Wat er precies gebeurde op die zwarte vrijdag 27 november in Schaarbeek zullen we wellicht nooit weten. Vast staat dat een dertienjarige jonge Marokkaan een metalen buis gooide die de schedel van Patrick Moombaerts, vader van twee kinderen, doorboorde met de dood tot gevolg. Vast staat dat hierbij niet één, maar tientallen levens werden geruïneerd. Niemand wil licht doen over het gebeuren. In de pers ontspint zich een discussie over zinloos geweld. In De Morgen van 3/12 vergelijkt kinderpsychologe Stellemans het gebeuren met de beruchte zaak in Groot-Brittannië, waarbij twee minderjarige jongens een tweejarige peuter ombrachten. In Knack van 9 december pleit jeugdwerker Fouad Ahidar voor meer orde en tucht. Hij is voorstander van "Amerikaanse maatregelen" zoals een avondklok of jeugdgevangenissen. En last but not least is er het Vlaams Blok met ex-politie commissaris van Schaarbeek Johan De Mol op kop dat bloed heeft geroken. Terwijl ze krokodillentranen wenen op de begrafenis van het slachtoffer, verkneukelen ze zich over de potentiële electorale oogst die de tragedie gezaaid heeft.
In die poel van ongenuanceerd denken en roep naar meer repressie zijn er gelukkig ook mensen die hun nek willen uitsteken en de zaak vanuit een andere hoek bekijken. Karin De Bosscher en Gi Leoni werken voor t' Pasrel, een instelling waar jongeren tussen 3 en 18 gedurende maximum twee maanden geplaatst worden door het Comité Bijzondere Jeugdzorg of de Jeugdrechtbank. De tragedie speelde zich bij wijze van spreken af voor hun stoep. Ze kennen de buurt door en door en hebben beroepshalve een jarenlange ervaring opgebouwd van "werken met moeilijke jongeren". We ontmoeten ze in het rustige Brusselse schaakcafé de Greenwich. Weten zij meer over wat er nu precies is gebeurd?
Een tragisch ongeval
Gi: "Tja, wat is er gebeurd die avond? We hebben verschillende reacties opgevangen van buurtbewoners. Het slachtoffer en zijn maat kwamen uit een café, hadden een pint op Alle aandacht gaat natuurlijk naar het incident, maar wat is daarvoor gebeurd? Ze zouden geroepen hebben naar die gasten, die zich niet wilden laten doen en uiteindelijk heeft de jongste die staaf gegooid, waarschijnlijk onder druk van de groep."
Karin: "Ik geloof nooit dat die jongens zomaar beginnen gooien zijn. Er moet een aanleiding geweest zijn. En eigenlijk gaat het hier om vrij onschuldige kereltjes. 13 Jaar. Dat is nog een kind hé? En het verwondert mij geenszins dat uitgerekend de jongste die staaf heeft gegooid. Binnen de groep is hij de meest kwetsbare, degene die zich moet "bewijzen".
Gi: "De vergelijking met dat voorval in Groot-Brittannië gaat helemaal niet op. Het ging hier zeker niet om een bewuste daad. Het was een zeer spijtig ongeval. En wat zal er nu met die jongen gebeuren? Hij komt waarschijnlijk terecht in een gesloten instelling. Normaal gezien een rijksopvoedingsgesticht, hoewel hij hier te jong voor is. Naar het schijnt wordt voor hem een uitzondering gemaakt. Hij komt dan opnieuw terecht in een groep van oudere kerels, moet zich opnieuw bewijzen (schudt het hoofd). En hoe komt hij daarbinnen? Met de stempel van iemand die een moord op zijn geweten heeft."
Wat moet er dan wel met zo'n jongen gebeuren?
Gi: "We kunnen hem natuurlijk niet zomaar laten lopen. Maar hij zou moeten opgevangen worden in een instelling waar hij geholpen wordt. Hij heeft therapie nodig om die verschrikkelijke zaak te verwerken. Dat geldt trouwens ook voor zijn gezin. En hij heeft een opleiding nodig zodat hij een kans krijgt in de samenleving wanneer hij de instelling verlaat."
Schaarbeek: De Bronx van Brussel?
Karin: "De buurt schrikt natuurlijk af. Maar vooral voor mensen die ze niet kennen. Zo hadden we onlangs sollicitatiegesprekken om een nieuwe medewerker aan te werven. Mensen van buiten Brussel haken gewoon af wanneer ze horen waar we ons bevinden. Maar ik werk hier vijf jaar en heb nog nooit last gehad."
Gi: "Mijn motorfiets staat al jaren op straat geparkeerd, ook 's nachts. Nooit iets voorgehad. In de buurt woont een meisje van 20 jaar met lang blond haar. Ze werd nog nooit lastig gevallen. Onlangs stond hier een spiksplinternieuwe wagen geparkeerd met het raampje open. We werden opgebeld vanuit de buurt om dit te melden. Ja, er staan hier vaak groepjes jonge gasten. Maar waar moeten ze naartoe? Hier is vlakbij een speelruimte met een zandbak, basketbalringen en een veld om te voetballen. Natuurlijk houden veel jongeren zich hier op. Pas op. Ik zeg niet dat het allemaal engeltjes zijn. Soms roepen ze wel eens naar voorbijgangers. Jongeren worden regelmatig benaderd om een joint te kopen en zo. Maar ons laten ze met rust".
Aanpak De Mol?
Had de aanpak De Mol een dergelijk incident kunnen voorkomen?
Gi: "Vroeger was er wel meer politie in het straatbeeld. De Mol had het vooral gemunt op drugdealers en zo. Maar er werd evengoed gedeald. Een voorval als dit zou evengoed hebben plaatsgevonden. Je kan dit geval niet los zien van de sociale context. Die jongeren willen zich bewijzen door stoer te doen. Hoe kunnen ze zich anders bewijzen? Er is hier NIETS. Thuis hebben ze geen ruimte, geen tuin, dus komen ze naar het speelplein of staan in groepjes op straat. Sportfaciliteiten? Hun ouders raken niet wijs uit de administratie die ermee gepaard gaat en hebben er gewoon het geld niet voor. Laatst had ik een pasfoto nodig voor een van onze gasten. Ik ging naar zijn ouders, maar 110 frank kon er niet meer af. Dit moest wachten tot de volgende maand. En die mensen zijn dan beschaamd, hé. Waar zouden ze dan het geld halen om sportmateriaal te kopen?"
Aandacht en respect
Over de sociale problemen kunnen Karin en Gi meespreken. Ze krijgen veel zogenaamde "moeilijke gevallen binnen", jongeren die rondhangen op straat, met bijzonder weinig toekomstmogelijkheden.
Karin: "Laatst kregen we hier X binnen, een struise kerel van 16 jaar, lid van een straatbende. Een hele waslijst strafbare feiten: diefstal in de GB, auto-inbraken, noem maar op. Wij dachten natuurlijk: oei, wat krijgen we hier nu binnen "
Gi: "Wel, hij heeft hier nooit ook maar één regel overtreden. Maar wat doen wij? Wij beginnen met naar hen te luisteren, laten ze hun verhaal doen. En dat zijn ze absoluut niet gewoon."
Karin: "Vooral dat wij ze geloven en ze als mens behandelen "
Gi: "Achteraf hebben we contact opgenomen met zijn ouders en dan krijg je een heel ander beeld te zien. Een afwezige vader, wat vaak voorkomt in die gezinnen. Een moeder met vier kinderen die er alleen voor staat. Uiteindelijk viel de last voor het onderhoud van het gezin volledig op de nek van die jongen. De ouders weten meestal niet wat te doen. De taal is een zeer groot probleem. Ze begrijpen de problemen op school niet en daarbij hebben ze zelf veel te veel zorgen aan hun hoofd om zich deze problemen aan te trekken "
Karin: "Die jongeren hebben vooral behoefte aan een voorbeeldfunctie. Die krijgen ze niet van hun ouders. Alle volwassenen vitten op hen. Niemand heeft interesse voor wat zij belangrijk vinden, met wat zij bezig zijn. We hadden hier laatst een vergadering met een jongen die speciaal zijn ouders is gaan halen omdat hij wist dat er hier – voor de eerste keer – iets positiefs over hem zou gezegd worden "
Chocoladepudding
"En dat stoer doen? Ik moet altijd denken aan dat geval van de chocoladepudding (schieten beiden in een lach). X, je weet wel, die struise gast van de straatbende, mocht op een bepaald weekend naar huis. Maar hij was er het hart van in omdat uitgerekend die vrijdagavond chocoladepudding op het menu stond. Hij mocht van ons zijn puddingske meenemen naar huis, maar we hadden er al lachend bij gezegd dat hij het potje proper afgewassen moest terugbrengen. Wel, hij met zijn puddingske in een plastieken zakje naar huis en de dag nadien verscheen hij stralend op het appel met zijn afgewassen potteke.
Diezelfde gast die op straat de Rambo uithangt zit bij ons muisstil naar Edward Scissorhands te kijken, je weet wel, die sprookjesfilm met Johny Depp. Met zwemmen idem. In het begin willen ze niet mee, vinden ze dat flauw, maar ze moeten mee en na een tijdje is zwemverbod de ergste straf die hen kan overkomen."
Gi: "Die gasten hebben een enorme behoefte om ernstig te worden genomen. Niemand doet ooit maar eens de moeite om over iets anders te praten, ze met nieuwe zaken in contact te brengen Dat is waar die jongen van 13 waarschijnlijk de meeste behoefte aan heeft. Hoe verschrikkelijk de gebeurtenis ook is, hij moet geholpen worden "
Karin en Gi zijn duidelijk aangeslagen. De Marokkaanse gemeenschap van de buurt moet opnieuw een zware slag verwerken. Voor de zoveelste maal worden zij weer eens geviseerd. Maar er heerst een enorm medeleven met de familie van het slachtoffer. Buurtbewoners, vooral migranten, hebben massaal bloemen neergelegd op de plaats van het gebeuren. Echt medeleven. Niet zoals dat van extreem-rechts, dat alleen maar bijdraagt tot een klimaat waarin dergelijke incidenten kunnen gedijen.
