Oekraïne, van staatsgreep naar oorlog

In hun streven naar politieke controle zijn de VS momenteel de ganse regio die aan Rusland grenst zwaar aan het bewapenen. Ter legitimatie werd eerst de afscheiding van de Krim, vervolgens de vermeende interne (!) concentratie van Russische troepen in het grensgebied, en momenteel de onbewezen steun van Rusland aan het sociale protest in het oosten van Oekraïne gebruikt. Politieke gebeurtenissen die de VS nota bene zelf uitgelokt hebben door op 22 februari een door fascisten geleide staatsgreep te ondersteunen in buurland Oekraïne.

Momenteel hebben de VS reeds zes F-15C gevechtsvliegtuigen naar Litouwen gestuurd. In het aan Oekraïne grenzende Polen is tevens een bewapening aan de gang. De VS stuurden er recentelijk driehonderd manschappen en twaalf oorlogsvliegtuigen naartoe. Engeland heeft beloofd zeven vliegtuigen te sturen en andere NAVO-leden waaronder Duitsland hebben de vraag gekregen vliegtuigen te leveren, waaronder ook AWACS spionagevliegtuigen die een zicht hebben tot diep in Oekraïne en Rusland. Tezelfdertijd is de NAVO op Noorse en Duitse oorlogsschepen oefeningen aan het uitvoeren.

Impliciete oorlogsdreiging

In 2004 werden Estland, Letland en Litouwen lid van de NAVO, maar tot nu toe werden er nooit NAVO troepen naartoe gestuurd om Rusland niet te provoceren. Het gaat om landen met een relatief klein leger, zelfs zonder tanks en gevechtsvliegtuigen, die nu volop bewapend worden door de VS. Volgens het vijfde artikel van het NAVO charter is elk NAVO land verplicht ter hulp te schieten van een aangevallen NAVO lid – waaronder vroegere Oostbloklanden of Sovjetrepublieken zoals Polen, de Baltische staten, Bulgarije, Roemenië en Hongarije. De verwijzing van Obama naar dit vijfde artikel tijdens zijn toespraak in de Bozar in Brussel op 26 maart[1] is in wezen een impliciete militaire dreiging. Op die manier creëert de VS zelf de voorwaarden waarbij de minste provocatie de vonk kan ontsteken voor een oorlog tussen nucleaire grootmachten.

Als het van de VS afhangt mag het daar zeker niet bij blijven. Hun bondgenoten worden ook volop gemobiliseerd om West-Europese landen, die iets terughoudender zijn, onder druk te zetten zodat ze nog verder zouden gaan in hun militaire ondersteuning. Het is niet toevallig dat de Estse president Toomas Hendrik Ilves in de Washington Post spreekt van een “paradigmawijziging”, en dat “internationale verdragen niet meer effectief zijn en het gebruik van brute kracht terug legitiem is”.[2] Hij pleit ook voor een jaarlijkse stijging van Europese militaire uitgaven tot een standaardbedrag van twee procent van het Bruto Binnenlands Product.

Economische sancties

Tezelfdertijd voert de VS de economische sancties tegen Rusland op. In zijn toespraak in de Bozar benadrukte Obama dat “als de Russische leiders hun huidige koers volhouden, zullen wij er samen voor zorgen dat hun isolement groter wordt. De sancties zullen zwaarder worden”. “Samen doen wij Rusland de prijs betalen, met sancties die Rusland en zijn leiders pijn doen”, aldus een vastberaden Obama.

Hiervoor probeert het Westen gebruik te maken van de afhankelijkheid van Russische kapitalisten ten aanzien van de VS en de EU inzake de Europese energievoorziening. Een derde van de Europese olie- en gasimport is afkomstig uit Rusland. In de VS wordt al geanticipeerd op een stopzetting van de Europese gasimport uit Rusland door de gasexport van de VS naar Europa te laten toenemen. Het Amerikaanse State Department heeft al laten weten dat schaliegasontginning, een hoogst milieuvervuilende praktijk, de VS reeds 80 miljard kubieke meter opgeleverd heeft. Om een idee te geven: Europa importeert momenteel ongeveer 130 miljard kubieke meter gas per jaar.

Het is trouwens onthutsend om vast te stellen hoe politici, die men hier beschouwd als behorend tot de linkerzijde, blindelings meestappen in deze imperialistische retoriek. Zonder enige aanklacht of zelfs maar een verwijzing naar het feit dat de VS in haar geostrategische ambities een bij algemeen stemrecht verkozen president ten val bracht met de actieve steun aan openlijk fascistische krachten schrijft Bart Staes (Europarlementslid Groen) op zijn webpagina dat de ingestelde sancties “braaf” blijven.[3] Europa mag zich volgens Staes niet laten “chanteren” door “de Russische macho-politiek”. “Laten we opnieuw een Europa zijn dat consequent voor eigen deur veegt, dat opnieuw geloofwaardig is als het op mensenrechten aankomt en daadwerkelijk handelt naar de Europese waarden. Enkel zo ontsnappen we aan de cynische machtspolitiek van Poetin en co”, aldus Staes.

Fascisten regeren

Misschien is het hier interessant even te herinneren aan wat de Europese Unie in 2012 nog wist te vertellen over haar huidige fascistische bondgenoten in Kiev. Svoboda werd twee jaar geleden namelijk veroordeeld in een officiële resolutie die gestemd en goedgekeurd werd door het Europees Parlement[4]. In het achtste deel staat dat het Europees Parlement “zich zorgen maakt om de toenemende nationalistische gevoelens in Oekraïne, uitgedrukt in de steun aan de partij Svoboda, die als resultaat één van de twee partijen is die de Verkhovna Rada (het Oekraïense Parlement) betreedt”. In de resolutie staat vervolgens dat “racistische, antisemitische en xenofobe visies indruisen tegen de fundamentele waarden van de EU”, en dat het Europees Parlement dus “een oproep doet aan de prodemocratische partijen in de Verkhovna Rada zich met deze partij niet te associëren, haar te steunen of met haar coalities te vormen”.

De fascistische partij Svoboda onder leiding van Oleh Tyahnybok, een openlijke antisemiet, staat nu aan het hoofd van een aantal belangrijke ministeries (vice eerste minister, onderwijs, ecologie, landbouw), beschikt over de positie van Procureur Generaal alsook een aantal adviserende functies in een regime dat volop op de economische en militaire steun van de EU en Washington kan rekenen. Vicevoorzitter van de Oekraïense Nationale Raad voor Veiligheid en Defensie is Dmytro Yarosh, de nummer één van de paramilitaire neonazi-organisatie Pravyi Sektor (Rechtse Sector), die zich net omgevormd heeft tot een partij.

De berichten die hier en daar verschijnen over de huidige situatie in Oekraïne zijn dan ook niet bijster hoopgevend. Op een video op You Tube[5] is te zien hoe de voorzitter van de openbare omroep, Aleksandr Panteleymonov, door een aantal leden van Svoboda onder leiding van Svoboda, parlementair en vicevoorzitter van het Oekraïense Comité voor de Vrijheid van Meningsuiting (!), Igor Miroshnichenko afgeranseld wordt en fysiek gedwongen wordt zijn ontslagbrief te schrijven.

De aanleiding was het uitzenden van het resultaat van het referendum op de Krim. “Hier is een papier en een pen, schrijf jouw ontslag nu meteen, jij dier. Russisch stuk stront. Schrijf jouw brief nu, verdomde Moskoviet, doe het!”, krijgt hij na een aantal klappen in het gezicht te horen. Wanneer Panteleymonov antwoordt dat hij geen Moskoviet is maar een Oekraïner krijgt hij terug een klop en wordt naar hem het volgende geroepen: “Jij bent Oekraïner? Jij bent een stuk stront, geen Oekraïner. Jij vervloekte vuilbak. Je bent een verrader”. Svoboda parlementair Igor Miroshnichenko staat bekend voor zijn fanatiek antisemitisme. In 2012 beledigde hij de Hollywood actrice Mila Kunis door haar “zhydovka” (vuile jood) te noemen.

Staatsgreep of niet?

Ter herinnering: de via algemeen stemrecht verkozen Oekraïense president Viktor Janoekovitsj werd op 22 februari van de macht gedreven in een staatsgreep onder leiding van extreemrechtse en paramilitaire neonazigroepen die tot op vandaag de volle steun van het Westen krijgen. De staatsgreep in Kiev was geen massaopstand voor democratie, zoals velen ter linkerzijde geloven. In haar beginfase oriënteerde het zich ongetwijfeld in die richting omwille van de terechte gevoelens van ongenoegen bij veel betogers, maar al vlug slaagden fascistische groepen erin het protest van duizenden misnoegde mensen te kanaliseren.

Het zijn de paramilitaire eenheden van onder andere Pravyi Sektor, en niet de duizenden betogers die gewapenderhand de overheidsgebouwen net na de vlucht van Janoekovitsj in handen namen. Zij werden gemobiliseerd om het conflict te intensifiëren wanneer Janoekovitsj weigerde op te stappen. Volgens sommige bronnen zouden ze in Kiev alleen al met twee- a drieduizend geweest zijn. Velen onder hen zijn ex-soldaten die in Azerbeidzjan, Tsjetsjenië en Zuid-Ossetië gevochten hebben tegen Rusland.

Tussen dinsdag 18 en donderdag 20 februari zorgden deze gewapende groepen voor een escalatie van het conflict in Kiev. 103 mensen verloren toen het leven, waaronder 13 politieagenten. Veel mensen werden door sluipschutters te grazen genomen. Elementen die later aan het licht kwamen[6] scheppen trouwens een sterk vermoeden dat niet de ordetroepen maar de paramilitaire groepen zelf achter de sluipschutters zaten, met de bedoeling het conflict te doen escaleren. Volgens sommigen toont de poging tot staatsgreep in 2002 in Venezuela een gelijkaardig patroon.

Ondertussen waren de Duitse, Poolse en Franse ministers van buitenlandse zaken er in Kiev na vijf uren onderhandelen in geslaagd Janoekovitsj te overtuigen tot het aanvaarden van een akkoord, dat tot een interim-regering moest leiden met vervroegde verkiezingen. Het parlement had hier ook groen licht voor gegeven. Maar wanneer de paramilitaire groep Pravyi Sektor dit akkoord verwierp, en dreigde met een verderzetting en verheviging van vijandelijkheden, verklaarde het leger zichzelf plots neutraal en veel afgevaardigden van Janoekovitsj’s Partij van de Regio’s liepen over naar de oppositie. Het ministerie van binnenlandse zaken had reeds haar steun aan Janoekovitsj ingetrokken.

In slechts een paar uren tijd maakte het parlement een ommezwaai. Er werd een ongrondwettelijke stemming gehouden in het parlement om Janoekovitsj in staat van beschuldiging te stellen, waarna hij uit vrees voor zijn leven Kiev ontvluchtte. Ook een aantal oligarchen die Janoekovitsj steunden veranderden op het laatste moment van kamp. Het parlement stemde op dat moment ook in met een reeks bijzonder reactionaire en chauvinistische wetten, waaronder de strafbaarstelling van het gebruik van de Russische taal, en stemde tevens in met de door de EU opgelegde associatievoorwaarden.

Terwijl zowel de verschillende legereenheden als de politie-eenheden verklaarden zich neutraal op te stellen, verklaarden “met het volk” te staan en “snelle veranderingen” te willen, nam de oppositie snel de controle over van de presidentiële gebouwen. Leider van Pravyi Sektor, Dmytro Yarosh, kreeg als dank voor bewezen diensten van het nieuwe regime de post van vicevoorzitter van de Oekraïense Nationale Raad voor Veiligheid en Defensie, maar bedankte hiervoor om zich kandidaat te kunnen stellen voor het presidentschap van Oekraïne. En tot nu toe weigert Pravyi Sektor om haar onafhankelijke activiteiten stop te zetten, haar wapens in te leveren en zich te integreren in de zopas gecreëerde Nationale Garde.

Is het op basis van dit relaas misplaatst om te spreken van een staatsgreep, in de strikte zin van het woord? Een relatief kleine, goed georganiseerde groep heeft namelijk met steun van het Westen de doorslag gegeven om Janoekovitsj af te zetten, en dit op een moment dat zowel het parlement, een deel van Janoekovitsj’s eigen partij, de volledige ordediensten als een aantal oligarchen zich tegen hem zijn beginnen keren.

Indien georganiseerd links in plaats van rechts er in geslaagd was het voortouw te nemen zouden waarschijnlijk eerder sociale eisen geprimeerd hebben. De opstand zou in haar beginfase waarschijnlijk ook de sprong gemaakt hebben naar massastakingen en de ruimere mobilisatie van arbeiders (zeker in het geïndustrialiseerde oosten) zoals tijdens de Arabische Lente. De omverwerping van Janoekovitsj zou dan eerder een progressief in plaats van een rechts-nationalistisch karakter gekregen hebben.