Zoals Adam Booth in dit artikel uitlegt, verwachten voorname burgerlijke economen een nieuwe mondiale economische recessie. Deze kan niet worden voorkomen, omdat alle traditionele maatregelen (rente verlagen, krediet verlenen etc.) al genomen zijn. In deze omstandigheden kan een belangrijke gebeurtenis, zoals een Grieks faillissement of een dramatische wending in het Midden-Oosten, een ontrafeling van alle opgebouwde tegenstellingen betekenen.
“Pas op,” waarschuwt The Economist (13 juni 2015) in de kop van het hoofdartikel van deze week. “Het is slechts een kwestie van tijd voor de volgende recessie toeslaat. De rijke wereld is er niet klaar voor.” De afbeelding op de voorkant zegt genoeg: de ridder in het blinkende pantser van de heersende klasse kijkt achterom naar het verslagen monster van de financiële crisis en ziet niet hoe hij de mond van een nog groter monster in loopt, dit keer zonder wapens ter beschikking te hebben.
“Tijdens de financiële crisis, toen de mondiale economie haar grootste dreiging sinds de jaren dertig het hoofd moest bieden, kwamen de beleidsmakers in actie…”
“… Als er weer een recessie uitbreekt, wat onvermijdelijk is, zullen vooral rijke landen slecht uitgerust zijn om het af te slaan.”
“… analyse zorgt voor een heldere en zorgwekkende conclusie. Een aantal economieën kunnen een robuuste verdediging voeren tegen een nieuwe schok, maar de meesten zijn hulpeloze prooien.” (The Economist, 13 juni 2015)
The Telegraph – een betrouwbaar mondstuk voor de Tories, de traditionele partij van de rijken in Groot-Brittannië – herhaalde slechts enkele weken eerder dezelfde waarschuwingen. “De mondiale autoriteiten hebben geen munitie meer. Zij hebben geen foutmarge wanneer de economie wankelt.” (The Telegraph, 24 mei 2015)
De burgerlijke krant citeert vervolgens Stephen King van HSBC, een grote multinationale bank, die de wereldeconomie vergelijkt met de Titanic – een gigantisch schip dat richting rampspoed drijft. In tegenstelling tot het beruchte schip dat in 1912 zonk, vaart volgens King de wereldeconomie over de oceaan zonder reddingsboten die gebruikt kunnen worden in geval van nood.
Kortom, de kapitalisten en hun politieke en economische vertegenwoordigers hebben bij het beëindigen van de crisis van 2008 reeds alle benodigde wapens gebruikt die nodig zijn om een nieuwe crisis te verslaan. De rente staat al historisch laag in de meeste delen van de ontwikkelde wereld, de hoeveelheid schuld heeft historische hoogte bereikt en er is weinig vooruitzicht op fiscale stimulans.
Rijden op een lege tank
“De autoriteiten zijn normaal gesproken in staat hun munitie aan te vullen tijdens het economische herstel,” gaat The Telegraph verder. “Deze keer worden ze geconfronteerd met een chronische lage groei. Hoe langer dit voortduurt, hoe groter het risico dat het zes jaar oude mondiale herstel op zijn einde zal lopen. Hoewel expansies niet uit ouderdom sterven, worden zij wel sneller vatbaar voor allemaal soorten ziekten.”
In de VS, nog steeds de motor van de wereldeconomie, “is elk van de vier periodes van herstel zwakker geweest dan de vorige.”
“JP Morgan schat dat de Amerikaanse economie met 1,1% gekrompen is in het eerste kwartaal. Dit is een veel grotere krimp dan werd verwacht. Het voornaamste meetinstrument van de Federal Reserve Bank van Atlanta – GDPnow – laat weinig tekenen zien dat Amerika haar mysterieuze virus aan het afschudden is. Het wordt steeds moeilijker om vol te houden dat de recessie een winterdip is of wordt veroorzaakt door een tijdelijke opstopping in de havens van Californië.”
Het kapitalistische systeem is dus, in de woorden van de burgerlijke pers zelf, terminaal ziek. Korte tekenen van groei – vaak verwelkomd als tekenen van het gehoopte herstel – zijn slechts de stuiptrekkingen van een stervende patiënt.
De grootste angst van de heersende klasse is dat het kapitalisme, in plaats van te herstellen van de crisis van 2008, een nieuwe standaard heeft aangenomen: een periode van stagnatie en permanente malaise, waarbij de groeicijfers van vroeger nooit meer terugkeren. Lage groei, eindeloze bezuinigingen en teruglopende levensomstandigheden: dit zijn de kenmerken van de komende periode.
China loopt vast
In het verleden hoopten de kapitalisten dat de wereldeconomie gered zou worden door de opkomende economieën van onder anderen de BRICS (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika), die voor het kleine beetje mondiale groei zorgden terwijl de traditionele kapitalistische landen stagneerden en vastliepen. Maar nu groeit de angst over de economie van China, de voormalige trots van het kapitalisme.
“Dit is zeer belangrijk,” stelt The Telegraph vastbesloten. “Andrew Roberts van Royal Bank of Scotland zegt dat China verantwoordelijk is voor 85% van de mondiale groei in 2012, 54% in 2013 en 30% in 2014. Waarschijnlijk zakt dat percentage dit jaar naar 24%. “Als er een statistiek is waar je op dit moment bewust van moet zijn, dan is deze het, zegt hij.””
“Er hangt veel af van China, waar de economie ‘Japanse’ vormen aan begint te nemen. De Chinese economie bevindt zich in een veel grotere daling dan tot dusver is toegegeven door de autoriteiten. Waarschijnlijk kromp het zelfs in het eerste kwartaal.”
“Het gebruik van elektriciteit is afgenomen. Vrachtverkeer via het spoor neemt met dubbele cijfers af. Wat begon als een bewuste keuze van Beijing om een mogelijke kredietbubbel te voorkomen, heeft een eigen bestaan gekregen en zich ontwikkeld tot een fundamenteel opschonen van de balans.”
Net als andere kapitalistische landen heeft ook China tijdens het afwenden van de ene crisis, de weg geplaveid voor een nog grotere toekomstige crisis. De keynesiaanse methoden van overheidsuitgaven en door schulden gedreven stimulansen hebben een zeepbel gecreëerd die niet langer beheerst kan worden.
Dit is het resultaat van elke poging om de tegenstellingen van het kapitalisme op te lossen via bureaucratische methoden van bovenaf: investeringen vinden nog steeds plaats binnen de grenzen van het kapitalisme, dat wil zeggen privé-eigendom en productie met winstoogmerk. Dit heeft als gevolg dat de overheidsschuld stijgt, zeepbellen ontstaan en overproductie wordt verergerd – zowel nationaal als internationaal.
Maar in deze geglobaliseerde wereld verspreidt het probleem zich snel. “De gevolgen worden in heel Azië opgemerkt,” legt The Telegraph uit. “Rusland, Brazilië, Argentinië en Venezuela zijn slachtoffers van de Chinese economische daling en krimpen allemaal sterk.”
Onbekende wateren
Om de Titanic-metafoor van King door te trekken, lijkt het erop dat de bourgeoisie zich in onbekende wateren bevindt, verstoken van de traditionele fiscale en monetaire maatregelen om economische crises te lijf te gaan. Het gevolg is een toenemend vertrouwen in de onbeproefde methoden van kwantitatieve geldverruiming (Quantative Easing - QE), waarvan de impact niet eens bekend is bij de kapitalisten die ze toepassen. Een beangstigend spook van onzekerheid waart over het land.
“De grote hoop – en meest waarschijnlijke uitkomst – is dat de recente monetaire groei in de VS en de Eurozone later dit jaar zal versnellen. Maar niemand weet zeker of de normale monetaire mechanismen werken.”
Hoewel QE een nieuwe recessie op afstand heeft gehouden in de VS en het Verenigd Koninkrijk, is men hier slechts in geslaagd door de crisis te exporteren naar andere landen, waarbij er goedkoop geld naar het buitenland lekt en zeepbellen creëert. Het gevolg dichter bij huis is een verzwakking van de valuta en een groei van de export. Het is een vorm van economisch beleid waar het buurland armer door wordt. Een tijdelijke stabilisering voor enkelen heeft gezorgd voor een groeiende instabiliteit voor het gehele systeem.
Tegelijkertijd merken de kapitalisten dat elke nieuwe injectie van QE-geld of met door schulden gefinancierde overheidsinvesteringen minder effect heeft dan de vorige. De wet van de verminderde opbrengst laat zich even sterk gelden binnen het kapitalisme als in het lichaam van een junk, die merkt dat elke hit minder bevredigend is. The Telegraph stelt het als voort: “de voordelen van kwantitatieve geldverruiming nemen af.” Of zoals Marx het zelf stelde in het Communistisch Manifest: de heersende klasse kan alleen uit een crisis komen door “de weg te plaveien voor grotere en meer destructieve crises en door het effect te verminderen van de maatregelen waarmee crises worden voorkomen.”
De lijst met mogelijkheden die de heersende klasse ter beschikking staat is snel aan het krimpen. Maar wanhopige tijden vragen om wanhopige maatregelen. Terwijl de motoren van de mondiale economie beginnen te stotteren en vast te lopen, wordt het voorheen ondenkbare ineens denkbaar.
“Dhr. King van HSBC zegt dat de mondiale autoriteiten voor afschuwelijke keuzes staan als de wereldeconomie op de klippen loopt in haar huidige situatie. De laatste mogelijkheid is het rechtstreeks injecteren van geld in de aderen van de economie door het financieren van overheidsuitgaven met “helikopter geld”, een radicale variant op QE.”
“Het is een Rubicon die geen centrale bank wil oversteken, hoewel de Bank van Japan er zich al tot de knieën in bevindt.”
“Dhr. King: “Veel mensen – waaronder de eigenaar van de Titanic – dachten dat het schip onzinkbaar was. Haar ontwerper wist wel beter: “Ze is gemaakt van ijzer, meneer. Ik weet zeker dat ze kan zinken.”
Naderende ijsberg
Ondanks de schijnbare dapperheid en overmoed van de politieke vertegenwoordigers van de kapitalistische klasse, zien de meer vooraanstaande burgerlijke economen de gevaren die zich bevinden in de wereldeconomie. Zelfs de normaal zo arrogante David Cameron liet een zeldzaam staaltje vooruitzicht zien door te stellen dat “de rode lichten knipperen op het dashboard van de wereldeconomie.”
De vonk die nodig is om het crisisvuur aan te steken kan sneller ontstaan dan verwacht wordt, met het besmettingsgevaar dat boven Europa hangt na de recente gebeurtenissen in de Griekse crisis.
Zoals The Economist haar lezers deze week herinnerde:
“Kwetsbaarheden blijven bestaan. Europa zit diep in de schulden en is afhankelijk van de export. Japan kan de inflatie niet onder controle brengen. De salarisgroei kan een deuk veroorzaken in de omzet van Amerikaanse bedrijven. Nieuwe economieën, die na de crisis voor de meeste groei zorgden, hebben betere tijden gekend. De economieën van Brazilië en Rusland zullen dit jaar krimpen. Nadelige cijfers over de handel laten zien dat de Chinese groei minder sterk zal zijn dan de regering zou willen.”
“Als deze zorgen een daling op mondiaal niveau veroorzaken dan zitten we in een slechte positie om er iets aan te doen. Zelden zijn zoveel grote economieën zo slecht voorbereid geweest om een recessie, wat de oorzaak ook mag zijn, het hoofd te bieden.” (The Economist, 13 juni 2015)
Het is echter niet zo dat de geavanceerde kapitalistische landen enkel slecht voorbereid zijn voor de nieuwe recessie. In werkelijkheid, hebben ze zich nog nooit hersteld van de vorige. De burgerlijke academici, analisten en politieke vertegenwoordigers zijn niet in staat de werkelijke oorzaak van de vorige crisis uit te leggen en zijn er evenmin in geslaagd de problemen van de wereldeconomie op te lossen. Dit is niet verrassend. Hoe kan een dokter een patiënt genezen als hij niet eens een juiste diagnose kan stellen?
Zoals de marxisten elders hebben uitgelegd was de crisis van 2008 niet alleen het gevolg van een financiële crisis, maar de uitdrukking van een organische crisis van het kapitalisme. Een kwalitatief omslagpunt in het systeem na decennia van toenemende tegenstellingen.
Ondanks dat de meest uiteenlopende maatregelen zijn genomen, zijn geen van de fundamentele tegenstellingen in de wereldeconomie opgelost door de besluiten van de kapitalisten. De basis hiervan wordt gevormd door de enorme tegenstelling van overproductie in de wereldeconomie, waarvan de symptomen overal gezien kunnen worden: van de grootschalige accumulatie van inactief geld door grote multinationals tot de uitzonderlijke lage niveaus van capaciteitsgebruik in de geavanceerde kapitalistische landen en de enorme opbouw van publieke en private schuld in alle landen.
Zonder een kaart of kompas strompelt de heersende klasse van de ene fase van de crisis naar de volgende, telkens de bal voor zich uit schoppend en de onvermijdelijke dag des oordeels uitstellend. De huidige patstelling tussen Griekenland en de Trojka – het IMF, de ECB en de Europese Commissie – is een herinnering aan dat ondanks alles, er nog helemaal niets is opgelost. En dat er niets opgelost kan worden binnen de grenzen van het kapitalisme.
“Socialisme of barbarij” – dit zijn de enige opties waar de maatschappij uit kan kiezen. Nog nooit is Rosa Luxemburgs revolutionaire spreuk toepasselijker geweest.
