Verenigde Staten, en daarom heeft niet elke reactionaire leider de middelen die Trump tot zijn beschikking heeft.
'America First' is een bedreiging voor alle andere bourgeoisieën. “Italianen eerst” (of wat dat betreft Fransen, of Spanjaarden, of zelfs Duitsers eerst) is gewoon een grap, en een bedreiging tegen degenen die lager staan en slechter af zijn.
Iedereen die denkt dat economisch protectionisme of de achteruitgaande ideologie van Trump een voorbode is dat het Amerikaanse kapitaal zich binnen zijn grenzen terugtrekt, Europa opgeeft, of, zoals sommige doorgedraaide linkse activisten beweren, de opkomst van een vreedzame 'multipolaire' wereld waarin de grootmachten een gedeelde regeling zullen vinden die een einde zal maken aan conflicten, heeft het goed mis. Niets van dit alles.
De economische handelsstroom tussen de VS en de EU, die zo'n 1,5 biljoen dollar per jaar bedraagt, is de belangrijkste ter wereld (ook al wordt hij op het niveau van de afzonderlijke landen overtroffen door de handel tussen de VS en China). Het Amerikaanse kapitaal is niet van plan om deze uitwisseling op te geven. In plaats daarvan is het van plan om het evenwicht te herstellen in zijn eigen voordeel, om een groter deel van de resulterende winsten naar zich toe te trekken, en het doet dit door zijn politieke en militaire macht te gebruiken om de Europese Unie te verdelen en te verbrijzelen. En alle 'soevereinisten' van Europa, te beginnen met Meloni en Salvini, zullen zich haasten om te kruipen voor de nieuwe meester van Washington.
De VS zijn niet van plan om Europa in de steek te laten, maar om het verder te onderwerpen, en hierin is er continuïteit in doelen, zo niet in middelen, met Biden, die door zichzelf op te werpen als de leider van de botsing met Rusland een beslissende rol speelde in het laten zinken van de Duitse economie (en die van een groot deel van Europa). Er zijn inderdaad grote verschillen in prioriteiten: Biden en zijn Europese volgelingen verkondigden de 'botsing tussen autocratieën en democratieën', d.w.z. een gelijktijdige botsing met Rusland en China. Aangezien deze strategie de kracht van de VS ver te boven is gegaan, past Trump het elementaire concept toe om zijn tegenstanders te verdelen in plaats van hen te dwingen zich te verenigen. Detente met Rusland om China beter te kunnen confronteren: dat is de huidige keuze.
De laatste jaren is het parasitaire karakter van de bourgeoisie nog duidelijker naar voren gekomen: de bazen zullen niet investeren als ze geen steun krijgen van de staat, die de markt moet creëren, rechtstreeks of met stimulansen, om investeringen, onderzoek en werknemersscholingen te ondersteunen, milieukosten te dragen, enz.
Rechts hamert op de noodzaak om overheidsuitgaven en regelgeving te verminderen. De concrete betekenis van deze leuzen is eenvoudig: de uitgaven waarop bezuinigd moet worden zijn de kruimels die de arbeidersklasse bereiken in de vorm van sociale uitgaven voor gezondheidszorg, onderwijs, werkloosheidsuitkeringen; de regels die afgeschaft moeten worden zijn de regels die de bazen ervan weerhouden de arbeidersklasse in alle mogelijke vormen uit te buiten, te vergiftigen, te bedriegen en te bestelen. Geld voor herbewapening en subsidiëring van het grootkapitaal zal daarentegen geen gebrek aan zijn.
Alle lasten op de schouders van de arbeidersklasse
Protectionisme, snijden in de sociale uitgaven, herbewapening: dit economisch beleid zal een zware tol eisen van de arbeidersklasse, vooral in Europa, die gedwongen zal worden de straat op te gaan om haar levensomstandigheden en toekomst te verdedigen. Het is een weg die nog gecompliceerder wordt door de totale afwezigheid van een politiek referentiepunt en de lafheid van de vakbondsbureaucratieën die wanhopig de weg zoeken naar een nieuw compromis met de bourgeoisie, terwijl deze laatste de knuppel hanteert en links en rechts klappen uitdeelt.
Een deel van links hoopt zich aan te passen aan de nieuwe wind die waait door met het vaandel van het “soevereinisme” te zwaaien, waarmee ze op hun beurt racistisch en discriminerend beleid voorstaan. De leider van deze trend in Europa is de partij van Sahra Wagenknecht, die zich heeft afgescheiden van de Die Linke in Duitsland (en waarmee Conte's Vijfsterrenbeweging ook een relatie zoekt). Het ligt immers in de aard van het reformisme om zich aan te passen aan de heersende klasse: volgde het gisteren nog grotendeels het liberaal-burgerlijke midden, vandaag knipoogt een deel naar reactionair rechts. Zelfs de vakbondsbureaucratieën zijn verre van ongevoelig voor de sirenenzang van het protectionisme.
Langs deze weg kunnen misschien kortstondige electorale successen worden behaald, maar het uiteindelijke resultaat kan alleen maar zijn dat juist de rechterzijde wordt versterkt waarvan zij beweren dat ze haar de pas willen afsnijden.
Er zijn geen sluiproutes voor de arbeidersklasse: het programma en de strijd die vandaag nodig zijn, moeten absoluut onafhankelijk zijn van beide fracties waarin de bourgeoisie is opgesplitst, namelijk het oude bourgeois midden (met zijn reformistische aanhangsels) en het nieuwe reactionaire rechts. Vandaag zien we op de voorgrond het meest weerzinwekkende gezicht van de heersende klasse. Op het eerste gezicht beginnen we in het nadeel: dankzij haar economische macht en groter zelfbewustzijn hergroepeert de bourgeoisie zich vandaag sneller rond een nieuwe politieke as dan de arbeidersbeweging haar rangen opnieuw opbouwt. Maar dit zal de klassenstrijd alleen maar explosiever en confronterender maken, zodra de arbeiders het initiatief terugwinnen, zowel in termen van economische als politieke strijd.
Op basis van een strikte klassenonafhankelijkheid en een internationalistische politiek, die de noodzaak om de arbeidersklasse te verenigen boven alle nationale, religieuze en economische scheidslijnen plaatst, zal het niet alleen mogelijk zijn om onszelf te verdedigen, maar ook om in het offensief te gaan door gebruik te maken van juist deze verdeeldheid die de bourgeoisie op wereldschaal verscheurt.
De Revolutionaire Communistische Internationale, die we vorig jaar hebben opgericht, zal het voortouw nemen in deze historische strijd om voor eens en altijd het kapitalistische systeem, dat ons de barbarij in wil duwen, ten grave te dragen.