De Hermitage Amsterdam hanteert een heel eigen invalshoek om de 100e verjaardag van de Russische Revolutie te vieren. In de tentoonstelling “Romanovs & Revolutie” (nog tot 17 september 2017) wordt de lof gezongen van het mondaine leven in St Petersburg, krijg je een kijkje achter de schermen van het hof en kan je je vergapen aan zo’n 250 exclusieve luxe objecten.
Wil je weten hoe het leven van een “gewone” Rus er uitzag in de periode voor de revolutie, dan kan je beter Maxim Gorki(1868-1936) lezen.
Gorki de auteur
De trilogie “Jeugdherinneringen” is zijn succesvolste boek. In het eerste deel- Kindertijd- zien we door de ogen van de 5jarige Maxim het rauwe milieu van kleine ambachtslieden, een bekrompen wereld vol angst, geweld, armoede en bijgeloof. Als jonge wees groeit hij op in het huis van zijn grootvader, een onverbiddelijke tiran met losse handjes. Het enige lichtpuntje is zijn grootmoeder die hem met haar verhalen de liefde voor taal bijbrengt en het mededogen met de zwakkeren. Wanneer hij 14 wordt gooit zijn grootvader hem op straat: tijd om zijn eigen kostje bij elkaar te scharrelen! Het tweede deel- Onder de mensen- wordt een relaas van twaalf stielen en dertien ongelukken. Hij is achtereenvolgens loopjongen in een schoenenwinkel, manusje van alles bij een architect, bordenwasser op een stoomschip, leerling in een iconenatelier, toneelknecht, niets schijnt hem te lukken maar toch zet hij door. Met de hulp van een anarchistische student leert hij zichzelf lezen en schrijven en in het begin van het derde deel- Mijn universiteiten- wordt hij afgewezen door de universiteit van Kazan: hij is volgens hen niet slim genoeg. Dan maar de universiteit van het leven denkt Maxim en het zijn uiteindelijk de havenarbeiders, de hoeren, de revolutionairen, de arbeiders en klaplopers die hem zullen vormen. Gorki is een geboren verteller: met weergaloze dialogen schildert hij een trefzeker beeld van het leven aan de zelfkant van de samenleving, een tijdloos en ontroerend monument voor zij die geen stem hebben. “Jeugdherinneringen” telt 879 bladzijden maar blijft boeiend tot het einde.
Gorki de revolutionair
Gorki kwam als jongeling in contact met linkse ideeën. Eerst met het anarchisme, daarna met de linkse vleugel van de sociaaldemocratische partij: hij steunde vanaf het begin het dagblad Iskra van Lenin. Hij voelde zich eigenlijk geen kunstenaar in de letterlijke zin van het woord, hij is nooit bezeten geweest door zucht naar roem of door ijdelheid. Hij was meer een dienaar, van zijn medemensen en van Rusland. Doorheen zijn werk wilde hij, net als de arbeiders, de nieuwe maatschappij opbouwen. Als een beginnend schrijver hem vraagt: “hoe moet ik schrijven?”, antwoordt hij: “Schrijf zo alsof je de getuige bent van de waarheid boven de leugen”.
Toen hij in 1902 verkozen werd tot de Russische Academie van Wetenschappen stelde de tsaar zijn veto: zo’n subversief persoon kon toch onmogelijk toetreden tot dat prestigieuze instituut! Zijn beroemdheid was reeds zo groot dat verschillende wetenschappers uit protest ontslag namen. Tijdens de revolutie van 1905 belandde hij opnieuw in de cel: hij had vlugschriften verspreid die opriepen tot de omverwerping van het regime. Op vraag van Lenin verliet hij in 1906 Rusland en reisde illegaal naar de Verenigde Staten om er met behulp van linkse schrijvers zoals Mark Twain en H.G Wells geld op te halen. Het werd geen onverdeeld succes: de Russische geheime dienst had laten uitlekken dat Gorki’s reisgezelschap niet zijn vrouw was, maar zijn minnares, wat voor de puriteinse Amerikanen niet door de beugel kon! Hij spendeerde de vrijgekomen tijd dan maar aan het schrijven van het boek “ De Moeder”. Het werd in Rusland en in het buitenland een instant succes: het is een klassiek voorbeeld van het socialistisch realisme. Een zeer eenvoudige volksvrouw wordt actief in de klassenstrijd door het inspirerende voorbeeld van haar revolutionaire zoon. Gorki schreef ook zeer veel toneel. Zijn eerste stuk “De bodem”, een verschroeid relaas van hoe de verworpenen der aarde zich vol hoop en wanhoop een weg proberen te banen doorheen de grootstad, wordt heden ten dage nog steeds opgevoerd.
Gorki die lid geworden was in 1905 verliet de partij in 1917, hij verschilde van mening met Lenin over het juiste tijdstip van de revolutie. Hij kwam later terug op zijn standpunt maar bleef toch buiten de partij staan. In 1928 verwoordde hij het aldus: “Als mij gezegd zou worden: treed toe tot de partij dan zou ik dat eerlijk gezegd als een grote eer beschouwen. Maar ik ga ervan uit dat ik nuttiger ben in de periferie, in die positie zijn er veel mensen die aandachtig naar mij luisteren…”
Uit de briefwisseling tussen Lenin en Gorki blijkt hun grote vriendschap en hun vele meningsverschillen. Van kattenbelletjes “wanneer komen jullie ons bezoeken op Capri”, over beschouwingen over de figuur van Pope Gapon tot aanbevelingen over Gorki’s geplande reis naar de USA. Het is leerrijk om het allemaal eens door te nemen!
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Maxim Gorki “Jeugdherinneringen” De Arbeiderspers, Utrecht- Privé domein – 2013; Lenin en Gorki “Brieven, Herinneringen en documenten” Uitgeverij Progrès Moskou 1978
