Terwijl we richting het jaar 2026 gaan, heeft Chat GPT 700 miljoen wekelijkse gebruikers en zal de gemiddelde jongere 25 jaar van zijn leven op een scherm scrollen. Deze technologie, die tot stand is gebracht door de grootste concentratie van kapitaal die de mensheid ooit heeft gezien, is 100 procent winstgedreven en niemand weet wat het op lange termijn precies met onze hersenen zal doen.
Psychologen waarschuwen dat het aantal gevallen van “AI-gerelateerde psychosis” toeneemt. De informele diagnose verwijst naar de ervaring van waanvoorstellingen en paranoia na langdurige interacties met chatbots met zeer grote deep learning-modellen (LLM).
Krantenkoppen in verband met Black Mirror komen steeds vaker voor. Een 16-jarige werd tot zelfmoord gedreven nadat hij zich tot ChatGPT had gewend, aanvankelijk voor hulp bij schoolwerk en vervolgens voor emotionele steun. Een ander artikel beschrijft een man die tot megalomanie is gedreven nadat hij 300 uur met een chatbot had gesproken, wat hem ervan overtuigde dat hij een nieuwe vorm van wiskunde had ontdekt met de kracht om het internet te laten crashen, krachtvelden op te bouwen, te zweven en misschien zelfs met dieren te praten.
OpenAI CEO Sam Altman uitte op X “zijn bezorgdheid” over de “toenemende emotionele afhankelijkheid van ChatGPT bij gebruikers”. Maar experts onthullen dat de misleidende ontwerpen van de industrie dergelijke psychosen feitelijk voeden. Om de betrokkenheid te vergroten, gebruiken chatbots “AI-sycofantie,” of buitensporige lof, om de overtuigingen van gebruikers te bevestigen, zelfs als dit ten koste gaat van de waarheid. Het is niet verwonderlijk dat dit verslavende neigingen aanboort en gebruikers manipuleert voor winst.
Maar dergelijke tactieken zijn niet uniek voor chatbots. Jarenlang hebben sociale mediaplatforms ons gedrag gevolgd, diepgaande gegevens verzameld over hoe ze onze beslissingen kunnen beïnvloeden, en deze verkocht aan de meest reclame makende bieders. Instagram, X en TikTok concurreren om onze aandacht te stelen op zoek naar winst. Hoe langer we scrollen, hoe meer gegevens ze verzamelen en hoe meer advertenties ze kunnen verkopen. Ze azen op onze fundamentele neurobiologische mechanismen om betrokkenheid te maximaliseren.
Om je verslaafd te houden aan je telefoon, maken deze bedrijven gebruik van dezelfde psychologie die gokken verslavend maakt. Het “pull to refresh”-patroon bootst na dat je aan de hendel van een gokautomaat trekt om dopamine te activeren. Het oneindige scroll-patroon blijft eindeloos inhoud laden, zodat je langer blijft scrollen. Het “tijdmist-patroon” verwijdert tijdstempels op video's, waardoor wat minuten lijken, verandert in uren van hypnotische hersenloosheid. De eindeloze lus van “doomscrolling” heeft een verwoestend effect gehad op de cognitieve vaardigheden en cultuur van een hele generatie.
COGNITIEVE EN CULTURELE ACHTERUITGANG
Uit een onderzoek uitgevoerd door onderzoekers van UC Irvine bleek dat de gemiddelde aandachtsspanne in 2004 tweeënhalve minuut bedroeg. Vandaag de dag klokt dat cijfer op slechts 47 seconden, dat wil zeggen minder dan een derde van wat het twee decennia geleden was.
In dezelfde periode is het lezen als ontspanning met 40 procent gedaald. Vorig jaar meldde de OESO dat het alfabetiseringsniveau in de meeste ontwikkelde landen daalt of stagneert. De scores voor wiskunde, wetenschap en begrijpend lezen zijn ook wereldwijd gedaald.
De meest opvallende cognitieve verschuiving vond plaats in het midden van de jaren 2010, toen de smartphone algemeen werd toegepast in ontwikkelde landen. De gemiddelde persoon zit nu zeven uur per dag naar een scherm te staren, terwijl de gemiddelde “zoomer” er negen aan besteed. Uit de Harvard Youth Poll van 2025 bleek dat minder dan de helft van de jonge Amerikanen een gemeenschapsgevoel voelt. In 2023 bleek uit dezelfde peiling dat zes op de tien jongeren “weinig of geen doel of betekenis” in hun dagelijks leven vinden.
Het schermtijdperk heeft een tijdperk van vervreemding en creatieve stagnatie ingeluid. Mode, film en televisieshows van de afgelopen decennia worden eindeloos gerecycled, wat een alomtegenwoordig sentiment van culturele nostalgie illustreert. Boeken worden minder complex. Liedjes worden korter, meer repetitief en hun teksten worden eenvoudiger en brengen meer negatieve emoties over. Het is geen verrassing dat de term “brain rot” Oxford's woord van het jaar 2024 was.
WAT IS DE OPLOSSING?
Jongeren zijn zich niet onbewust van hun toestand. Uit een Harris Poll uit 2023 bleek dat 80 procent van Gen Z zich te afhankelijk voelt van technologie. 60 procent wenste dat ze terug konden gaan naar een tijd voordat iedereen ‘was ingeplugd.’ In een poging afstand te nemen van hun schermen, gebruiken jongeren opnieuw klaptelefoons en vormen ze “Luddistische clubs”, een verwijzing naar de 19e-eeuwse beweging van Britse arbeiders die machines vernielden uit protest tegen de toenemende automatisering.
De oplossing is echter niet individuele boycot, maar collectieve organisatie. Kunstmatige intelligentie heeft een enorm potentieel om de collectieve productiviteit van de samenleving op een gezonde basis te verhogen, maar enkel als ze wordt toegepast onder democratische arbeiderscontrole. Een socialistische revolutie zal deze technologie benutten om ons te emanciperen van de dagelijkse sleur. De mensheid zal een sprong maken, van het rijk van de noodzaak, naar het rijk van de vrijheid.
