De kwestie van gastarbeiders uit Oost-Europa begint een steeds grotere rol te spelen op de Belgische arbeidsmarkt. Vanaf 1 mei, met de verdere opening van de grenzen, zal die kwestie alleen maar prangender worden.
Sinds 2003 is het aantal detacheringen van buitenlandse werkkrachten in België ongeveer met 70 procent gestegen. En dat zijn dan nog de officiële cijfers. Veel buitenlandse arbeiders verblijven volgens de wet illegaal in België, wat hun positie op de arbeidsmarkt niet bepaald sterk maakt – en waardoor de positie van de Belgische arbeiders verder wordt ondergraven. Vaak zijn het Nederlandse uitzendbureaus die via allerlei constructies, vaak van zeer bedenkelijke aard, hier mensen detacheren aan ‘dumpingprijzen’. Otto, het Nederlandse uitzendbureau dat marktleider is voor het leveren van Poolse arbeiders, heeft elke dag tussen de 1.500 en 2.000 Polen aan de slag. Hun reclame luidt: “Otto werkt voor twee! Minder mensen, meer winst!”
Volgens de Belgische arbeidsinspectie, die volledig onderbemand is om deze taak aan te kunnen, liggen de lonen bij meer dan 90 procent van de gecontroleerde bedrijven uit Oost-Europa onder de Belgische minimumlonen. De arbeidsduur wordt serieus overschreden. Arbeiders moeten vaak tot meer dan zestig uur per week werken! De Europese uitbreiding wordt dus gebruikt als stormram om de verworvenheden in elk van de Europese landen via de concurrentie af te breken. Europa moet immers kunnen concurreren met de VS, Japan en China. Dat is de logica van het kapitalisme. En onze sociale bescherming moet daar aan opgeofferd worden.
Bij Struik Foods, een voedingsbedrijf in Schoten (Antwerpen), hebben de arbeiders aan den lijve kunnen ondervinden wat dit betekent. Maar ze bewezen ook dat je kan terugvechten. Het was op verschillende vlakken een voorbeeldige strijd. Daarom vroegen we Dany van Cauwenbergh, secretaris bij de Voedingcentrale Antwerpen (ABVV), om ons meer te vertellen over het sociaal conflict en zijn conclusies.
Waarover ging het conflict bij Struik Foods in het najaar van 2005?
Een aantal maanden geleden kregen we te horen van de directie van Struik Foods dat ze de intentie had om tien Poolse werknemers aan te werven. In gemeenschappelijk vakbondsfront hebben we onmiddellijk een onderhoud aangevraagd met de directie want we zaten met een aantal vragen. We vonden het vrij raar dat er in België honderdduizenden werklozen zijn en dat men zou moeten teruggrijpen naar een vorm van buitenlandse tewerkstelling. Op zich heb ik daar geen probleem mee. Maar we zaten met een aantal vragen.
Ten eerste, onder welke loon- en arbeidsvoorwaarden zullen die mensen tewerkgesteld worden? Ten tweede, wat zijn de gevolgen voor de vaste tewerkstelling? Ten derde, zijn er intenties om de vaste tewerkstelling op termijn af te bouwen? Heeft de directie de intentie om het uitzendkrachtenbestand af te bouwen? Zijn die mensen op medisch onderzoek geweest? In de voedingsnijverheid is dat verplicht. Welke garanties wat betreft de wet op het welzijn? Als werkgever in België moet je voldoen aan de wet op het welzijn. De meeste van die Poolse werknemers spraken alleen Pools, sommigen spraken nog een woordje Engels.
We hadden dus een heleboel vragen. Uiteindelijk hebben we vergaderd met de directie, maar we kregen van hen weinig of geen antwoorden. Op de vraag of dit de vaste tewerkstelling op termijn zou onderbouwen, kregen we geen antwoord. Ze zeiden dat ze geen waarzeggers zijn en niet in een glazen bol de toekomst kunnen voorspellen. Rond de problematiek van het welzijn kregen we als antwoord dat ze alle veiligheidsprocedures hadden vertaald naar het Engels en het Pools, en dat ze het daar wel zouden kunnen mee doen. Ten derde, over de loon- en arbeidsvoorwaarden kregen we ook geen antwoord. Op uitzondering van één gegeven en op basis van dat feit zijn wij beginnen verder werken. De directie zei dat de kost van zo’n Poolse werknemer 10 euro per uur goedkoper was dan het vast uurloon van een vaste werknemer. Natuurlijk de 38 procent patronale RSZ inbegrepen.
Toen hebben we gezegd dat er iets niet klopte. We hebben de directie gezegd dat het volgens ons geen legale vorm van tewerkstelling was, tenzij zij ons zouden kunnen overtuigen van het tegendeel en bewijzen zouden kunnen aanreiken. Als je als directie te kennen geeft dat er 10 euro verschil zit per kostend uurloon, dan kan dat onmogelijk een legale constructie zijn.
We kwamen nadien nog eens samen maar uiteindelijk zonder resultaat. De directie bleef bij haar standpunt. Ze vonden hun dossier waterdicht. Als wij dachten dat dit niet zo was, moesten we dat maar bewijzen. Toen hebben we afgesproken in gemeenschappelijk vakbondsfront dat we klacht zouden neerleggen bij de inspectiedienst. Waarom toen alleen werken via de inspectiedienst? Omdat we op dat moment niet over de nodige krachtsverhoudingen beschikten om ons ding te kunnen doen op de werkvloer. Struik Foods was op vlak van sociaal overleg zeer rigide, echt terughoudend. De vakbonden waren niet bekend. Op de werkvloer was er een mentaliteit van ‘ieder voor zich’. Om twee voorbeelden te geven van die krachtsverhoudingen. Eén, meer dan veertien maanden geleden sloot men een CAO af over vervroegd brugpensioen voor de leeftijd van 52 jaar, geregistreerd bij het ministerie van Arbeid en Tewerkstelling. Een aantal maanden nadien komt de directie terug op haar intentie en trekt ze die CAO eenzijdig in. Twee, op de 214 werknemers (waarvan 180 arbeiders) waren er dagelijks 80 à 90 uitzendkrachten. Ook dat was niet wettelijk. Dat hebben we ook meerdere keren aangekaart bij de directie, maar toen konden we dat niet afdwingen.
Dus die situatie modderde verder aan. Vaak zegt men dat een staking door een bepaald feit komt, maar meestal is een staking een opeenstapeling van verschillende frustraties en vroeg of laat explodeert de bom. Een maand later hoort onze syndicale delegatie in de wandelgangen dat er een nieuwe lichting van Poolse werknemers zal beginnen en tegelijkertijd dat drie vaste werknemers ontslagen zouden worden. Ik had vooraf tegen mijn delegatie gezegd dat als ze op vlak van krachtsverhoudingen iets kunnen doen, dat ze dan maar iets moesten doen. Op dat moment is onze syndicale delegatie in de kantine gaan zitten. Dat circuleerde op de werkvloer, mensen zijn geïnformeerd en hebben zich daar spontaan bijgezet. Dus dan zijn wij onmiddellijk naar het bedrijf gegaan en hebben de mensen toegesproken en gevraagd welk mandaat we van hen kregen. Er kwamen twee duidelijke ordewoorden. Ten eerste dat elke vorm van illegale tewerkstelling stopgezet moest worden en ten tweede dat ze garanties wilden voor hun werkzekerheid. Wij zijn daarmee naar de onderhandelingstafel getrokken, maar de directie bleef zeggen dat hun dossier sluitend was en dat het een legale vorm van tewerkstelling was. Dus zijn we teruggetrokken naar de personeelsvergadering in de kantine en hebben verslag uitgebracht. Toen hebben we gevraagd aan de mensen wat er moest gebeuren. Er waren twee mogelijkheden. Ofwel leggen we ons neer bij die situatie. Ofwel proberen we onze krachtsverhoudingen nog te versterken en dan is er maar één mogelijk alternatief: de algemene staking. We hebben gevraagd voor tussenkomsten van de mensen. Er zijn opmerkingen gemaakt vanuit de zaal. Vervolgens zijn we overgegaan tot de stemming en er is unaniem gezegd: “Vanaf nu gaat onze zitactie over in een algemene staking.” Dus een staking voor onbepaalde duur tot de eisen binnen waren.
We hebben dan twee dagen actie gevoerd. De tweede dag zijn we door de directie geroepen om weer aan tafel te gaan zitten. Ze stelden dat ze nog eens grondig onderzoek hadden gepleegd en dat er een fout zat in het contract met Covebo, het Nederlandse bureau dat instond voor de detachering van die Poolse werknemers. Een Nederlands kantoor detacheerde dus Poolse werknemers naar België. Detachering is iets anders dan uitzendarbeid. Detachering is tijdelijke tewerkstelling in het buitenland. Uitzendarbeid is het ter beschikking stellen van diensten aan een bepaalde werkgever. Binnen Europa is er vrij verkeer van goederen, van kapitaal én van diensten. En detachering wordt als een dienst aangezien, dus dat is perfect mogelijk. Uitzendarbeid valt ook normaal gezien onder diensten, maar dat is verboden binnen Europa. De EU heeft gezegd dat uitzendarbeid niet beschouwd mag worden als diensten én indien een buitenlands uitzendkantoor zou willen opereren op de Belgische arbeidersmarkt, dan moet het daarvoor erkend zijn door een erkenningscommissie voor uitzendarbeid in België. Bij de constructie bij Struik Foods was er hoegenaamd geen sprake van uitzendarbeid maar was er sprake van het verlenen van diensten aan het Belgisch bedrijf in Schoten, dus detachering.
De directie vertelde dus dat er een fout zat in het contract met Covebo en hebben dat contract onmiddellijk stopgezet. Wij hebben verslag uitgebracht aan het piket en dan hebben de mensen gezegd dat ze opnieuw gingen werken. Dat is in een notendop het verhaal.
Was het een staking tegen de Polen? Een racistische staking van egoïstische Belgen, zoals de media het vaak probeerden voor te stellen?
Dat is een standpunt waar wij niet mee akkoord gaan. Wij hebben van in het begin gezegd dat het voor ons gaat over een illegale vorm van tewerkstelling. Dat heeft niets te maken met godsdienst, religie, overtuiging, nationaliteit of wat dan ook. Waar het ons om te doen is, is dat iedereen die werkt op het Belgisch grondgebied de juiste loon- en arbeidsvoorwaarden moet krijgen. Wij zijn een vakbond. Wij fungeren zoals flitsers op de autostrade. Als er iets niet correct is, gaan wij flitsen. Ofwel gaat men daar op in. Ofwel gaat men daar niet op in en dan zullen wij in functie van onze krachtsverhoudingen het nodige doen.
Het Vlaams Belang heeft op een bepaald moment van de situatie misbruik proberen te maken. Op hun nationale webstek hebben ze die zaak proberen misbruiken om hun standpunten sterker in de verf te kunnen zetten. Volgens de directie van Struik heeft het VB met hen contact opgenomen om proberen samen te werken ter versterking van de standpunten van het VB. Ze hebben dus echt op de loer gelegen en getracht om die zaak te recupereren.
Ik heb altijd ook tegen de pers gezegd dat dit geen actie is tegen de Polen op zich. Dit is een actie tegen een illegale vorm van tewerkstelling. Wij hebben het goed voor met de Belgische werknemers maar ook met de buitenlandse. Gelijkheid is een deel van onze ideologische waarden.
Werken bij Struik Foods ook mensen met een buitenlandse afkomst?
Er is een vrij grote populatie van Nederlandse werknemers en ook een aantal mensen van nog andere origine, zoals Turkse origine en Marokkaanse origine. En iedereen komt daar vrij goed overeen.
De kwestie van Oost-Europese gastarbeid is een vraag waar veel werkende mensen mee zitten. Ze zien duidelijk dat onze loon- en arbeidsvoorwaarden zo worden ondergraven. Moeten Oost-Europese gastarbeiders volgens jou toegang hebben tot de Belgische arbeidsmarkt?
Een duidelijke persoonlijke mening heb ik nog niet gevormd over die discussie. Het federaal ABVV heeft een voorlopig standpunt. Volgende week gaan er nog twee belangrijke seminaries door waar ik ook op aanwezig zal zijn en ook de ervaringen van Struik Foods zal meegeven. Op basis van verdere discussies zal nadien een officieel standpunt ingenomen worden.
Wat mijn persoonlijke mening betreft. Ik heb de pers zeer aandachtig gelezen. De discussie gaat eigenlijk over het vrije verkeer van werknemers, vooral wat betreft de nieuwe lidstaten zoals Polen, Estland, Litouwen. De meeste landen binnen de oude Europese lidstaten hebben overgangsmaatregelen getroffen, met uitzondering van Engeland, Ierland en Zweden. Europa zegt dat dit geen probleem is, dat de grenzen helemaal open moeten en dat dit economisch zelfs een meerwaarde heeft. Alle werkgeversorganisaties zeggen dat ook. Als ik dat allemaal lees, dan zegt er iets in mezelf dat ik hier op mijn hoede moet zijn. Ik denk dat het belangrijk is dat er gelijk loon voor gelijk werk is. Wat mij betreft maakt het niet uit of het een Vlaming, een Waal, een Brusselaar of een buitenlander is. Wat mij betreft is iedereen welkom. Op voorwaarde dat de Belgische loon- en arbeidsvoorwaarden worden gerespecteerd.
Als een buitenlandse werknemer via detachering hier komt werken, dan moet normaal gezien de RSZ van het werkland betaald worden. Maar er bestaan uitzonderingen. En dat is niet correct. Een ander voorbeeld. De loon- en arbeidsvoorwaarden van buitenlandse werknemers moeten de algemeen bindende CAO’s respecteren. Maar dat zijn alleen de sectorale minimumlonen. Als je in een bedrijf werkt waar het uurloon hoger ligt dan het sectorale minimum, dan zit je in zo’n geval niet met gelijkheid. De wetgeving rond betaalde feestdagen, jaarlijks verlof enzovoort, moet allemaal gerespecteerd worden. Dus binnen de wetgeving zouden er nog verfijningen moeten gebeuren zodat er echt sprake is van gelijk loon voor gelijk werk. En als er gelijkheid is op alle vlakken dan zie ik niet in waarom mensen uit andere landen hier niet zouden mogen komen werken.
Dit is een persoonlijke bedenking en ze staat los van de democratische besluitvorming binnen het ABVV. Ik ga nog verder leren aan de hand van die seminaries.
Wat zouden de vakbonden volgens jou rond deze kwestie moeten doen? Wat denk je bijvoorbeeld van de huidige campagne van het ACV om deze gastarbeiders te informeren?
Ik heb ook gelezen dat het ACV een campagne gestart is. Blijkbaar zouden rond Brussel ook een aantal Polen zijn die een nieuwe Poolse vakbond willen oprichten. Ik denk inderdaad dat het de taak is van de vakbonden om die mensen te informeren, te wijzen op hun rechten, ze proberen zoveel mogelijk verder te helpen, aangezien het ook werknemers zijn.
Langs de andere kant heb ik op basis van ervaring op het terrein gezien dat dit niet altijd even simpel is. Ik ben pamfletten gaan uitdelen in een bepaald bedrijf in het Antwerpse waar Poolse werknemers waren tewerkgesteld. De meeste Poolse werknemers wilden zelfs onze pamfletten niet aannemen. Je kon de schrik op hun gezichten aflezen. Ze hebben een ploegbaas bij, dus ze staan onder serieuze druk. Het is zeer moeilijk om in contact te kunnen treden met die mensen. Ik heb dat ook gezien bij Struik Foods. Op een bepaald moment moesten die Poolse werknemers naar buiten gaan. Wij hebben toen aan de piketten gezegd dat dit medestanders zijn. We hebben daar contact willen leggen maar die mensen hebben een panische schrik.
Anderzijds is dat begrijpelijk. In Polen verdien je 250 euro per maand. Dus als je naar België kan komen en het vier- tot vijfvoudige verdienen, dan kiezen de meesten voor die zekerheid en willen ze geen problemen. Dus campagnes van de vakbonden zijn zeker niet gemakkelijk. Maar moeilijk gaat natuurlijk ook. Als de loon- en arbeidsvoorwaarden in die nieuwe lidstaten op hetzelfde niveau zouden komen als hier, dan zou je die economische vlucht niet meemaken. Vandaar het belang van sterke vakbonden.
Het viel me op dat bij de acties tegen het Generatiepact ook mensen van andere voedingsbedrijven aanwezig waren die vorig jaar nog tijdens de CAO-strijd gezegd hadden dat het de eerste keer was dat ze zich syndicaal organiseerden. Is dit iets wat je ook bij Struik Foods hebt gezien?
Ook binnen andere bedrijven hadden wij voor de CAO-strijd zeer zwakke krachtsverhoudingen. Dankzij de acties in de voedingsnijverheid hebben we daar vandaag zeer sterke krachtsverhoudingen. Je moet geloven in de kracht van de massa en de democratische besluitvorming met de mensen op de werkvloer. Ik heb gemerkt op basis van mijn ervaringen dat als je de mensen zeer nauw betrekt, op een democratische manier betrekt, de pro’s en de contra’s schetst, op basis van de alternatieven vragen hoe we een probleem best kunnen oplossen, dan hebben de mensen vertrouwen in de vakbonden en zien ze wat het nut is van een vakbond. Ook in het geval van Struik Foods. Een jaar geleden stelden wij daar niets voor. Vandaag is er respect voor de vakbonden. De mensen hebben zelf gezien dat als we een vuist vormen, we kunnen proberen om onze situatie te verbeteren. In een aantal gevallen win je een veldslag. Waarschijnlijk zal je er ook een aantal verliezen. Maar er zijn genoeg voorbeelden die bewijzen dat als er een democratisch syndicalisme is – en dat is zelfs geen discussie over links of rechts – dat we dan als vakbonden onze krachtspositie serieus kunnen verbeteren.
Bij een ander voedingsbedrijf mag ik tot de dag van vandaag nog steeds niet binnen als vakbondssecretaris. Overal in de voedingsnijverheid hadden ze een CAO kunnen afsluiten op bedrijfsvlak, maar bij dat bedrijf nog nooit. Wij hebben daar vijf à zes keer ’s morgens aan de poort gestaan en een pamflet uitgedeeld. We hebben gediscussieerd met de mensen en gezegd wat de winsten van de laatste vijf jaar zijn. Op basis daarvan konden zij 0,4 procent loonsverhoging krijgen. Is het logisch en normaal dat je niets krijgt? Ook daar hebben we gezien dat tijdens de acties rond het Generatiepact een aantal van deze mensen opnieuw aanwezig waren.
