Grotendeels gebaseerd op het artikel “Car industry closures reveal depth of European crisis” van Niklas Albin Svensson van 10 januari op marxist.com.
Het Europese kapitalisme bevindt zich in een diepe crisis. Vanwege interne instabiliteit en tegenstrijdige belangen kan verdere fragmentatie volgen, mede door de huidige geopolitieke situatie. Bovendien is er massaontslag aangekondigd in haar economische sleutelsectoren. Ook verlaagt de ECB de groeiverwachtingen voor 2025. Aan de horizon is het onweer te zien van de-industrialisering, militarisering en het afbreken van de sociale zekerheid in Europa.
De crisis in de auto-industrie
De auto-industrie is van vitaal belang voor Europa, goed voor ongeveer 6% van de economie, en biedt werkgelegenheid aan 14 miljoen mensen. Wereldwijd verkeert de sector in crisis, maar Europa wordt het hardst getroffen. De bezettingsgraad in haar autofabrieken is gedaald naar 58%, vergeleken met 66% in Noord-Amerika. Europa’s marktaandeel in de wereldwijde autoverkoop is gedaald van 31% in 2008 naar 20% in 2023. De dreiging van handelsoorlogen met de VS, onder leiding van Donald Trump, verergert de situatie.
Recente aankondigingen van fabriekssluitingen en ontslagen bij grote bedrijven zoals Volkswagen, BMW en Bosch onderstrepen de ernst van deze crisis. Volkswagen kondigde aan om tegen 2030 35.000 minder personeelsleden te hebben, BMW schrapte 8.000 banen en Bosch nog eens 10.000. Ford voegde hier 4.000 ontslagen aan toe, voornamelijk in Duitsland. In de eerste helft van 2024 verloor de toeleveringssector al 29.000 banen, wat de ontslagniveaus tijdens de piek van de COVID-19-pandemie overtrof.
Duitse autofabrikanten, ooit leidend in dieselmotortechnologie, hebben gefaald om zich aan te passen aan de vraag naar elektrische auto’s. In plaats van te innoveren, bleven ze vasthouden aan diesel, wat uiteindelijk hun ondergang inluidde. Chinese bedrijven daarentegen hebben flink geïnvesteerd in elektrische voertuigen en batterijtechnologie, waardoor ze nu een dominante positie op de wereldmarkt innemen. Driekwart van alle elektrische auto’s wordt momenteel in China verkocht.
Chronisch gebrek aan innovatie
Europa loopt al jaren achter op de VS en China wat betreft innovatie. Volgens een rapport van voormalig ECB-president Mario Draghi heeft Europa jaarlijks 800 miljard euro extra aan investeringen nodig, een stijging van 4,5% van het bbp. In plaats daarvan voeren overheden en bedrijven juist bezuinigingen door. Tussen 1997 en 2019 groeide de waarde van kapitaal per werknemer in de VS met 50%, in China verachtvoudigde het zelfs, terwijl West-Europa slechts 10% groei liet zien.
Europa investeert vooral in onroerend goed, terwijl de VS meer uitgeeft aan machines, onderzoek en ontwikkeling. Amerikaanse bedrijven besteden momenteel 1,6 biljoen dollar aan investeringen, tegenover slechts 900 miljard dollar in Europa. Deze achterstand is vooral zichtbaar in sectoren zoals software, cloud computing en kunstmatige intelligentie, waar Europa vrijwel geen rol van betekenis speelt.
De energiecrisis
Europese elektriciteitsprijzen zijn altijd al hoog geweest. Maar nu is de prijs voor de industrie meer dan twee keer zo hoog als in de VS (20 vs. 8 eurocent per kWh). Vanwege de historisch hoge elektriciteitsprijzen gebruikten Europese industrieën gas als hun belangrijkste energiebron, waarbij ze profiteerden van goedkoop Russisch gas.
Sinds de oorlog in Oekraïne heeft Europa zich echter afgesneden van gas uit Rusland. Na de initiële piek heeft de gasprijs zich nu gestabiliseerd op een niveau dat ongeveer 50 procent hoger ligt dan voor de oorlog. Dit heeft een bijzonder verwoestende impact gehad op energie-intensieve industrieën (metalen, chemie, olie, papier, glas, etc.), waar de productie met 20 procent is gedaald. Deze daad van industriële zelf-sabotage laat zien hoe de natiestaat – en het imperialisme – een obstakel vormen voor de toekomstige ontwikkeling van Europa.
Zelfs vóór de oorlog lagen de investeringen in de Europese energieproductie en infrastructuur met bijna de helft lager dan in de VS (420 miljard dollar t.o.v. 260 miljard dollar in 2019). Men zou verwachten dat Europa dit compenseert met investeringen in alternatieve energiebronnen, vooral gezien de retoriek van Europese politici over milieuvriendelijkheid. Ter vergelijking: China investeerde 2 tot 3 keer meer in de energiesector in de periode 2019-2024 dan de gehele EU.
De toekomst van Europa
Het Europese kapitalisme, ooit het centrum van de wereldeconomie, verkeert nu in verval. Na twee wereldoorlogen en de opkomst van de VS als dominante macht, probeerde Europa zich te herstellen met steun van het Amerikaanse imperialisme. De oprichting van de Europese Unie maakte verdere economische groei mogelijk voor enkele decennia door tegenstrijdige nationale belangen en interne tariefmuren te overstijgen.
Tegenwoordig wordt de EU geconfronteerd met interne verdeeldheid en politieke instabiliteit in Frankrijk en Duitsland, en een gebrek aan innovatie. Met de terugkeer van Donald Trump als president van de VS dreigt die verdeeldheid verder te vergroten, terwijl China en Rusland proberen Europese landen in hun invloedssfeer te trekken. Het Europese ‘sociale model’ is onhoudbaar binnen het huidige kapitalistische systeem.
Zonder ingrijpende veranderingen dreigt Europa te de-industrialiseren. Het kapitalisme, ooit de drijvende kracht achter Europa’s ontwikkeling, lijkt nu een belemmering te zijn voor verdere vooruitgang. De enige uitweg is een socialistische federatie van Europa, waarbij de middelen van het continent niet meer worden ingezet voor de winst van kapitalisten, ten koste van de samenleving, maar andersom: juist ten dienste van de samenleving, bekostigd door de onteigening van kapitalisten.
