Sommigen zagen hen als gespeend van elk collectief bewustzijn. Collectieve actie was dus voor hen niet weggelegd, laat staan collectieve organisatie. Koeriers zouden te individualistisch zijn, te jong, te onafhankelijk en te strak in het gareel gehouden door een patronale tirannie. Maar de recente acties van de Deliveroo koeriers in Brussel, Luik, Antwerpen en Gent, duiden in een andere richting. Yes, they can organise and fight back! Twee jaar geleden kwam de eerste verrassing uit Londen. Tijdens de zomer weigerden de koeriers van dezelfde maaltijdbezorger verder individueel behandelt te worden i.v.m. hun grieven. Ze eisten collectief overleg met het management, een duidelijke breuk met de bedrijfscultuur.
Zelfstandige of loontrekker?
In België was de verplichte overstap op 1 februari naar een zelfstandigenstatuut de aanzet voor een crescendo van acties. Tot nu toe waren veel koeriers aangesloten bij de coöperatieve SMART. Die werd oorspronkelijk opgericht om kunstenaars de kans te geven op sociale bescherming. Koeriers bekomen via dit stelsel opeenvolgende arbeidscontracten van korte duur die Deliveroo hen weigert. Deze oplossing is verre van ideaal, maar voor velen is dit een manier om te vermijden het statuut van zelfstandige te moeten aannemen. Het stelsel bezorgt hen sociale bescherming en een verzekering. Een vast aantal uren per shift (3) en een verloning per uur waren gegarandeerd. Met het nieuwe statuut worden de koeriers per opdracht betaald en dus niet meer per uur. Dit is een terugkeer naar het stukwerk dat overheerste in de 19de eeuwse bedrijven. Toen werden de arbeiders betaald per geproduceerd product en niet per uur. Van arbeidscontracten was er toen ook geen sprake. Het is pas in 1903 dat de wet een contract voorschrijft voor arbeiders en in 1920 voor bedienden. Voordien bestond dit niet en heerste absolute patronale willekeur. Het zelfstandigenstatuut is een enorme stap achteruit. Zelfstandigen vallen buiten de toepassing van de wet op de arbeidsduur, de wet op het minimumloon en gezondheids- en preventiecontroles herinnert Martin Willem, vrijgestelde van de vakbond CNE, ons. De sociale bescherming voor zelfstandige koeriers is dus minimaal. Hun inkomen wordt onzekerder dan vroeger. De onderlinge concurrentie wordt ook aangewakkerd ten koste van de veiligheid. Hoe sneller er wordt geleverd, hoe meer keren je kan leveren en hoe meer je kan verdienen. Het businessmodel van Deliveroo of van Uber wordt voorgesteld als dat van de toekomst. Vreemd genoeg vertoont het ondernemerschap van de 21ste eeuw veel gelijkenissen met dat van de 19de eeuw.
Koeriers in actie
Het is dus niet te verwonderen dat er meer dan een maand lang actie werd gevoerd hiertegen. In Brussel was het Koerierscollectief de motor van het verzet, met de steun van de CNE, CSC Transcom en de BTB. In andere steden zoals in Gent, was de BTB de locomotief van de acties. Uit Nederland (FNV) en uit Frankrijk kwam er ook steun. De acties waren vernieuwend en aangepast aan de specifieke werkomgeving. Zo trokken verschillende malen een honderdtal koeriers en sympathisanten, s’avonds op het drukste bestelmoment, langs tientallen restaurants. Aan de uitbaters werd gevraagd om de Deliveroo ‘app ‘te deactiveren, in solidariteit met de koeriers. Velen gingen hier op in. De weerspannige restaurants werden overtuigd dankzij een groepsbezoek van de actievoerders. Al snel kondigde de website en ‘app’ van Deliveroo, ‘storingen’ aan. Een beetje later die avond nam Deliveroo zelf het initiatief om de’ app’ op inactief te zetten. Soms kregen de acties ook de steun van het fietserscollectief Mass Critique. Vele koeriers waren ook verbaasd de steun van taxichauffeurs te krijgen. Taxi’s en fietskoeriers zijn immers niet altijd de beste vrienden in het verkeer. Ook kwam er steun van politieke partijen zoals de PVDA/PTB, Ecolo en de PS. Syndicalisten van andere bedrijven namen, al dan niet met de fiets, deel aan de acties. In Luik deelden de koeriers ook bestelde maaltijden gratis uit aan de daklozen. Verschillende parlementairen intervenieerden over hun strijd in het parlement. In tegenstelling tot wat meestal het geval is bij ‘klassieke‘ syndicale acties, berichtte de media nogal positief over de koeriers. Kris Peeters, de Minister van Economie, beloofde ook een onderzoek naar Deliveroo door het arbeidsauditoraat.
Met een ultieme actie, de bezetting van het hoofdgebouw van Deliveroo, kregen de koeriers de directie wel aan tafel. Maar van onderhandelen of terugkrabbelen was er geen sprake. In verband met de vraag om de koeriers de vrije keuze te laten over hun statuut, hield de directie ook het been stijf. De enige keuze voor de koeriers is dus ontslagen worden of als zelfstandige werken. Sommige koeriers denken eraan een rechtszaak aan te spannen tegen Deliveroo. Ze hopen dat een rechtbank Deliveroo zal erkennen als werkgever. Iets gelijkaardigs gebeurde in Spanje en in Groot-Brittannië. Hiermee kunnen ze mogelijk het bedrijf verplichten hen een arbeidscontract te geven. Anderen sleutelen aan een de ethische koerierscoöperatieve. De acties hebben de directie niet doen plooien. De strijd is echter nog niet gestreden. De koeriers hebben getoond dat ze zich kunnen organiseren en terugvechten zoals de strijdbaarste ‘oude’ arbeidersbastions. Dit is voorlopig de belangrijkste verworvenheid van hun strijd. Ook hebben ze hun situatie sterk in de kijker gezet bij de publieke opinie en de politiek. Meer syndicale solidariteit zou de balans mogelijk hebben doen overhellen in hun voordeel. Uiteindelijk was de effectieve inzet van andere segmenten van de arbeidersbeweging zeer schuchter. Maar het was slechts een etappe in een langere strijd. Het laatste woord geven we aan Martin Willem, verwoed fietser, secretaris van de CNE en sterk betrokken in deze strijd; ‘De uitdaging van de vakbondsstrijd in de zogenaamde ‘nieuwe economie’ is terug te grijpen naar de eerste actievormen, die toegepast werden bij het ontstaan van de arbeidersbeweging, en de arbeiders te helpen zichzelf te organiseren’.
