Zal Duitsland dezelfde weg opgaan als Frankrijk, Nederland, Noorwegen, Portugal, Italië en Oostenrijk en terugkeren naar een coalitieregering samengesteld uit de twee voornaamste burgerlijke partijen, CDU/CSU (Christen Democraten) en Liberalen (FDP)? Minder dan één maand verwijderd van de algemene verkiezingen op 22 september halen de twee partijen die zestien jaar lang samen Kohls (Christen Democratisch kanselier 1982-98) coalitie vormden samen meer stemmen dan de SPD, PDS en Groenen. Alhoewel de kiezers meer dan ooit twijfelen, lijkt een nederlaag voor de SPD een serieuze mogelijkheid.
Toen Schröders gelijkgezinde Tony Blair in de zomer van 2001 herverkozen werd in Groot-Brittannië, leek het waarschijnlijk dat ook Schröders coalitie met de Groenen verder zou worden gezet na de verkiezingen in september 2002. De economische situatie en de algemene stemming in de maatschappij zijn sindsdien echter grondig veranderd. In 1998 onderging Kohl een historische nederlaag. Reden hiervoor was de hoge werkloosheid (4,5 miljoen) en de aanvallen op de welvaartsstaat en de rechten van arbeiders en bedienden. Schröder had zichzelf in het openbaar de bescheiden doelstelling opgelegd het officiële werkloosheidscijfer terug te brengen tot 3,5 miljoen. In 2000 en 2001, toen de coalitie zich na een aanvankelijk turbulente periode in 1999 had gestabiliseerd, leek de economische groei de basis te verschaffen om die doelstelling te bereiken. Het aantal werklozen daalde tot minder dan 4 miljoen. Vandaag bedraagt het aantal werklozen echter opnieuw 4 miljoen.
Daar is de crisis weer
Terwijl de recessie en de crisis in sectoren zoals de bouwindustrie en de ‘nieuwe economie’ overal sporen hebben achtergelaten, gaat het er in het oosten van het land nog steeds het ergst aan toe. In de voormalige DDR heeft de stopzetting van de geplande economie na de kapitalistische restauratie in 1990 geleid tot een enorme vernietiging van productieve krachten en de sociale zekerheid. Dit heeft rampgebieden gecreëerd met een werkloosheidsgraad van ver over de 20 procent en een enorme migratie (bijna 2 miljoen) van jonge, geschoolde en hooggeschoolde arbeiders naar het westen.
De kloof tussen het oosten en het westen neemt alsmaar toe. In 1990 beloofde Kohl ‘bloeiende landschappen’ tegen 1994, op basis van de kapitalistische productiewijze. Begin 1994, en nog meer in 1998, verloor Kohls coalitie haar meerderheid in het oosten en werd ver voorbij gestoken door de gecombineerde stemmen op SPD en PDS. Deze ommezwaai legde de basis voor Schröders overwinning in 1998. Hij beloofde van de reconstructie van het oosten een topprioriteit te maken. Nu voelen veel Oost-Duitsers zich aan hun lot over gelaten.
In augustus dit jaar was het ondernemersvertrouwen in Duitsland reeds voor de derde maand op rij gezakt. De daling in augustus was bovendien sterker dan analisten hadden verwacht (DS 28/08/2002). Ook andere indicatoren zoals de werkloosheidscijfers wijzen op een vertraging van de groei. De consumenten ervaren de huidige Duitse economische toestand als een recessie (DS 27/08/2002). Duitsland is niet langer het land van het ‘Wirtschaftswunder’ dat de motor vormt van de Europese economie. De fabuleuze groeicijfers van meer dan 5 procent in 1990 en ‘91 waren een gevolg van de Duitse hereniging, die daarna in haar tegendeel is omgeslagen. De overheidsschuld verdubbelde van 460 miljard euro in 1989 (42 procent van het BBP) tot 1.200 miljard euro in 2001 (60,5 procent van het BBP). Sinds 1997 verloopt de groei in het oosten nog trager dan die in het westen. De productiviteit steeg, maar bedraagt nog steeds maar twee derden van het West-Duitse niveau.
Ondanks sociale onrust ligt SPD achterop
De massale golf van arbeidersprotest in 1996-97 vond een politieke uitdrukking in de verkiezingen van 1998 waarbij de SPD aan de macht kwam. De voorbije maanden heeft de arbeidersbeweging opnieuw van zich laten horen. We zagen een reeks van stakingen onder leiding van IG Metall, Ver. Di (diensten, openbare sector, transport) en IG BAU (bouw) tijdens de loonsonderhandelingen. Recente onderzoeken bewijzen dat het bevriezen van lonen geen nieuwe jobs creëert of het werkloosheidsprobleem oplost. Dit ondanks het feit dat de winsten van de grote bedrijven met 85 procent toenamen tussen 1993 en 2000, tezelfdertijd de reële lonen met 6,5 procent werden verminderd en de werkloosheid in bepaalde regio's, vooral in het oosten, nog verder toenam.
Deze keer doet de SPD-leiding echter niets om zich via de gemobiliseerde arbeidersklasse te verzekeren van een goede verkiezingsuitslag. Kanselier Schröder heeft zich nu, een paar weken voor de verkiezingen, pal achter de hervormingsvoorstellen van de Commissie Hartz geplaatst. Deze zijn erop gericht meer tijdelijke en deeltijdse jobs te creëren en toegang tot uitkeringen te verstrakken. Nieuwe regels moeten ervoor zorgen dat alleenstaanden en mensen zonder kinderen sneller lager betaald werk moeten aannemen, dat bovendien verder van huis is. De werkloosheidsuitkering gaat omlaag. Bedrijven krijgen een beloning voor het scheppen van werk en er moeten meer tijdelijke contracten komen. Zwartwerk moet worden tegengegaan. De commissie stond onder leiding van de 60-jarige Peter Hartz, directeur arbeidszaken bij Volkswagen AG, de inhoud ervan zal u dus niet verbazen.
Ook na het televisiedebat tussen de twee kandidaten blijft de SPD van kanselier Schröder achter hinken op de CDU/CSU van Stoiber, hoewel de SPD de laatste weken een groot deel van haar achterstand heeft goedgemaakt, wat vooral te wijten is aan Schröders optreden tijdens de waternoodramp. Ook het standpunt van Schröder tegen een mogelijke aanval op Irak valt in goede aarde, maar werd ondertussen reeds bijgetreden door Stoiber. Voor het eerst sinds een half jaar zit de SPD de CDU/CSU weer op de hielen in de peilingen. Bij gebrek aan een duidelijke overwinnaar zouden het wel eens voornamelijk de stemmen op de liberale FDP, de Groenen en de PDS kunnen zijn die bepalen welk soort coalitie er tot stand zal komen.
SPD en de Derde Weg
Een laag van neoliberale yuppie-elementen in het partijapparaat staat echter zeer ver verwijderd van het echte leven van de arbeidersklasse. Werkloosheid, recessie en beurscrashes zijn natuurlijk niet de schuld van Schröder, maar komen voort uit de kapitalistisch productiewijze zelf. Het is echter hij die door het introduceren van het Blairisme in de SPD de laatste vier jaar de illusie heeft gepropageerd dat hij het kapitalisme in betere banen kon leiden dan Kohl, Stoiber en Co. In plaats van te strijden voor arbeidsduurvermindering en minimumlonen zijn de SPD-leiders vandaag verrast door de gebeurtenissen, impotent om ze te verklaren en er een alternatief voor te formuleren. Schröder weigerde om de belasting op eigendom, die onder Kohl afgeschaft werd, opnieuw in te voeren terwijl tezelfdertijd de belastingen op de monopolies serieus werden verminderd. Schröder en zijn minister van financiën Eichel hadden illusies dat belastingverlaging voor de kapitalisten en rijken een langgerekte boom zou doen aanhouden, de welvaartstaat zou spijzen en een terugkeer naar gebalanceerde budgetten mogelijk maken.
Intussen vragen zo'n 30 procent van de Duitsers zich af of ze zich in hun keuze nu gaan laten leiden door de werkloosheidscijfers of door wadende politici in de Elbe. Wat op 22 september ook de uitslag zal zijn, één ding is duidelijk, Duitsland staat voor een nieuwe periode van crisis, sociale conflicten en scherpe veranderingen. Een Stoiber-regering zou ongetwijfeld harde maatregelen nemen ten koste van de arbeidersklasse en verzet uitlokken. Als Schröder ondanks de aanvallen op zijn eigen basis een mandaat wordt gegeven om nog een termijn te doen, zou zich eveneens een kritische stemming in de vakbonden en SPD-basis ontwikkelen. De Derde Weg eindigt in elk geval in een doodlopende steeg. De economische en sociale aardbevingen zullen de pro-kapitalistische ideologieën verder discrediteren en een nieuwe en vruchtbare voedingsbodem voortbrengen voor antikapitalistische kritiek en marxistische ideeën.
Gebaseerd op een artikel van Hans-Gerd Öfinger, redacteur van het Duitse marxistische blad Der Funke, dat gepubliceerd werd op www.marxist.com.
