Het is de ergste ramp voor Japan sinds Hiroshima en Nagasaki. Deze rampzalige combinatie van een aardbeving met een kracht van 9 op de schaal van Richter en een tsunami, gevolgd door een nucleaire ramp, doet het land op zijn grondvesten schudden. De gevolgen van deze catastrofe worden groter met de dag.
Meer dan tienduizend mensen zijn omgekomen, honderdduizenden mensen zijn ontheemd, en enorme aantallen zijn gewond of vermist. Geneesmiddelen geraken langzaam op, net als voedsel voor de noordoostelijke regio, die het zwaarst getroffen is. Ziekte en honger komen steeds meer voor, waardoor de enorme omvang van de humanitaire crisis waarin het land zich bevindt duidelijk wordt. Deze verwoesting zal een enorm domino-effect hebben in de komende weken, maanden of mogelijk zelfs jaren, niet alleen voor de bevolking van Japan, maar ook ver daarbuiten.
Ondanks pogingen van sommige commentatoren om de ernst van de situatie te minimaliseren, kan de schade in Fukushima alleen maar worden omschreven als rampzalig. "De gebeurtenissen in Japan zijn ernstiger dan Three Mile Island", verklaarde Steven Chu, de Amerikaanse minister van Energie. Maar het kan nog erger worden, met het gevaar op een mogelijke nucleaire kernsmelting en alle implicaties daarvan.
De ernst van de crisis heeft de diepe breuklijnen in de Japanse samenleving blootgelegd. De heersende klasse bouwde de toekomst van het land op kernenergie. Samenwerkend met de corrupte nucleaire industrie was zij vastbesloten om haar economische hegemonie te behouden, ongeacht de kosten en ongeacht het gevaar. In een poging om hun afhankelijkheid van geïmporteerde olie en steenkool te verminderen, bouwden ze een keten van 55 kerncentrales langs 's werelds meest aardbevingsgevoelige eilanden. Met andere woorden, de huidige nucleaire ramp werd door de mens veroorzaakt en zat er al van in het begin aan te komen. Het was gewoon een kwestie van tijd.
De Japanse elite was niet bezorgd over de levens van gewone mensen. Het enige waar zij over bezorgd waren was macht en prestige. Zij kregen het groene licht om nucleaire installaties te bouwen ondanks de overduidelijke risico's. Ze geloofden dat ze ‘veilig’ konden worden gemaakt door nieuwe technologie. Maar hoe is dit mogelijk? Hoe kun je het onvoorzienbare voorzien? "Waar deze gebeurtenis op wijst”, aldus Stephanie Cooke, redacteur van Nuclear Intelligence Weekly, "is dat een nucleaire reactor zo enorm complex is dat het plannen van een opeenvolging van gebeurtenissen die kunnen leiden tot een ongeluk, gewoon te talrijk zijn. Elke keer dat er een ongeval plaatsvindt, is er een andere volgorde van gebeurtenissen die kunnen leiden tot deze situatie. "
Toen de aardbeving bij Fukushima geraakte, werden er drie reactoren stilgelegd, zoals gepland, maar niemand had verwacht dat de back-upkoelinstallatie zou worden gevloerd door de tsunami. Niemand voorzag de spectaculaire explosies die de buitenste gebouwen verwoestten. Niemand voorzag het risico dat de gebruikte splijtstof zou oververhitten in de koelingvijver. Ongetwijfeld zullen er nog onaangename verrassingen komen in deze onstabiele en gevaarlijke situatie.
Dit lichtzinnig vertrouwen in kernenergie is niet alleen een Japans probleem. Er zijn wereldwijd meer dan 400 reactoren werkzaam en ongeveer 90 daarvan bevinden zich in gebieden met een belangrijke seismische activiteit, blijkt uit cijfers van de World Nuclear Association. Nog veel meer worden momenteel gebouwd. Zes kernreactoren zijn gepland in Jaitapur in India, net langs de kust van Mumbai. De site bevindt zich in een zone 3, oftewel een seismisch gebied met een gemiddeld risico. Maar kernreactoren zijn big business, gefinancierd door 's werelds grootste internationale banken. In dit geval worden ze gebouwd door Areva, de Franse energie-reus.
Het bedrijf dat eigenaar is van de Fukushima Daiichi-kerncentrale is de Tokio Electric Power Company (TEPCO). Ze zijn gehuld in geheimzinnigheid en hebben in het verleden corruptieschandalen gekend. In 1995 geraakten ze verwikkeld in een doofpotaffaire over de omvang van een ongeval op de Monju-snellekweekreactor. Vier jaar later liepen drie werknemers op de Tokaimura-reactor hoge doses straling op omdat de veiligheidsprocedures werden omzeild. In 2003 werd er bij TEPCO vervalsing van gegevens over de veiligheid ontdekt, wat de sluiting van haar reactoren voor een maand veroorzaakte. In 2007 gaf TEPCO toe dat een installatie die straling had gelekt na een aardbeving niet was gebouwd volgens de specificaties.
"Ze hebben geen crisismanagement omdat ze nooit klaar waren voor een crisis", verklaarde Michael Cucek, een politieke analist die in Tokio woont. "Men vreest dat TEPCO niet de hele waarheid vertelt. Ze hebben niet de gewoonte alles wat ze weten te vertellen. "
Een dergelijke geheimhouding is endemisch in deze miljardenindustrie, die ook een zeer gezellige relatie met overheden en toezichthouders heeft. Het is al beschreven als ‘kernenergie-maffia’. Zelfs minister-president Kan werd, tot zijn ergernis, meer dan een uur in het duister gehouden over de derde explosie.
Deze verrotting in het hart van het bedrijfsleven en de overheid komt nu aan het licht. Het zorgt voor woede bij de bevolking, die onderworpen is aan desinformatie, de angst voor straling en de toenemende ontberingen. Terwijl buitenlanders door hun respectievelijke regeringen worden aangespoord om Tokio te verlaten, wordt de lokale bevolking aan zijn lot overgelaten. Terwijl de Bank van Japan en de G7 miljarden besteden aan het ondersteunen van de yen, blijven honderdduizenden zonder onderdak, medicijnen of voedsel achter in de kou. Yuhei Sato, gouverneur van de prefectuur Frukushima zei dat het volk "onrustig en boos” was.
In de weken die voor ons liggen, zullen TEPCO en de overheid aansprakelijk worden gehouden voor hun aanpak van de crisis en de tekortkomingen van de nucleaire industrie. Een zwak en corrupt politiek systeem dat al onder druk staat, zal verder worden ondermijnd. "De ontgoocheling is nu compleet", aldus de Financial Times (19-20/3/11)
De crisis heeft ook angst gezaaid in de harten van de wereldwijde bedrijfselite, bezorgd over de gevolgen op wereldschaal. Na een paar dagen staakte Duitsland de werkzaamheden van zeven verouderde kernreactoren omdat 50.000 demonstranten de straat op gingen. Andere landen hebben herzieningen aangekondigd, omdat ze worstelen met het verzet tegen kernenergie. Eén hiervan is Groot-Brittannië, dat een van de meest ambitieuze nieuwe programma's van Europa heeft. Tien reactoren zouden de komende 15 jaar gebouwd worden.
Afgezien van de politieke implicaties zijn er ook ernstige economische gevolgen die voortvloeien uit Fukushima. Het zwakke herstel van de wereldeconomie is zorgvuldig afgewogen. Japan, momenteel de derde grootste economie ter wereld, blijft van vitaal belang voor de gezondheid van het wereldwijde kapitalisme. Maar het Japanse kapitalisme wordt bedreigd door de economische terugval, omdat speculatie de yen omhoog drijft, en haar ondernemingen zijn onderworpen aan stroomonderbrekingen en onderbrekingen in de toelevering. De G7 en de Bank van Japan haasten zich om yen te kopen om de waarde ervan te houden. Een hoge yen maakt Japanse export, waarvan zij afhankelijk is, duurder en daardoor minder concurrerend. De netto-uitvoer was goed voor driekwart van de groei van Japan in de afgelopen twee jaar. Als ze valt, valt Japan, en wordt de wereldeconomie getroffen. Het Japanse BBP is in het laatste kwartaal zelfs gedaald. Een verdere daling in dit kwartaal, momenteel een waarschijnlijk scenario, zou neerkomen op een ‘double-dip’-recessie.
De wereldwijde toelevering is ook gebroken. De automobielindustrie wordt bijzonder hard getroffen. Het noordoosten van Japan is uitgegroeid tot een groot centrum voor de productie van auto’s, waar Toyota, Honda, Nissan en anderen productiefaciliteiten hebben staan. De kapitalisten waren allemaal enthousiast om de ‘lean production’-technieken uit Japan te omarmen, om toeleveringslijnen zo strak mogelijk te maken. Voorraden werden bewust naar beneden gedreven tot aan het absolute minimum. Dit kan goed werken, zolang er geen onderbreking is. Nu zien ze het effect van deze kortzichtige politiek. Dit onthult nogmaals de anarchie van het kapitalisme, dat poogt om maximale winst uit iedere porie van de productie te persen, maar zich hierdoor meer en meer kwetsbaar maakt.
Japanse bedrijven zijn goed voor 40 procent van de wereldwijde levering van technologische onderdelen. Het land maakt 30 procent van het flash-geheugen gebruikt in smartphones en digitale camera's van de wereld, en 10-15 procent van het D-Ram-geheugen, een essentieel onderdeel van elke computer. Asahi, NH Techno en Nippon Electric Glass zijn drie van ’s werelds topleveranciers van glas voor vlakke panelen. Japanse componenten zijn goed voor een derde van de kosten van de iPhone.
Deze ketens worden gebroken door verlaging van de productie als gevolg van stroomuitval en storingen in de productie. Ook de infrastructuur is getroffen door de crisis, met name het vervoer, opnieuw te wijten aan een tekort aan brandstof. Er is bezorgdheid over de havens van het land. Chipfabrieken hebben grote hoeveelheden water en elektriciteit nodig, beide zwaar getroffen. Gezien de complexe aard van deze fabricage, kunnen zelfs kleine verstoringen maandenlang nog gevoeld worden.
Honda heeft 113 leveranciers over het rampgebied. Deze zullen in grote of kleine mate worden beïnvloed. Deze verstoring zal een domino-effect hebben. Er waren al problemen in de toelevering bij de fabriek van Honda in Swindon, haar belangrijkste faciliteit in Europa. Japan is niet alleen een exporteur, maar heeft ook een belangrijke interne markt voor auto's, de derde grootste na China en de VS. Ook deze zal worden getroffen door de crisis.
De onstabiele economische situatie wordt nog verergerd door de stijging van de olieprijs, na de instabiliteit in het Midden-Oosten.
De productie in Japan is nog steeds ver onder het niveau voor de wereldwijde crisis van 2008-9. Deze nieuwe crisis zal een economische kost met zich meebrengen. De poging om de situatie te stabiliseren door meer geld in het systeem te gieten laat de overheidsschuld stijgen. Deze staat nu al op 200 procent van het BBP, de grootste in de geïndustrialiseerde wereld. Dit zal de overheidsbegroting nog meer in de problemen brengen als de Bank van Japan grotere hoeveelheden staatsobligaties koopt. Als de groei ook voor de komende kwartalen vertraagt , zal voor Japan de schuld tot het BBP zelfs nog extremer worden. Maar er is weinig meer dat ze kunnen doen. De rentevoeten worden al jaren op bijna nul gehouden. Terwijl de wederopbouw de bouwsector een impuls zal bezorgen en zorgen voor een economische duw in de rug, zal het lang duren om te herstellen van de crisis, waarvan de kosten op bijna 500 miljard dollar worden geschat.
Onder deze omstandigheden kan Japan de achilleshiel van het kapitalisme worden. De Japanse kernenergiesector is in beroering. De Fukushima-site zal ontmanteld en mogelijk genationaliseerd moeten worden. De crisis zal druk uitoefenen op de nucleaire industrie wanneer de overheid, onder druk van een sceptische en boze publieke opinie, hun toekomstige strategie opnieuw overweegt. Dit zal de vraag naar kolen en olie vergroten in deze tijden van grote turbulentie.
Het toont eens te meer hoe het kapitalisme en de markteconomie niet in staat zijn om de samenleving op een harmonieuze wijze te doen ontwikkelen. Het streven naar winst leidt onvermijdelijk tot kortzichtigheid en corruptie gezien de grote bedragen die erbij betrokken zijn. Nucleaire macht in de handen van op niets dan winst beluste bedrijven is een gevaarlijk brouwsel. Dit is een belangrijke les uit de Japanse catastrofe.
De middelen van vandaag kunnen niet worden overgelaten aan het grootkapitaal. De anarchie van het kapitalisme, gebaseerd op de maximalisatie van de winst, zet elke dag de bestaanszekerheid van miljoenen op het spel. De middelen van de planeet moeten worden gecontroleerd en gepland, en niet roekeloos verspild worden bij het nastreven van persoonlijke winst. De tegenstellingen van het systeem hebben ertoe geleid dat we ons in een doodlopend steegje bevinden. Als het kapitalisme wordt toegestaan door te gaan zullen er meer catastrofes komen, nog gevaarlijker dan die van Japan vandaag. De wereld wordt aan de rand van een ramp gebracht door particuliere eigendom en de tirannie van de markt. Fukushima is hier een levend, of correcter gezegd, een stervend voorbeeld van. De situatie schreeuwt om een rationele planning.
Alleen door de omverwerping van het door crisissen geteisterd kapitalisme en de vestiging van het socialisme kunnen we een dergelijk nachtmerriescenario vermijden in de toekomst. Alleen dan kunnen we overgaan tot het democratisch plannen van onze middelen, met absolute prioriteit van de behoeften van de gewone werkende mensen in tegenstelling tot de onverzadigbare hebzucht van de multinationals. Alleen dan zal de wetenschap de dienstmaagd van de vooruitgang van de mensheid en de ontwikkeling worden en niet langer de slaaf van profiterende miljardairs zijn. Dat is de les van de ellende van Japan.
