Wij allen zitten met de handen in het haar voor onze energierekening. Ofwel is die pas in de bus gevallen en vragen we ons af hoe we dat enorme bedrag moeten betalen, of wel zitten we met de schrik hoe zwaar het uiteindelijke verdict zal zijn. En het is niet energie alleen, bijna alle prijzen swingen de pan uit. Inflatie heet dat met de term uit de economie. De oorsprong van inflatie wordt traditioneel uitgelegd door de wisselwerking tussen de beschikbare goederen en het beschikbare geld. Veronderstel bijvoorbeeld dat in een land de geldhoeveelheid dubbel zo groot wordt, terwijl het aantal geproduceerde goederen gelijk blijft. In dat geval zal de markt ervoor zorgen dat de prijzen verdubbelen; wat voordien 10 euro koste zal er dan 20 kosten.
Nu is dat - nieuw geld creëren - precies wat de grote kapitalistische landen al gedurende decennia gedaan hebben, telkens hun systeem dreigde in elkaar te storten. De eerste maal gebeurde dat in 1987, om een beurskrach te bestrijden. Daarna volgde het zelfde, in 1990/91, 2000/01 en 2008, met steeds grotere bedragen. Telkens werd er gewaarschuwd voor inflatie, maar elke keer wist de economie daaraan te ontsnappen. Er waren objectieve redenen daarvoor: in tijden ven economische recessie, wanneer deze geldcreatie gebeurde, hebben prijzen eerder de neiging om te dalen dan te stijgen; ook was dit de periode waarin China zich volop ontwikkelde als economische grootmacht en de wereld overspoelde met goedkope goederen. Maar de voornaamste reden wordt zelden vernoemd: dat vele geld vond helemaal niet zijn weg naar de reële economie, maar belande rechtstreeks in de zakken van de rijken. Gedurende de laatste decennia waren de investeringen van de bedrijven eerder in dalende lijn en ook de lonen van de werknemers vertoonden nauwelijks een stijging, voor de armsten werd het dikwijls een daling. Maar de beurzen stegen met honderd procent in de laatste tien jaar (ondanks een inzinking bij het begin van de pandemie). Voor de rijksten was het hek helemaal van de dam. De rijkste tien mensen op aarde verdubbelden hun vermogen gedurende de twee jaar van de corona-crisis.
Bij het begin van de pandemie was het hek helemaal van de dam. De verenigde Staten alleen maakten gedurende minder dan twee jaar voor 5,9 biljoen dollar nieuw geld aan, daarin gevolgd door de andere rijke landen. Om een idee te geven: om dat reusachtige bedrag op te brengen zouden alle mensen en bedrijven in België meer dan 11 jaar moeten werken (en Congo 114 jaar). En zie: daar was de inflatie, in België 9 %, In de VS 8%, in Nederland zelfs meer dan 10%. De redenen die “officieel” worden opgegeven (de oorlog in Oekraïne, de haperende logistiek door de resten van de pandemie) spelen een rol, maar zijn niet de voornaamste oorzaak. Die ligt hem in de fabelachtige sommen die in de economie werden gepompt, zonder te zorgen dat er evenveel productie tegenover staat. Het kapitalisme is daartoe niet in staat, dat kan alleen een geplande economie. Een bijkomend element is dat de staatssteun voor één keer niet alleen aan de superrijken werd besteed, maar tijdens de pandemie ook toekwam aan de gewone bevolking en aan de zelfstandigen en kleine bedrijven, in de reële economie dus.
In eerste instantie leek alles goed te gaan. Toen de pandemie in 2021 over zijn hoogtepunt was veerde de economie op en bereikten sommige landen (waaronder België) al weer het welvaartspeil van voor de pandemie. De commentatoren waren euforisch en sommigen voorspelden al de “roaring twenties”, zoals in de vorige eeuw. De huidige inflatie is deze illusies hard aan het stukslaan. Het is tragisch: voor één keer dat de kapitalistische staat iets fundamenteel goeds doet -de steun aan de brede bevolking tijdens de pandemie- botst ze onmiddellijk op de grenzen van haar economisch systeem.
Alom wordt er gevreesd voor stagflatie, zoals die er was in de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw. Een combinatie van inflatie en een stagnerende economie, die nefaste gevolgen heeft. Stagnatie is er nog niet, maar de voortekenen zijn er al volop. Volgens een onderzoek van de Nationale bank zijn de Belgen al volop aan het besparen op onder andere kleding en auto’s. Waarschijnlijk zullen die tendensen nog toenemen in september, dat nadat velen geld besteed hebben aan een welverdiende vakantie. Ook bij het bedrijfsleven is het optimisme stilaan zoek. De beurzen zijn al aan het dalen sedert het begin van dit jaar, de langste opeenvolgende daling sedert 2008. In België nam het aantal faillissementen dit jaar toe met meer dan 30% vergeleken met 2021. En natuurlijk is inflatie niet het enige probleem op wereldvlak, er zijn ook de enorme schuldenbergen, de handelsoorlogen (en echte oorlogen), de milieucrisis en zoveel meer.
Wij weten hoe het grootkapitaal zal proberen te reageren op een dergelijke situatie: zij zullen de gewone mens doen betalen. Een voorproefje kregen we al van Elon Musk, de rijkste man op aarde. Toen de aandelenkoers van zijn bedrijf Tesla stevig daalde gaf hij de directie via mail de opdracht om 10% van het personeel te ontslaan. Blijkbaar was de 195 miljard dollar die Musk bezit niet voldoende om een dergelijk schokje op te vangen. Ook economisch gezien was dit totale onzin, vermits Tesla werkt in een markt die in volle expansie is, door de overgang naar elektrische auto’s. Geschrokken door de negatieve reacties trok hij die maatregel opnieuw in, maar hij bleef afgeven op zijn personeel, onder meer door te dreigen om werknemers die blijven thuiswerken allemaal te ontslaan, tenzij ze óók 40 uur per week op kantoor waren.
Het wordt tijd dat de arbeidersbeweging, zowel syndicaal als politiek, reageert tegen dergelijke arrogantie, niet op de flauwe compromismanier die we al zolang kennen, maar met een offensief eisenprogramma. De arbeidersbeweging moet durven zeggen dat zij in staat is de economie beter te beheren dan de kapitalisten. We staan helemaal niet zo zwak als velen in de leiding denken. Niet alleen zijn wij het die alle rijkdom produceren, maar vele bedrijven smeken ook naar arbeidskrachten. Laat ons van deze machtspositie gebruik maken. Als we wachten tot de economie weer keldert kan die kans voorbij zijn.