Thomas Piketty wordt geprezen door mensen die een einde willen aan de extreme ongelijkheid in de wereld en gehaat door de verdedigers van de ‘vrije markt’.
Dat een econoom die extreme ongelijkheid aankaart zo’n hot issue is, laat zien dat de tijden veranderd zijn en het dogma dat “de vrije markt voor iedereen het beste is”, niet meer klakkeloos wordtgeaccepteerd. Voor velen is het nog onduidelijk welke veranderingen er precies nodig zijn.
Piketty’s ideeën
In zijn boek 'Kapitaal in de 21e eeuw' behandelt Piketty zijn historische onderzoek naar ongelijkheid in een aantal landen, waaronder de VS en Frankrijk. Uit dit enorme onderzoek trekt hij de conclusie dat de groeiende ongelijkheid tussen rijk en arm – dus tussen kapitaalbezitters en de rest van de samenleving – de normale gang van zaken is onder het kapitalisme. Perioden van afnemende ongelijkheid, zoals de economische opgang in het Westen in de decennia na de Tweede Wereldoorlog, zijn juist de uitzondering.
Piketty richt zich naast inkomen ook op vermogen, en breekt daarmee met het gebruikelijke discours, waarbij door middel van de Gini-coëfficiënt wordt aangetoond dat de meeste Europese landen vrij egalitair zouden zijn. Juist op het vlak van vermogen is de ongelijkheid de laatste decennia extreem gegroeid, waardoor we teruggaan naar de ongelijkheid van de 18e en 19e eeuw, waarin het lucratiever was om een rijke partner te trouwen dan om een bedrijf op te richten.
De theorie van Piketty is gebaseerd op twee variabelen: r, het rendement op kapitaal, oftewel de gemiddelde winstvoet, en g, de groeivoet of groeipercentage van de economie. Onder winstvoet verstaan we de verhouding tussen het voorgeschoten kapitaal en de winst die er op wordt gemaakt. Wanneer r groter is dan g, oftewel het kapitaal sneller groeit dan de economie als geheel, dan worden de rijken rijker, terwijl het aandeel van de werkende klasse minder hard groeit, en wordt de ongelijkheid groter. Historisch gezien was dit dus meestal het geval, behalve tijdens een groot deel van de twintigste eeuw. De vernietiging van kapitaal tijdens de wereldoorlogen, de sterke belastingen en reguleringen, en de uitzonderlijke periode van economische opgang na de Tweede Wereldoorlog, leidden tot enkele decennia waarin er afnemende ongelijkheid was. Echter, sinds de jaren ’70 is de groei flink afgenomen, terwijl de winsten over het algemeen flink zijn gestegen. Dit betekende een terugkeer naar de normale gang van zaken onder het kapitalisme.
Hoewel de naam ‘Kapitaal in de 21e eeuw’ doet denken aan Das Kapital van Marx, is Piketty echter geen marxist, noch in zijn analyse, noch in zijn politieke standpunten. Terwijl Marx een kritische analyse van het kapitalisme als productiewijze maakt, gaat Piketty enkel in op de verdeling van welvaart binnen dit systeem. Critici proberen hem af te schilderen als een radicale communist, maar Piketty is in feite gewoon een voorstander van de ‘markteconomie’, die wil aantonen dat de groeiende ongelijkheid het kapitalistische systeem in gevaar brengt, en daarom pleit voor een meer egalitaire verdeling.
Zijn ‘oplossing’ voor het probleem is een wereldwijde vermogensbelasting, welke hij overigens zelf utopisch noemt. In feite komt hij dus niet met een echte oplossing; landen meer belasting gaan heffen op vermogen en minder op arbeid. Hij is zich er echter ook van bewust dat de rijken hun vermogen in andere landen zullen proberen veilig te stellen, dat is ook de reden waarom hij pleit voor een wereldwijde belasting.
Utopie of klassenstrijd?
Piketty hoopt politici te overtuigen via rationele argumenten en feiten. Hij is geen revolutionair anti-kapitalist en ook geen vrije markt fundamentalist. Zijn visie is echter beperkt en bepaald doordat hij de wereldeconomie ziet door de bril van de heersende klasse. Net zoals Keynes in zijn tijd wil hij door hervorming en regulering het kapitalisme redden. Zoals reformistische leiders en intellectuelen voor hem, wil Piketty de kapitalistische staat gebruiken om maatregelen tegen het kapitalisme te nemen. Het is echter zo dat historisch gezien hervormingen onder het kapitalisme steeds afgedwongen werden doormiddel van klassenstrijd waarbij het kapitaal nog veel meer dreigde te verliezen.
Alhoewel ze geen fundamentele oplossingen bieden is de belangstelling voor de ideeën van Piketty een teken des tijds, een afspiegeling van een bewustwordingsproces. Het is voor velen duidelijk dat er iets mis is met een systeem waarin de rijken steeds rijker worden. Buiten de reformistisch leiders die Piketty omarmen zien de meest fervente verdedigers van het kapitalisme zijn populariteit met afgrijzen aan. Ondanks hij zich duidelijk distantieert van revolutionaire ideeën voorziet Piketty ‘radicaliserende’ jongeren van een theoretische kritiek op het kapitalisme en de ongelijkheid die het voortbrengt.
Dit artikel werd samengesteld op basis van de volgende artikels: http://www.marxisten.nl/index.php/geschiedenis-theorie/152-popster-piketty-en-de-vermogensbelasting
door Zowi Milanovi en
http://www.socialist.net/piketty-s-capital-and-the-spectre-of-inequality.htm
door Adam Booth
