De Partij van de Arbeid scoorde goed in de gemeenteraadsverkiezingen verleden jaar. Vooral in Antwerpen en in het Luikse, historische bastions van de socialisten. Maar de PVDA trekt ook in de rest van het land heel wat syndicalisten en jongeren aan die op zoek zijn naar een alternatief op het soberheidsbeleid waar sp.a en PS aan meewerken. Tijd dus voor een gesprek met het boegbeeld van de PVDA, Peter Mertens. Hij is ook auteur van een bestseller ‘Hoe durven ze?’ (zie boekbespreking hoe durven ze?).
In dit interview hebben we het met Peter Mertens ondermeer over het alternatief van zijn partij, nationalisatie en arbeiderscontrole, de rol van de vakbonden en de nieuwe beginselverklaring van de sp.a
Vonk: Jullie vallen als partij sterk op met jullie voorstel voor een miljonairtaks. Maar eigenlijk is een eerlijkere fiscaliteit, hoe juist ook, geen grondige maatregel, of zeker geen revolutionaire maatregel. Verbinden jullie hier andere en grondigere maatregelen aan?
Peter Mertens:. Natuurlijk zijn de miljonairstaks of het kiwimodel geen radicale maatregelen. Eerst willen wij de miljonairs en de nieuwe rijken pakken met ons fiscaal alternatief. Maar daar zitten twee debatten achter. De crisis wordt gebruikt om de uitbuiting te vergroten en de tweedeling in de maatschappij ongezien te versterken. Dit leggen we ook uit. In sommige interviews noemen we het ook een soort ‘terugbetaaltaks’. “Wat jullie de laatste jaren aan het werkvolk hebben gestolen geven jullie nu terug”. De andere discussie is: hoe maak je van de tegenstelling arbeid versus kapitaal een levende tegenstelling? Hoe zorg je ervoor dat mensen begrijpen dat de basistegenstelling die tussen arbeid en kapitaal is en niet de tegenstelling tussen Vlamingen, Walen en Brusselaars, of tussen Belgen en migranten of tussen zij die een hoofddoek dragen of niet. Dit is niet zo evident. Het gaat dus niet alleen om een ‘eerlijkere fiscaliteit’ maar ook om de basistegenstelling tussen arbeid en kapitaal op de kaart te zetten op een zo breed mogelijke manier.
Wij schuiven ook andere maatregelen naar voor, want een miljonairstaks lost absoluut de crisis niet op. Bruno Tobback doet alsof wij dat beweren maar wij hebben dat nergens gedaan. Een rechtvaardige fiscaliteit gaat midden in deze crisis niets oplossen maar dat betekent niet dat je het niet moet bepleiten. Daarnaast hebben we ook de discussie over de publieke bank en de nationalisatie van de banksector. Rond de bankenkwestie moet je ook proberen zoveel mogelijk mensen mee te krijgen. Er is een generatie die zich nog steeds de ASLK herinnert maar we moeten in België en Europa werken aan een onderstroom voor een publieke bankensector, voor de nationalisering van de hele bankensector. Weet je, taal is ook strijd. Dit is ook de leidraad in onze vernieuwing. Het is ook met taal dat je strijd voert. Als men de restbank van Dexia, de ‘bad bank’, voorstelt als een nationalisering, dan heeft dat wel een invloed. Overal waar ik mijn boek ben gaan voorstellen, en dat is al zo een 140 keer, hoor ik dikwijls: ‘maar we hebben toch al een genationaliseerde bank, Dexia’. Dat is natuurlijk wat anders. Hier werden de verliezen genationaliseerd, een ‘bad bank’ werd genationaliseerd, maar het management en de doelstellingen van die bank blijft privaat. Daarom heb ik het over een vermaatschappelijking van de bankensector. We veranderen dus niet alleen de aandelenstructuur maar ook het management en de doelstellingen.
Vonk: In de strijd tegen de sluiting van ArcelorMittal heeft de PVDA campagne gevoerd voor de nationalisatie ervan. Bij Ford daarentegen, na een eerste oproep voor een ‘inbeslagname’ van de vestiging hebben jullie de eis van nationalisatie niet meer naar voor gebracht. Wat is daar de verklaring voor?
Peter Mertens: Er zijn verschillen. De staalnijverheid in ons land is ooit in overheidshanden geweest. Het is daarom niet ondenkbeeldig om het te hernationaliseren. Sinds het aan de privé werd verkocht is het alsmaar slechter gegaan met de tewerkstelling. De vakbonden zijn ook redelijk snel met een standpunt voor nationalisatie naar buiten gekomen. Bij Ford ontbraken die twee factoren. Dat maakt de zaak anders. Dan is de vraag, plooi je hiervoor of niet. Een automobielbedrijf vermaatschappelijken op Vlaams niveau is niet zo evident. In een echte socialistische visie zouden er op Europees niveau maatregelen genomen moeten worden zoals reconversies, maar dan genationaliseerde reconversies. Ik denk inderdaad dat je al die mensen in deze sector kunt herscholen naar de uitbouw van een antwoord op de mobiliteitskwestie van de 21ste eeuw: een milieuvriendelijk collectief openbaar vervoer. Bij Ford was de rol van de vakbonden helemaal anders dan bij ArcelorMittaL
Wij hebben samen met andere progressieve krachten gewerkt om het pessimisme en het defaitisme van de eerste dagen tegen te gaan. Dat is dan ook gelukt met de beweging van de onderaannemingen. Een unicum, zoals jullie ook schrijven. Ik ben echt tevreden dat dit gelukt is. Dan is er veel discussie geweest over de ordewoorden. Dan hebben die mensen die de strijd hebben losgetrokken gezegd: dit zijn de ordewoorden waar wij voor vechten en dat was niet de nationalisatie van de onderneming. Ik denk wel dat we onze visie over een socialistisch Europa en voor een openbare mobiliteitsindustrie (openbare productiebedrijven bijvoorbeeld van treinen en bussen) meer in het debat moeten gooien. Misschien zijn we nu te terughoudend om dat te doen. Een discussie hierover is geen taboe. De vraag is of we niet te veel achteruitgaan in naam van het bestaande bewustzijn van de mensen. Dit is een reëel debat.
Vonk: Nu wat ik wel mis bij de eis van nationalisatie van de PVDA is de kwestie van de ‘arbeiderscontrole’ in de openbare bedrijven. Dit is een oude eis van het ABVV en in de jaren 1970 werd er zelfs in het ACV over gepraat. Als je over nationalisatie praat, denken sommigen dat die bedrijven gaan geleid worden door functionarissen van een of ander ministerie. Wat denken jullie hierover?
Peter Mertens: Het is niet omdat we als overheid de aandelenstructuur hebben overgenomen dat het in orde is natuurlijk. Wanneer we het hebben over de ‘vermaatschappelijking’, een nationalisatie in marxistische zin, denk ik aan drie aspecten. Eén, het bedrijf moet openbaar zijn, de doelstellingen moeten het maatschappelijk belang dienen, dit is zeer belangrijk. Zo een bedrijf, zo een genationaliseerde banksector of energiesector heeft dan een publieke functie. De functie is dus niet meer maximale winst, maar een publiek doel. De manier waarop je zo een bedrijf dan beoordeelt is zeer verschillend van bijvoorbeeld een Naamloze Vennootschap. Het derde aspect is het bestuur. Dit moet professioneel zijn, transparant en onderhevig aan controle. Wij zeggen dat de vertegenwoordigers van het personeel, zowel arbeiders en bedienden in het bestuur aanwezig moeten zijn en afzetbaar natuurlijk. Zij moeten dan beschikken over de nodige professionele tijd om een bedrijf te runnen. Dit moet een voltijds engagement zijn. We denken ook dat consumenten in het openbaar vervoer of in de energiesector hierbij moeten worden betrokken. Dit is onze visie. Of je dat moet samenvatten in het woord ‘arbeiderscontrole’ weet ik niet, voorlopig gebruiken we dat niet. Maar het moet wel duidelijk zijn dat dergelijke bedrijven niet mogen gerund worden door functionarissen van het ministerie of voltijdse politici ‘ à la Dehaene’. Deze mensen weten ook niets van economie, dat hebben ze magistraal bewezen.
Vonk: Nog een laatste zaak over de vakbonden. De PVDA is zeer actief op dat terrein. Maar daar waar sommigen jullie in het verleden ‘antisyndicalisme’ verweten zeggen anderen vandaag dat jullie te veel aanschurken bij de vakbondstop, zoals die vandaag is. Hoe zit dat nu tussen de PVDA en de vakbonden?
Peter Mertens: Het patronaat, vooral dan VOKA, heeft een samenleving voor ogen ofwel zonder vakbonden of met vakbonden die zeer kort aan de leiband worden gehouden. Maatschappelijk gezien heb je een discussie om de vakbond als orgaan van de werkende klasse kapot te maken. Het idee van de vakbond als vereniging van de werkende klasse moet je vandaag actief verdedigen. Dit gaan we niet bemoeilijken door nu tegelijkertijd in datzelfde debat andere debatten te voeren. Of dit correct is of niet zorgt wel voor discussie maar dit is ons standpunt. Dan is er een tweede invalshoek, namelijk dat je binnen de vakbonden vanuit een positieve atmosfeer, t.t.z. voor de versterking van de vakbonden, je mond open trekt en vecht voor een omslag naar strijdsyndicalisme. Als een aantal mensen in de vakbondsleiding niet uit het overlegmodel weg geraken kan het misschien wel verkeerd aflopen. De crisis maakt het mogelijk om terug een elan te vinden voor een basisbeweging, een strijdbeweging in de vakbonden die ze vandaag echt nodig hebben. Het zijn de syndicale militanten of ze nu een lidkaart hebben van de PVDA of wat anders, die in hun vakbond op tafel kloppen en die strijd voeren. Wij raden al onze leden aan ook lid te worden van de vakbond en op een positieve en constructieve manier te werken aan een strijdbare vakbond. Wij gaan geen grote artikels schrijven over dit is nu de foute lijn in de vakbond. Er is syndicaal debat genoeg!
Vonk: Heb je het nieuwe ideologische manifest van de sp.a gelezen? Is het echt een reactie op de score van de PVDA, een stap naar links van de sp.a om jullie wind uit de zeilen te halen?
PM: Och….Fundamenteel is de sp.a niet terug naar links aan het gaan. Dat lees je zo in het nieuwe manifest. Heel het manifest blijft doordrongen van een vrij harde versie van de vrije markt en van het kapitalisme. Er is zelfs geen sprake van een gecorrigeerde versie van het kapitalisme. De Franse Parti Socialiste, die heel sociaal democratisch is, zou een dergelijk manifest nooit aanvaarden. De Vlaamse sp.a is binnen de Europese sociaal democratie waarschijnlijk een van de meest rechtse partijen. Dit manifest verandert daar gewoon niets aan. Zo bijvoorbeeld wordt er vast gehouden aan de notionele interestaftrek. Je mag dan zoveel schrijven over eerlijke fiscaliteit als je wil maar als je blijft denken dat we onze broek moeten afdoen om de multinationals aan te trekken en we zo welvaart gaan creëren zit je mis. Ze blijven vasthouden aan loonlastenverlaging, langer werken en het beschermen van de concurrentiepositie van ondernemingen. Ze zitten hierin vast. Dit los je niet op door een aantal grote ideeën aan te halen of er een saus van vrijheid, gelijkheid en broederschap over te gieten. Ja, je hebt de wijziging in het standpunt over het hoofddoekenverbod. Dit is natuurlijk electoraal ingegeven. De vrees is de aanhang in de grootsteden te verliezen. Maar goed dat men die realiteit erkent. Maar al die zaken waar we over gesproken hebben; t.t.z. de rol van de banksector, de nood aan een openbare banksector waar de sociaal-democratie perfect zou kunnen bij aansluiten, de rol van de arbeidsherverdeling om de jongeren een plaats te geven en de jongerenwerkloosheid aan te pakken: niks, met alle respect, hier staat niks van in. Nu denk ik wel dat ze qua taal wel linkser zijn in dit manifest. Ik hoop nu dat ze dit ook doorzetten in het publieke debat. Lang heeft de sp.a gedacht, hier bestaat geen draagvlak voor. Dit is een zeer liberale idee. Als er een peiling uitkomt waarin men vaststelt dat er een meerderheid is voor de doodstraf dan zijn we voor de doodstraf. Dit gaat in tegen een fundamenteel idee van socialistische bewustmaking, dat uitging van de vaststelling; we hebben niets, we gaan de wereld veroveren. Wij gaan socialistische vooruitstrevende ideeën binnen brengen en ons eigen draagvlak scheppen tegen de stroom in. Deze aanpak is al heel lang weg. Met de natte vinger werd er gepeild naar de windrichting en die richting werd dan ingeslagen. Schep dat draagvlak voor je ideeën, niet in het parlement maar onder de mensen, in de bedrijven in de vakbond! Zo kan je stemmen van rechts terughalen. Op het Kiel (arbeiderswijk) in Antwerpen hebben we die discussies gevoerd. Daar hebben we een heleboel stemmen die ooit van de socialisten waren terug gewonnen van rechts. Dit doe je door deur aan deur te gaan, door volksvergaderingen te houden, niet één keer met de verkiezingen maar het hele jaar door. Zo schep je een draagvlak. Dat mis ik bij de sp.a.
