De Turkse dichter Nazim Hikmet (1902-1963) behoort tot de allergrootsten van de wereldliteratuur. Bij de publicatie van zijn eerste gedichten werd hij geprezen met de woorden: “Deze taal lijkt niet op de poëzie die we kennen. Vroeger werd een gedicht met één fluit gespeeld, NazimHikmet heeft in plaats van één instrument een heel orkest gecreëerd.”
Hij sluit zich op 19-jarige leeftijd aan bij het nationalistische verzet maar komt al vlug in conflict met de autoritaire leider Mustafa Kemal (de latere Atatürk). Als hij in 1921 de mogelijkheid krijgt om in Moskou sociologie en economie te studeren, grijpt hij zijn kans en vertrekt. Daar bloeit hij open en combineert hij de traditionele Turkse poëzie met de Russische avant-garde en het modernisme.Hij wordt een overtuigd marxist en ontpopt zich bij zijn terugkeer als een onvermoeibare propagandist van de verboden Turkse Communistische partij. De persoonlijkheidscultus rond Atatürk heeft inmiddels ongekende hoogten bereikt en wie niet in alle toonaarden zijn lof zingt, wordt beschouwd als een tegenstander. Het regime heeft het bijzonder moeilijk met Nazim Hikmet: zijn toneelstukken zitten vol dubbele bodems en toespelingen, een goed verstaander weet dat het over de hebzucht en de hypocrisie van de Turkse machthebbers gaat.
Gevangen zitten is niet het probleem. Het probleem is hoe je voorkomt dat je je overgeeft
Het duurt dan ook niet lang voor hij in de gevangenis belandt : hij zal er in totaal zo’n 17 jaar van zijn leven doorbrengen. “Als je zo graag wil dichten, maak dan een fijn gedicht over onze grote leider”, krijgt hij te horen. Bij een van zijn processen proberen zijn beulen hem te vernederen door hem in een latrine te gooien. “Ik begon alle liederen die ik kende luidop te zingen”, vertelde hij later aan zijn goede vriend PabloNeruda. “Ik zong alle ballades van de boeren, alle strijdhymnes van het Turkse volk. Zo kon ik overeind blijven.” Hij had tot aan zijn dood de grootst mogelijke affiniteit met Turkije en haar bevolking. Hij schreef, niet zonder ironie, het volgende gedicht:
“Ik hou van mijn land
Ik hing in haar hoge bomen
Ik lag in haar gevangenissen
Niets verlicht mijn depressie meer
Dan de liedjes en de tabak van mijn land”
Kritiek op Stalin
Hij wordt in 1950 verbannen en gaat terug in Moskou wonen. Hij was erg teleurgesteld over de situatie in Rusland: in niets leek het nog op de revolutionaire jaren van 1920! Hij maakte bij de dood van Stalin het volgende hekelgedicht :
“Hij was van brons van steen van gips van papier van één centimeter tot zeven meter hoog
wij zaten op alle pleinen van onze steden onder de laarzen van brons van steen van gips van papier
in de parken viel zijn schaduw van brons van steen van gips van papier over de bomen
in de restaurants weekte zijn snor van brons van steen van gips van papier in onze soep
in onze kamers werden we streng aangekeken door zijn ogen van brons van steen van gips van papier
op een ochtend was hij verdwenen
zijn laarzen waren verdwenen van onze pleinen
zijn schaduw van onze bomen
zijn snor uit onze soep
zijn ogen uit onze kamers
Het gewicht van tonnen brons steen gips en papier is ons van
de borst gevallen.”
Het Kremlin was er helemaal niet mee opgezet, maar het kon hem weinig deren.
Mensenlandschappen
Zijn belangrijkste en grootste werk is “Mensenlandschappen”. Hij werkte er meer dan 20 jaar aan, hele stukken werden uit de gevangenissen naar buiten gesmokkeld. In dit epische gedicht geeft hij een stem aan boeren, dagloners, arbeiders, soldaten en medegevangenen. Hij heeft de publicatie van de integrale tekst niet mogen meemaken: het verscheen pas in 1967.
Nazim Hikmet blijft uitermate populair in Turkije. Zijn bewonderaars verzamelden in 1996 zomaar eventjes een half miljoen handtekeningen voor een petitie om hem zijn Turkse nationaliteit terug te geven. Met resultaat!
