Twintig jaar geleden werd Marc Dutroux, de moordenaar van Julie en Mélissa, aangehouden. Het is het begin van een grote maatschappelijke commotie die met de Witte marsen later in het najaar de kiemen van een revolutie in zich hield. We publiceren een artikel geschreven in september 1996 over de bredere betekenis van de brutale handelingen van Dutroux.
Is Dutroux een monster? Waarschijnlijk wel. Maar hij is vooral het product van een monsterachtige maatschappij. Een maatschappij die geweld verheerlijkt en normaliseert. Een maatschappij waarin de menselijke relaties gedomineerd worden door leugen, bedrog en uitbuiting. De menselijke verhoudingen ontmenselijken. Een maatschappij die de mensen onderdompelt in eenzaamheid, brutaliteit, alledaagse pijn, produceert egoïsme en perversie.
De zaak Dutroux uitsluitend benaderen vanuit de levensloop van een individu brengt ons niet dichter bij een verklaring. Want het is toch een verklaring die we willen. Begrijpen staat niet gelijk met verontschuldigen. Maar begrijpen is noodzakelijk om nieuwe Dutroux te vermijden. We willen ook begrijpen waarom instellingen (gerecht, rijkswacht en politie), die hun bestaan rechtvaardigen door in te staan voor onze bescherming, zo gefaald hebben. Wij willen ook weten waarom onze kinderen seksueel misbruikt worden en door wie. Vooral willen wij weten of wij onmachtig zullen staan in de toekomst tegenover dergelijke gruweldaden.
Individuele 'slechtheid'?
Het psychologisch profiel van Dutroux helpt ons hier niet bij. Het is niet in de ‘slechtheid’ van het individu dat we een oplossing zullen vinden. Wel is het zo dat zijn karaktertrekken veel gelijkenissen vertonen met overheersende ‘waarden’ en ‘deugden’ die aan de basis liggen van elk individueel ‘succes’ in een kapitalistische maatschappij: cynisme, berekening, onverschilligheid tegenover leven en dood, koel gebruik van alle mensen enzovoort. De zaak Dutroux is daarom een politieke en sociale kwestie.
Alles in deze maatschappij is te koop. Veel te veel houdingen en gedragingen worden gerechtvaardigd door geldbejag. De opkomst van het kapitalisme heeft alles doen ‘verworden tot koopwaar’. De logica van de markteconomie sijpelt door tot in de meest intieme uithoeken van de menselijke beschaving. Kinderlichaampjes zijn te huur of te koop. Studies komen tot afgrijselijke conclusies: hoe jonger hoe beter... Peperdure video-opnamen worden op de markt gegooid. Er is toch nooit aanbod zonder vraag. Hier zijn netwerken actief die ongetwijfeld kunnen steunen op rijke en machtige ‘verbruikers’ en beschermers. Dutroux is slechts een handlanger, een radertje van een breder raderwerk. Sociale armoede drijft ouders in de Derde Wereld ertoe hun dochters en zonen te verkopen. Seksuele armoede drijft duizenden mannen tot een twijfelachtig toerisme. De daders van het seksuele geweld zijn zeer dikwijls mannen. Mannen misbruiken vrouwen of jonge meisjes. Omgekeerd gebeurt ook, maar veel minder. Met de mannelijke vraag voor maagden (er het eerste bij zijn) enzovoort herkent men ook de stereotiepen die wortelen in de vrouwenonderdrukking. Mannelijk seksueel misbruik (het machtsgevoel dat hiermee gepaard gaat) is een extreme uitdrukking van de ongelijke man/vrouw-verhouding. Er bestaat dus geen mooie onoverbrugbare grens tussen het burgerlijk modelgezin en zijn ‘extreme uitvergroting’.
De 'onschuld' van het kind: bron van vele winsten
Hoeveel krokodillentranen werden de laatste weken niet geplengd in de media over het ‘pure, zuivere en onschuldige kind’ dat beschermd moet worden. Dezelfde televisieketens die deze boodschap brengen, aarzelen niet om tijdens de uitzendingen voor kinderen een uiterst gewelddadige Japanse tekenfilm aan te bieden. Dezelfde politici die huilen om de hongerdood van Julie en Melissa, hebben geen gewetensproblemen bij het moorddadige voedselembargo tegen Irak, die volgens Artsen Zonder Grenzen verantwoordelijk is voor de jaarlijkse hongerdood van 100.000 kinderen. Geen enkele journalist die zich in het zwart kleedt om voor de camera te verschijnen wanneer de Amerikaanse president Clinton een ‘hervorming’ van de sociale zekerheid aankondigt die nog eens 1,2 miljoen kinderen in de armoede duwt (volgens de zoon van Jesse Jackson). Het ‘onschuldige’ van het kind maakt het ook een gemakkelijke prooi voor de reclame-industrie. De Amerikaanse paus van de marketing voor kinderen, James Mac Neal, kwam tot de winstgevende vaststelling "dat een bewustzijn voor merken (van producten, n.v.d.r.) zich reeds begint te vormen vanaf het eerste levensjaar. Als gevolg hiervan kan een kind van 18, 20 of 24 maanden reeds met merken omgaan zoals met andere voorwerpen..." (1) De enen doen kinderen consumeren, de anderen consumeren kinderen.
Onmenselijk gerecht
De gerechtelijke instellingen hebben bij deze zaak hun weinige krediet verloren. Een paar jaar geleden stelde Philippe Busquin, voorzitter van de PS, vast dat slechts 20 procent van de bevolking toegang had tot het gerecht. Bureaucratie, arrogantie van de ambtenaren, ondoorzichtigheid van de procedures, de kostprijs enzovoort maakt dat een groot deel van de bevolking niet eens de inspanning doet om het "recht te laten zegevieren". Guy Poncelet, Procureur des Konings van Doornik, stelde op 31 augustus een open brief op waarin hij zegt dat hij "genoeg heeft van het immobilisme en het onmenselijk karakter van het gerecht". Een ervaring die door vele gewone mensen gedeeld zal worden. "Indien (de gerechtelijke instellingen) niet snel duidelijke en concrete tekens geven, dan lopen ze het risico net zoals de wetgevende en uitvoerende macht door schande overladen te worden" (2)
Als het erop aankomt gerechtsdeurwaarders en rijkswachters op stakerspiketten te sturen, handelt het gerecht bliksemsnel. Gewone mensen, zoals de ouders van Julie en Melissa of An en Eefje, moeten hemel en aarde bewegen om ernstig genomen te worden. Heel anders verliep het een paar jaar geleden met de ontvoering van Anthony De Clerck, het zoontje van de West-Vlaamse textielmagnaat. Tja, zijn ouders werkten niet als arbeider bij Ferblatil.
Reactionaire duivels bezweren
De ontdekking van de kinderlijken ontlokte een terechte volkswoede en een immense solidariteit. Met deze woede kwamen echter ook de reactionaire duivels de keldergaten uitgekropen. Doodstraf, onsamendrukbare straffen, castratie enzovoort drukken de vraag naar wraak uit. Meer repressie om beter beschermd te worden. Begrijpelijk maar bedrieglijk. Het is de ideale voedingsbodem voor de ‘morele kruistochten’ van uiterst rechts. In de Verenigde Staten, het land dat voor velen symbool staat voor onveiligheid en dergelijke leeft 2 procent van de mannelijke bevolking achter de tralies. Sommigen zullen ook geneigd zijn de ‘permissieve seksuele moraal’ aan te klagen. Dat was het opzet van de besmeuring van de reclameaffiches (blote koppels) van Mexx. Oppassen dus voor de pogingen voor een terugkeer naar een ‘conservatieve seksuele moraal’, die alle ‘afwijkende’ seksuele gedragingen gaat criminaliseren. De ouders van Julie en Melissa steunen al deze eisen niet. Zij willen hoofdzakelijk antwoorden. Antwoorden die het gerecht hen nog steeds verschuldigd is. Het resultaat van het onderzoek zal misschien zijn dat er een netwerk wordt opgerold. Het onderzoek naar het onderzoek zal waarschijnlijk een aantal koppen doen rollen en de ‘oorlog van de politiediensten’ weer in het daglicht brengen.
Een maatschappelijke analyse zal het gerecht hen ook schuldig zijn. De arbeidersbeweging en de talrijke hulp- en steungroepen zullen dit antwoord moeten geven aan een complex probleem, dat geen eenvoudig antwoord kent. Maar één ding is toch zeker. De materiële, culturele en morele ellende die de vrijemarkteconomie voortbrengt liggen aan de basis van monsterachtige gedragingen. Een zieke maatschappij brengt zieke mensen voort. Deze maatschappij moeten en zullen wij veranderen. Want ondanks alles "is het leven mooi; dat de toekomstige generaties het ontdoen van alle kwaad, alle onderdrukking, alle geweld en er met volle teugen van genieten" (Trotski's testament 1940).
(1) Jaarlijks Colloquium 'Consumer Kids', 26 en 27 april 1994
(2) uit La Libre Belgique, geciteerd in Le Monde van 2 september 1996
