Dit artikel werd op 2 februari geschreven, naar aanleiding van de staatsgreep in Myanmar. Intussen is de beweging tegen het militaire regime op gang gekomen en die neemt meer en meer revolutionaire proporties aan.
Met een snelle staatsgreep tegen Aung San Suu Kyi (ASSK), hebben de generaals van Myanmar de kwijnende illusie van de liberalisering van het land onder Amerikaanse overheersing, om zeep geholpen.
Wat zit er achter deze staatsgreep? Het leger had die toch niet nodig? Het was de opsteller van de grondwet van 2008, die ASSK in staat stelde om in 2011 aan de macht te komen. Dit proces stelde ASSK in staat meer investeringen van het Westen te winnen en haar positie veilig te stellen, in plaats van omvergeworpen te worden in een door de VS gesteunde ‘kleurenrevolutie’. Deze grondwet garandeerde haar rol, en het leek te werken. Het werkte zelfs zo goed, dat ASSK's democratische aureool van haar afgleed in de ogen van het Westen, toen zij actief steun gaf aan de genocidale campagne tegen de Rohingya's, tot het punt waarop ze het leger in 2019 verdedigde bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag.
Waarom nu?
Waarom dan de staatsgreep, die zo slecht zou kunnen uitpakken? Om dezelfde redenen dat elke bureaucraat iedere understudy die te goed presteert, moet elimineren. Hoeveel ze haar voormalige gevangenbewaarders ook plichtsgetrouw diende, ze kon nooit hun vertrouwen winnen, omdat ze overweldigend populairder en legitiemer was dan zij en gezien werd als de moeder van de natie die, zoals iedereen weet, ten onrechte werd onderdrukt door de mensen die nog steeds de leiding hebben. Dit was een fundamenteel instabiele alliantie.
De regels en voorschriften die in het compromis tussen ASSK en het leger waren opgesteld, betekenden dat er eigenlijk heel weinig ruimte was voor ASSK en haar partij om grondwetswijzigingen door te voeren. Hun angsten waren echter duidelijk niet geheel ongegrond. In maart vorig jaar stelde de partij van ASSK een grondwetswijziging voor om haar in staat te stellen president te worden, iets wat het leger duidelijk niet kon tolereren, aangezien het de nieuwe grondwet specifiek zo ontwierp dat ze nooit president zou kunnen worden (er staat dat niemand met buitenlandse kinderen president kan zijn; iets dat bij haar wel het geval is). Dit amendement werd echter verworpen dankzij de constitutionele privileges die het leger kreeg.
Het indienen van de wijzigingen vorig jaar lijkt ook een soort tactische blunder te zijn geweest, want slechts een paar maanden later, in november, waren er algemene verkiezingen gepland. Bij deze verkiezing wonnen ASSK en haar partij een nog groter deel van de stemmen dan de vorige keer. Dit had het punt kunnen zijn waarop ze kon aandringen op haar lang gewenste grondwetswijziging en ongetwijfeld begreep het leger het gevaar. Haar overwinning onderstreepte de onhoudbaarheid van deze alliantie. Ze werd machtiger en hier moest een einde aan gemaakt worden, voordat het te laat was.
Het leger wilde duidelijk voorkomen dat het land grondwetswijzigingen zou doorvoeren die hun macht en privileges zouden kunnen beknotten.
Dit proces heeft de utopie van de gecontroleerde overgang naar de burgerlijke democratie in Myanmar vernietigd. Tien jaar geleden was de transformatie in Myanmar een stralend licht in een steeds donkerder wordende wereld voor de westerse imperialisten, een duidelijk bewijs dat de toekomst nog steeds lag in de door de VS gedomineerde liberale democratie en vrijhandel (op Amerikaanse voorwaarden). De daaropvolgende jaren ontdeden de mensen zich beetje bij beetje van deze illusie en de gebeurtenissen van zondag zijn er letterlijk de genadeslag voor.
Zoals Trotski lang geleden uitlegde, is er geen progressieve bourgeoisie, omdat ze verenigd is in haar verlangen om het kapitalisme te behouden, met al zijn uitbuiting en armoede. In haar eigen woorden legde ASSK uit dat ze nooit een revolutie wilde die het oude regime zou wegvegen:
“We willen niet het soort revoluties aanmoedigen dat ons land op zijn kop [zou kunnen] zetten. We zullen geduld hebben, maar we zullen volhardend zijn."
Voorbereiden van een terugslag
De haat tegen het leger onder de bredere massa's is duidelijk en de populariteit van ASSK is nog steeds wijdverspreid onder de mensen. Dit verklaart het aanzwellend protest vandaag tegen de staatsgreep.
Traditioneel links in Myanmar verzandt, als gevolg van de sterke overblijfselen van het stalinisme, in het idee dat er een soort progressieve vleugel van de heersende klasse van Myanmar bestaat, en dat de rol van de massabeweging is om die vleugel te verdedigen tegen de meer openlijk reactionaire vleugel. Dit idee weerhoudt links in Myanmar ervan om een echte onafhankelijke stem te laten horen, een echte stem van de arbeiders en boeren. Wat nodig is, is een onafhankelijke massapartij van de werkende mensen.
De marxisten verzetten zich tegen de militaire staatsgreep en verdedigen alle democratische rechten, maar leggen ook uit dat dergelijke rechten op de lange termijn gemakkelijk vernietigd kunnen worden, zoals duidelijk blijkt uit de huidige staatsgreep. De enige manier om een echt einde te maken aan de dreiging van een aanhoudend militair bewind, is door het systeem dat het voortbrengt - de heerschappij van de bevoorrechte elite, de heerschappij van de kapitalisten en grootgrondbezitters - af te schaffen en te vervangen door een systeem waarin de arbeiders de besluiten nemen.