Met onze reeks artikelen ‘Het leven zoals het is’ willen we via interviews tonen dat leven onder het kapitalisme voor veel mensen geen lachertje is. Voor artiesten bijvoorbeeld. C. is een jonge dertiger en sinds zijn 18de actief bezig met kunst. Volgens de overheid is hij echter werkloos en moet hij dus een ‘echte’ job gaan zoeken.
Al wie tussen de 20 en 30 jaar oud is en langdurig werkloos, werd vorig jaar opgeroepen voor een oriëntatieweek bij de VDAB. Tijdens die week kom je te weten hoe je een cv moet opstellen, wissel je ervaringen uit met andere werklozen en leer je meer over de waarden rond werk. Dit door middel van vragenlijsten en onder andere een test over beroepeninteresse.
Maar je voelt ook de zachte dwang – die de VDAB onderscheidt van de harde RVA – om je kost wat kost in een job te krijgen. Daarbij overheerst de redenering dat de werklozen de oorzaak zijn van de werkloosheid. Terwijl het in werkelijkheid natuurlijk andersom is. Niet alleen zijn er gewoon veel te weinig jobs onder het kapitalisme, ook zijn de jobs totaal niet aangepast aan de mens. De verloning en arbeidsomstandigheden zijn zeer onaantrekkelijk (zeer flexibele uren tegen laag loon, moeilijk bereikbaar, afstompend werk enzovoort). Op de oriëntatiecursus kom je bijvoorbeeld veel jonge moeders tegen, die een voltijdse job onmogelijk kunnen rijmen met de zorg voor hun kroost. Bovendien is de verloning zo laag dat je evenmin een voltijdse oppas kan inhuren.
Een groep die je misschien niet direct zou verwachten bij de VDAB zijn kunstenaars. De meesten onder hen kunnen echter moeilijk de eindjes aan elkaar knopen. Binnen een klassenmaatschappij is kunst immers iets voor de ‘happy few’. Slechts een kleine groep kan leven van kunst en daarbinnen bestaan er dan nog eens gigantische inkomensverschillen. Voor kapitalisten is kunst immers evengoed een markt waarop je kan speculeren. Zo kom je tot een situatie waarin voor een bepaald kunstwerk miljoenen euro’s worden neergelegd waarna het verdwijnt in de persoonlijke collectie op een of andere luxueuze ranch. En langs de andere kant is er niet genoeg geld om de meerderheid van kunstenaars een inkomen te verschaffen. Zij moeten hun brood verdienen in de fabriek of op een bureau. Daarenboven maakt kunst als kapitalistisch marktgegeven dat de handelaars met een groot deel van de koek gaan lopen. Kunstgalerijen eisen bijvoorbeeld 40 tot 70 procent van de verkoopprijs van een kunstwerk op. Zo blijft kunst onbetaalbaar voor de gewone mens én de kunstenaar kan er niet van leven bij gebrek aan opbrengstaandeel en markt...
Vele mensen die werken in de artistieke sector werden dus ook opgeroepen door de VDAB. Zij zijn meestal langdurig werkloos geworden doordat velen freelance werken en bijgevolg tussen projecten door gaan stempelen. Die stempelperiodes worden opgeteld en na enige tijd ben je langdurig werkloos. Dus wordt er verwacht dat je een fulltime job gaat zoeken.
Ondertussen ijveren vele artiesten al jaren voor een statuut. Het statuut is er nu wel, al wijzen velen er op dat dit een illusie is omdat veel artiesten uit de boot vallen. De laatste vijf jaar zijn jaarcontracten een zeldzaamheid geworden in de kunstsector. Om een statuut te kunnen verkrijgen moet je ofwel een jaarcontract hebben ofwel via de cachetregeling op 18 maanden tijd een bedrag van 10.033,92 euro verdienen.
Naast het freelance werk hebben velen ook een probleem om hun projecten officieel aan te geven. Dit kan nu gemakkelijker via RandstadArt of Payroll, maar het blijft moeilijk in de gehele kunstsector. Het NICC (platform voor beeldende kunstenaars) ijvert al jaren om naast een artiestenstatuut ook een freelancerstatuut in te voeren. Of dat er ooit komt is nog maar de vraag. Ondertussen is de VDAB begonnen met de groep werklozen van 30 en 40 jaar op te roepen.
Het is gemakkelijk om een mening te hebben over kunst, maar het blijkt heel moeilijk om ook daadwerkelijk de kunstenaar zelf te helpen. Ik heb iemand gevonden die actief is in de kunstsector en daar anoniem over wil getuigen. C. is een jonge dertiger en sinds zijn 18de actief bezig met kunst. Na enkele interimjobs begon zijn kunst steeds meer aandacht op te eisen, waardoor hij na een tijd langdurig werkloos is geworden. In het verleden zette hij diverse projecten op en vandaag zetelt hij ook in een cultuurraad. Ondertussen heeft hij een galerij gevonden. Hij is zeer begaan met de moeilijkheden die kunstenaars ondervinden en vindt het wel eens tijd dat de kunstsector zelf deze problemen openbaart. Enige maanden geleden werd ook hij uitgenodigd op een oriëntatieweek van de VDAB. Ergens in een verdoken atelier in Borgerhout had ik dit interview met hem.
Hoe was het op de oriëntatieweek van de VDAB?
Ik heb daar eigenlijk mijn tijd zitten verprutsen. Het was nuttig voor mensen die jaren niet gewerkt hebben en effectief niet weten wat ze willen of kunnen doen. Er werden daar vragen gesteld zoals: wat denk je dat je in het leven wil, wat zijn je vaardigheden enzovoort. Maar voor mij is het al heel lang duidelijk dat ik met kunst wil bezig zijn.
Heb je dat dan ook gezegd tijdens die week?
Ja, dat heb ik van in het begin duidelijk gemaakt. In principe heb ik mij daar een week totaal zitten vervelen en mijn lijstjes waren zeer snel ingevuld. Dus heb ik daar meer de anderen zitten helpen, dan dat zij mij konden helpen. Kijk, ik ben dag in dag uit met kunst bezig en heb nu eindelijk een galerij gevonden, maar dat draait nog niet zoals het zou moeten draaien. Zo’n week is dan ook een ‘waste of time’ voor mij.
Ik heb ondertussen ook bedrijfsbeheer gevolgd, maar ik kan nog geen zelfstandige worden omdat de inkomsten gewoon niet groot genoeg zijn. En om die bedragen dan te officialiseren, dat is ook niet interessant. Want hoe moet ik als kunstenaar bij bijvoorbeeld een RandstadArt of Payroll gaan aangeven hoeveel uur ik aan een werk heb besteed? Moet denkwerk er ook bij? De effectieve uren?
Je ziet ook bij de VDAB, die er uiteindelijk zijn om mensen te helpen, dat ze totaal niets weten over de kunstsector.
Ze kunnen je daar geen feedback geven omdat het een heel specifieke markt is. In kunst krijg je meestal werk of optredens door ‘ons kent ons’. De VDAB kan geen traject voorleggen en niemand in de kunstwereld verwacht dat van de VDAB. Je moet al echt in die wereld zitten om te weten waar je naartoe moet en op welke manier je daarin kan evolueren. Het is een moeilijke, subjectieve wereld om in door te dringen.
Het is heel belachelijk dat de overheid de VDAB druk oplegt om kunstenaars een vaste job te laten kiezen. Het is een passie en het is je werk en neemt veel tijd in beslag. Het feit dat je voor kunst kiest als werk, brengt al genoeg maatschappelijke druk met zich mee.
En nu moet je dus met de trajectbegeleiding na die oriëntatieweek solliciteren om niet geschorst te worden door de RVA?
In principe zou ik dat moeten doen. Maar ik heb gezegd waar ik mee bezig ben en wat ik doe, en hoe ze ook reageren... Dit is mijn weg en zij moeten mij daar ook in kunnen volgen. Als je een goede trajectbegeleider hebt, dan volgt die je daar ook een stukje in. Je moet natuurlijk wel aantonen dat je met kunst bezig bent.
Maar de RVA zijn uiteindelijk wel diegenen die je kunnen schorsen en aan de hand van hun lijst kunnen ze niet zien dat jij met kunst bezig bent.
Het is misschien wel goed dat je jouw specifieke verhaal daar kunt vertellen. Het is tenslotte een regel die van bovenaf is opgelegd door de zogenaamde ‘socialist’ Frank Vandenbroucke. Hij heeft een eenduidige regel gemaakt, maar is wel vergeten dat er een aantal kunstenaars tussenzitten die het zo al moeilijk hebben. Waarom ijvert men immers al jaren voor dat artiestenstatuut? Voor de podiumkunsten is het sinds enkele jaren al duidelijker, maar als je aan de VDAB vraagt: hoe zit dat nu met het statuut voor de beeldende kunstenaar? Dan kunnen ze je geen antwoord geven. Wat moet je dan denken?
Kunst is de laatste maanden wel een hot item in de politiek en de media.
Als je weet dat het Vlaams Belang al zegt dat bepaalde cultuurhuizen te progressief bezig zijn en minder gesubsidieerd mogen worden, omdat het volkstheater naar boven moet komen. Ja, dan ben je niet meer bezig met deze tijd. Dan ben je bezig met achteruitgang in plaats van vooruitgang. Ik vrees er zelfs voor dat, als zo’n partij aan de macht komt, het voor cultuur nog veel erger wordt en dat veel mensen gaan wegtrekken uit België. Ik ben daar één van. Als ik hier mijn mogelijkheden niet krijg, terwijl ik daar heel hard voor vecht, omdat dat politiek wordt afgebouwd, wat is dan de reden om hier te blijven? We vechten nu al tegen de bierkaai. Als die hoger wordt opgetrokken, wat krijgen we dan?
Wat vind je van het nieuwe atelierbeleid in Antwerpen?
Het schiet zijn doel een beetje voorbij. Het NICC is in opdracht van de stad Antwerpen een atelierbeleid aan het uitwerken. Het eerste gebouw is gesitueerd in Deurne en wordt door VESPA doorverhuurd aan het NICC, die het op haar beurt doorverhuurt aan de kunstenaars. Het gaat om gebouwen die al vrij lang leegstaan en waar de stad Antwerpen meestal eigenaar van is. VESPA is een vzw van de stad Antwerpen, die plotseling een gat in de markt zien.
Zij verhuren die leegstaande gebouwen aan het NICC voor een vrij hoge prijs. De gemiddelde prijs voor een atelier ligt rond de 150 euro per maand zonder gas en elektriciteit, het duurste atelier is 300 euro per maand. Een jonge kunstenaar heeft niet veel geld om een atelier te kunnen huren, dus als je werkloos bent is dat onbetaalbaar. Dan krijg je al bijna gevestigde waarden die het zich kunnen veroorloven om zo een atelier te huren. Het is een zeer goed initiatief, maar de prijzen die VESPA oplegt, zijn absurd, zeker gezien het feit dat het desbetreffende gebouw eigenlijk te lage plafonds en te weinig lichtinval heeft om te dienen als atelier.
Een andere optie die haalbaar zou kunnen zijn, is om de kunstenaar een ruimte ter beschikking te stellen en in ruil daarvoor op jaarbasis één of twee kunstwerken te schenken aan de stad. Dit zou dan ook een interessante investering zijn voor de stad, want als die kunstenaars doorbreken, dan betekent dat ook dat die werken duurder worden.
Wat is je mening over subsidies?
De subsidie is vaak heel subjectief. Er is eigenlijk heel weinig effectieve subsidie voor jonge hedendaagse kunstenaars. Als je bijvoorbeeld bij een district subsidie aanvraagt dan moet je al een vzw hebben. Als particuliere kunstenaar kan je geen vzw hebben als je werkloos bent. Je kunt geen voorzitter zijn. Maar dan is de vraag, waarom richt je een vzw op? Omdat je dingen wil organiseren en omdat je jezelf daardoor ook kunt laten uitbetalen. Het is dus een groot probleem. Alleen bij de Vlaamse Gemeenschap kan je als particulier kunstenaar een subsidie-aanvraag indienen, maar dan moet je wel een torenhoog dossier indienen. De administratie is ongelooflijk zwaar. En dat is niet evident voor iemand die er niet veel van afweet. Het is zelfs zo dat een cultuurraad een speciaal bureau inschakelt om de regels uit te leggen, zodoende dat zij te weten komen hoe een goed dossier wordt opgemaakt!
Je hebt ook iets op te merken over de ambtenarij binnen de verschillende kunstsectoren zoals bijvoorbeeld een cultuurantenne.
Dat is een probleem dat ik wel eens graag aan de kaak zou willen stellen. Het is een feit dat heel veel geld van het cultuurbudget naar cultuurfunctionarissen gaat. Meestal zijn dat mensen die eigenlijk nog nooit in een atelier hebben gewerkt, in een muziekgroep hebben gespeeld of professioneel kunstenaar zijn geweest. Uit ervaring weet ik dat er zoveel vergaderingen zijn tussen hen, dat het gewoon vergaderen om te vergaderen is. En dan hier een regeltje bij te stemmen en daar een regeltje bij te stellen, terwijl de intentie eigenlijk moet zijn om kunstenaars te kunnen subsidiëren. Heel veel projecten worden opgezet door cultuurfunctionarissen en dan blijkt dat het niet werkt. Voor mij gaat er veel te veel geld naar de ambtenarij.
Hoe is het leven als kunstenaar?
Sober. Weinig geld en vaak rekeningen die blijven liggen omdat je dan toch een schildersdoek wil kunnen kopen om een volgend werk te kunnen maken. Het is vaak kiezen tussen Electrabel te betalen of toch die schildersdoek maar eens te kopen, waarover je al drie maanden hebt getwijfeld. Dat is soms een wereld op zijn kop.
Is kunst een keuze?
Ik zeg altijd: kunst is een virus. Zodra het je te pakken krijgt, dan laat het je ook niet meer los. Soms ben ik tot twee uur ‘s nachts in mijn atelier bezig, terwijl er niet meteen een komende expositie is gepland. Nee, ik werk tot ‘s nachts omdat dat mijn artistieke en eigen motivatie is. Waarom zou een maatschappij dat moeten beperken? Zij zou mensen zoals ik moeten stimuleren. Ik werk sowieso hard. Uiteindelijk, als men het dan toch economisch bekijkt: als deze kunstenaar eindelijk zijn brood verdient, heeft hij geen werkloosheidsvergoeding meer nodig en betaalt hij ook belastingen. Dan moet Vandenbroucke zich ook minder zorgen maken. Er zullen er wel zijn die profiteren van de dop, maar met 600 euro en een habbekrats kom je niet ver.
Is de maatschappelijke druk als kunstenaar niet groot?
Er is zowel een sociale druk als een morele druk. Die morele druk is iets wat absoluut achterwege moet worden gelaten. Als je te horen krijgt dat je een job moet zoeken, terwijl je heel hard aan het werken bent, dan begin je aan jezelf te twijfelen en aan de kwaliteit van je werk. Je eigenwaarde gaat naar beneden en dat is zeer nefast voor een kunstenaar. Het romantische beeld van een depressieve kunstenaar die dan fantastisch werk aflevert is een absurditeit. Het is wel zo dat bepaalde mensen een stimulans of druk nodig hebben. Als je op je 18de afstudeert en niet weet wat je met je leven wil doen, dan kan een oriëntatieweek bij de VDAB wel helpen. Maar veel van de jonge kunstenaars weten wat ze willen.
Lees ook onze artikelen
Marxisme en kunst en
Irakese musea, kunst en de waarden van de markt: het kapitalisme vormt een bedreiging voor de cultuur.
