Vele Belgen kennen Marokko als een toeristische trekpleister of onder de vorm van een heerlijke couscous. Maar dit Noord-Afrikaanse land heeft ook een andere kant. Twee Marokkaanse marxisten nodigden ons in dit interview uit op een alternatief geleid bezoek aan het echte Marokko.
Naar het schijnt is Marokko op weg naar de democratie. De nieuwe koning Mohammed VI (zoon van Hassan II, die tot zijn dood in 1999 het land in een ijzeren greep hield) beweert dat hij veel inspanningen doet om het land een modern tintje te geven. Over welke democratische hervormingen praat men hier en wat denken jullie ervan? Hoe reageert de bevolking hierop?
Assif: In het Franse dagblad Le Figaro beweerde de nieuwe koning dat zijn onderdanen een sterke en democratische monarchie willen. Eigenlijk wil dat niets zeggen, naast het feit dan dat de monarchie zelf voorstander is van een absolute en antiparlementaire monarchie. Marokko is niet op weg naar de democratie zoals beweerd wordt, integendeel. In de praktijk wordt een bloedige dictatuur verstevigd, ondanks parlementaire verkiezingen. De huidige regering, die geleid wordt door een zogezegde technocraat, eerste minister Jettou, zet het beleid van diens sociaal-democratische voorganger Yossoufi voort. Alle antidemocratische wetten werden uitgewerkt door deze regeringen en natuurlijk goedgekeurd door een gehoorzaam parlement dat volledig trouw is aan de Makhzen, het koninklijk paleis. We denken aan de wet op de persvrijheid, die met de vrije meningsuiting de vloer aanveegt, de wet op de politieke partijen, die de officiële erkenning regelt en de slaafse onderwerping eist aan bijvoorbeeld artikel 19 van de Marokkaanse grondwet. Dit artikel van de grondwet geeft enorm veel politieke macht aan de koning. Dan is er ook nog de sociale wetgeving, die de syndicale rechten aanvalt en ten slotte nog de antiterreurwet die het licht op groen zet voor de vervolging en opsluiting van elke mogelijke tegenstander van het regime. Marokko bevindt zich nu duidelijk in een impasse. Als antwoord hierop moet er een proletarisch alternatief komen.
Rachid: De reactie van de arbeiders in mijn bedrijf op de zogenaamde democratisering hangt sterk af van hun klassenbewustzijn. Een aantal beseft dat het hier enkel om holle frasen gaat en schaamteloze mythevorming door het regime. Het politieke stelsel is in essentie niet veranderd na de dood van de koning Hassan II. Anderen koesteren wel hoop en geloven graag deze propaganda van de heersende klasse. Je ziet het, er is duidelijk wel een hiërarchie in het bewustzijn van de arbeidersklasse. Persoonlijk denk ik dat al het gepraat over de stappen naar de ‘moderniteit’ en de ‘democratie’ in Marokko hoofdzakelijk voor buitenlands gebruik dient, vooral dan in Europa. In de grond gaat het hier om manoeuvres gericht op het verstevigen van de heerschappij van de burgerij en de Makhzen.
Wat is de eigenheid van de Marokkaanse heersende klasse? Is het koningshuis slechts een mooie versiering van het politieke stelsel of beschikt het over veel macht in het land?
Assif: De heersende klasse in Marokko is reactionair, despotisch en kolonialistisch. Ze is het resultaat van de ongelijke ontwikkeling van het internationale kapitalisme. Daarom heeft ze primitieve vormen van overheersing geërfd (zoals de monarchie). Deze burgerij is helemaal niet meer in staat dezelfde progressieve en revolutionaire rol te spelen zoals haar Franse of Europese tegenhangers gedurende de 18de eeuw in de strijd tegen het absolutisme en tegen feodale onderdrukking. De monarchie is daarom in de gegeven omstandigheden van Marokko een zeer belangrijk bestanddeel van de heersende klasse. De monarchie is en blijft absolutistisch en autocratisch.
Rachid: Trotski had gelijk wanneer hij in de ontwikkeling van de theorie van de permanente revolutie stelde dat de burgerij van de kolonies en de ex-kolonies helemaal onmachtig was geworden om de democratische taken (strijd tegen absolutisme, verovering democratische rechten en vrijheden, landhervorming) van de revolutie uit te voeren. De enige weg uit de kapitalistische barbarij is deze van de internationale socialistische revolutie.
Kan je een kort overzicht geven van de economische en sociale toestand van het land? Hoe leven de arbeiders en de landbouwers? Welke toekomst is er voor de jonge schoolverlaters?
Assif: In 1980 begon het kolonialistische regime van Marokko de raadgevingen van het Internationaal Monetair Fonds en van de Wereldbank op te volgen. De gevolgen waren al gauw catastrofaal. De privatiseringen en de afschaffing van sociale toelagen bijvoorbeeld waren een harde slag voor het levensniveau van de werkende massa, zowel op het land als in de steden. In vier jaar tijd, van 1980 tot 1984, kende het land verschillende in bloed gesmoorde opstanden. De belangrijkste hadden plaats in Casablanca in 1983 en in Tetouan in 1984. Vandaag is de sociale toestand nog verder verslechterd voor het volk. Het minimumloon is zeer laag en alle sectoren van de economie worden getroffen door een crisis. De universiteiten fabriceren jaarlijks talloze werkloze gediplomeerden. Er wordt geschat dat tegen 2010 zo’n 75 procent van de jonge universitairen geen job zullen vinden. De Marokkaanse burgerij is niet bij machte om ook maar de geringste toekomst te geven aan de arbeiders, de landbouwers en de jonge gediplomeerden.
Rachid: Het multinationale kapitaal domineert de Marokkaanse economie. Geloof mij maar, het gezicht van deze kapitalisten is helemaal niet menselijk. De uitbuiting is brutaal op de werkvloer. Elke arbeider die probeert zijn rechten te doen gelden en bijvoorbeeld overgaat tot syndicale actie, staat snel oog in oog met de repressie van het patronaat en de staat. Er zijn redenen genoeg om in actie te gaan tegen de sociaal-economische omstandigheden waarin arbeiders moeten overleven. Neem bijvoorbeeld een bedrijf waar de mensen negen uur werken per dag maar 45 Dirham of 4,5 euro verdienen. Dat is 5 Dirham per uur of nauwelijks een halve euro. Hierop moet je dan nog de transportkosten aftrekken. Deze lopen gemakkelijk op tot 1 Dirham per dag of het loon van twee volledige werkuren! Wat doen de vakbonden? Wel, de grootste vakbonden zoals de Union Marocaine du Travail of de Union Générale des Travailleurs du Maroc zijn goede vriendjes met het patronaat. Telkens de arbeiders in actie proberen te komen, handelen de leiders van deze vakbonden als echte stakingsbrekers.
Wat is de zwakheid van de linkerzijde in Marokko? Zijn revolutionaire organisaties actief?
Assif: De Marokkaanse revolutionaire linkerzijde moet een moedige en echte zelfkritiek op gang brengen. Deze moet starten met de lessen van de Russische Revolutie van 1917 en moet leiden tot een begrip van het proces van politieke ontaarding [het stalinisme, n.v.d.r.] van de eerste communistische revolutie in de geschiedenis van de mensheid. Deze zelfkritiek moet zorgen voor een radicale ommekeer in de theoretische concepten van de klassenstrijd. Ook moet de linkerzijde een juiste strijd voeren tegen de bestaande maatschappelijke orde gewapend met een revolutionair perspectief. Vandaag de dag bestaan er in Marokko geen sterke en goed georganiseerde revolutionaire organisaties die het vooruitzicht naar voren brengen van een socialistische revolutie. Het ontbreekt de linkerzijde aan een zekere politieke rijpheid op dat vlak.
Rachid: Vandaag bestaat er nog geen strijdbare trotskistische beweging in Marokko. Hiervoor is meer tijd nodig en vooral een duidelijk internationaal politiek perspectief.
Zijn moslimfundamentalistische groeperingen in staat om munt te slaan uit de grote misnoegdheid van de bevolking? Wat is hun houding tegenover het regime?
Assif: De recente aanslagen in Casablanca van 16 mei draaiden alle schijnwerpers op het karakter en de activiteiten van het moslimfundamentalisme in Marokko. Tot op heden werd beweerd dat het slechts om vreedzame organisaties ging. Met deze bewering werd de echte gewelddadige aard van deze groeperingen verborgen gehouden. Gebruikmakend van de impasse in de algemene situatie in Marokko is het niet uitgesloten dat ze ooit een serieuze gok kunnen doen naar de macht in het land. Maar dat zou pas mogelijk zijn in afwezigheid van een echt socialistisch alternatief. Bij gebrek aan dit alternatief zullen ze onvermijdelijk proberen de onrust onder de armste delen van de bevolking naar hun hand te zetten.
Hoe zien jullie de toekomst van het revolutionaire socialisme in Marokko?
Assif: Het socialisme is het dialectische resultaat van de neergang van het kapitalisme. Ik citeer graag Gramsci in dit verband. Hij beweerde dat tegenover het pessimisme van de rede we het optimisme van de wil moeten plaatsen. Met behulp van geduldig en stelselmatig propagandawerk en agitatie rond juiste socialistische ideeën kunnen we de voorwaarden scheppen voor een socialistisch revolutie. Marokko is een van de zwakste schakels van het internationale kapitalisme. De plaatselijke burgerij heeft aangetoond dat ze structureel niet in staat is om het land naar het moderne tijdperk te loodsen en democratie te verzekeren. Deze rol is nu weggelegd voor de arbeidersklasse in bondgenootschap met de arme boeren. Het eerste waar aan gewerkt moet worden is het scheppen van de politieke en organisatorische voorwaarden voor de vorming van de enige mogelijke democratische partij, namelijk een revolutionaire socialistische partij.
