Twee jaar Corona, tijd voor een overzicht en een evaluatie. Toen de pandemie toesloeg in begin 2020 viel de economie met een klap stil en belandden we in de grootste recessie sinds de tweede wereldoorlog.
De gierige staat
Tot kort daarvoor was snoeien en bezuinigen het toverwoord voor alle kapitalistische staten. Het meest schijnende voorbeeld bij ons was de vernietiging van de strategische stock van de mondmaskers op instructie van het kabinet van minister Maggie De Block. Van die stock waren er enkelen, maar zeker niet allen, beschadigd. Omdat het militair domein van de Belgrade-kazerne, waar ze lagen opgeslagen verkocht zou worden besliste het kabinet ze maar allemaal te vernietigen. Het bleek goedkoper om ze weg te doen, dan ze elders op te slaan. Dat gebeurde in 2018. Het opnieuw aanvullen van de stock was gepland, maar was in 2020, toen de pandemie uitbrak nog steeds niet uitgevoerd. Als gevolg daarvan moesten de mensen in de zorg zonder zelfs de meest elementaire bescherming aan het werk. Het meest schrijnende was dit in de woonzorgcentra, waar dat tijdens de eerste golf verantwoordelijk was voor duizenden vermijdbare doden.
De gulle staat
Toen duidelijk was hoe groot de economische catastrofe was veranderden de kapitalistische staten ineens van vrek in sinterklaas. Al in 2020 pompten de kapitalistische centrale banken één biljoen dollar (880 miljard euro) in de economie om de totale ineenstorting te vermijden, een veelvoud daarvan kwam de volgende jaren. Het is een ander gezicht van de kapitalistische staat. Als de totale ineenstorting dreigt verandert de ooit zo vrekkige staat in een collectieve kapitalist, die de economie recht houdt. Natuurlijk kwamen die miljarden ook voor een deel ten goede aan de bevolking (althans die van de rijke landen) om de koopkracht te beschermen. Maar het merendeel werd toch gespendeerd aan de bedrijven, die in het overige geval failliet waren gegaan of hadden geweigerd te investeren. In het bijzonder was dat het geval voor de steun aan de farmaceutische bedrijven, die belangrijke subsidies kregen om een vaccin tegen COVID te ontwikkelen, vrijwel zonder eigen risico.
Al de bovenstaande fenomenen op rekening van Corona schrijven zou verkeerd zijn. Reeds tientallen jaren verkeert het kapitalisme in een fundamentele crisis. Een recessie zat er aan te komen; de pandemie heeft ze alleen dieper gemaakt. Maar niet alleen de staat buitelt door de crisis van het ene uiterste in het andere.
Bevolking: van twijfel naar nieuw bewustzijn
Grote delen van de bevolking voelen intuïtief aan dat er iets fundamenteel mis is aan de maatschappij. Maar dat betekent niet dat ze daar onmiddellijk de correcte conclusies uit trekken. Ook delen van de werkende klasse zijn de draad kwijt. Al voordien konden kapitalistische gedrochten als Donald Trump en Boris Johnson zich met enig succes opwerpen als verdedigers van de arbeiders. De pandemie gaf deze tendensen weer een boost, met de anti-vax beweging en talloze complottheorieën. 35.000 betogers in Brussel, het zijn geen kleine getallen. Helaas waren die betogers op zijn best heel verward en op zijn slechtst extreem rechts rapalje. Ook de voornaamste slogan van die betoging, “Vrijheid” (Liberté) is in deze context volkomen verkeerd. Vrijheid om de medemens te besmetten? Vrijheid om de wetenschappelijke kennis, ook al is die onvolmaakt, te negeren?
Er is ook iets anders aan de gang diep in de maatschappij, namelijk een fierheid van belangrijke delen van de werkende bevolking dat zij ‘essentieel’ zijn geweest (terwijl anderen dit niet waren; bankiers, bazen, aandeelhouders, regeringsleiders enz.) en ze er niets of nauwelijks iets voor terug krijgen. Dit besef ligt aan de basis van belangrijke stakingen bij Volvo, Arcelor, de scheikunde, de retailsector (Aldi, Lidl), bij de terugkeer van de economische groei. Ook de eerste 24-uren staking in 11 jaar van het Franstalig onderwijs kwam er ‘dankzij’ deze ervaring. Dit is verhoogd klassenbewustzijn of zoals Raoul Hedebouw het uitdrukt, een nieuw klassenbewustzijn.
Verdedig de wetenschap
Dat er in één jaar een werkende vaccins werden gevonden tegen COVID toont de mogelijkheden die de moderne wetenschap heeft. Het is moeilijk om zich in te beelden welke rampen de wereld zouden hebben overspoeld, zonder die vaccins. Marxisten verdedigen de wetenschap tegen alle vormen van obscurantisme en complottheorieën. Maar tegelijkertijd zeggen we dat het kapitalisme deze wetenschappelijke successen grondig de nek heeft omgewrongen. Alle bestaande farmaceutische bedrijven hebben zich verwoed op de ontwikkeling van een vaccin gestort. In een eerste fase was dat onvermijdelijk omdat niemand vooraf kon voorspellen welk vaccin het meest efficiënt zou zijn. Maar na één tot anderhalf jaar kwam daar meer duidelijkheid in. In een socialistische samenleving zou op dat ogenblik alle kennis gedeeld worden, zodat alle bedrijven konden overschakelen op massaproductie van enkele van de meest efficiënte vaccins. Waar nodig zouden nieuwe productie-eenheden worden opgestart om heel de wereld zo vlug mogelijk te vaccineren. Nu echter beschermen alle firma’s hardnekkig de samenstelling van hun “eigen” vaccin, wat automatisch de productie beperkt. De staten doen het zelfde. De bescheiden oproep van Biden om toch een tijdelijke opheffing van de vaccins te overwegen werd door Europa geblokkeerd. Het resultaat is dat alleen de rijke landen voldoende vaccins hebben gekregen. In Afrika is gemiddeld slechts zo’n 5 tot 6 procent van de bevolking gevaccineerd. Dit is niet alleen schandalig, maar het opent ook de poort voor de ontwikkeling van nieuwe mutaties, die de rest van de wereld kunnen besmetten. Ondertussen is de winst van Pfizer -de grootste producent van vaccins- in 2021 verdubbeld tot 81,2 miljard dollar. De enorme bedragen die de centrale banken in de wereldeconomie hebben gepompt hebben mede gezorgd voor inflatie. Vooral de ongelooflijke stijging van de energieprijzen brengen vele huisgezinnen in moeilijkheden. Voor de energie-leveranciers daarentegen is het feest. Winsten in 2021: Engie 3,7 miljard, TotalEnergies 14 miljard, Exxon Mobil 20,5 miljard, BP 6,7 miljard, Shell 18 miljard.
Zeer er meer redenen nodig om dit inefficiënte en onrechtvaardige systeem op de schop te doen?
