‘Opstand in de Rif’ is een boek dat poogt de honger naar ideeën te lessen, verklaringen en analyse te geven van een echte volksopstand. Deze volksopstand speelt zich ‘in real time’ af op een paar uur vliegafstand van de hoofdstad van de Europese Unie.
Het Noordelijke deel van Marokko, de Rif waar de bergen aan de Middellandse zee grenzen, is het toneel van hardnekkige betogingen, sit-ins en protest. Dit protest heeft een ongeziene schaal bereikt en doet zowel de politieke, economische als religieuze machten wankelen. De vreselijke dood van een vishandelaar twee jaar geleden, vermorzeld door de stalen kaken van een vuilniswagen in Al Hoceima, zorgde voor een kettingreactie van verontwaardiging (Welkom in Marokko. Hier worden mensen letterlijk verpletterd.) Iedereen aan de ‘onderkant’ van de Marokkaanse maatschappij, maar vooral in de Rif, herkende zich in het vernederende einde van Moshin Fikri. Net zoals de zelfverbranding van een arme marktkramer in Sidi Bouzid (Tunesië) in 2011, was de dood van Mochsin Fikri de vonk die de hele regio politiek deed ontvlammen. Zo ontstond de Hirak Al Chaabi, de beweging van het volk. Sindsdien is de Hirak de nachtmerrie van de Marokkaanse elite. De machthebbers hopen hun slapeloze nachten met behulp van zware repressie te bezweren. Meer dan duizend activisten werden aangehouden. 53 leiders kregen samen 360 jaar gevangenisstraf. Sommigen, zoals de leider Nasser Zafzafi kregen een celstraf van 20 jaar. De boodschap is duidelijk. Iedereen die opkomt voor zijn rechten en buiten de vastgelegde krijtlijnen ageert, krijgt de knuppel.
In ‘Opstand in de Rif’, plaatsen tien betrokken schrijvers in evenveel hoofdstukken de Hirak beweging en de Marokkaanse maatschappij tegen het licht. Betrokken schrijvers? Ja en dat is een opluchting. Eindelijk een boek met inzicht, zonder valse neutraliteit en afstandelijkheid over een sociale beweging. De betrokkenheid van de schrijvers is geen domper op de objectiviteit van de analyse. Integendeel. Zij kiezen kant voor de volksopstand en kunnen die daarom beter beschrijven en analyseren. De volksopstand is in hun ogen volledig gerechtvaardigd. Nasser Zefzafi schreef ook het voorwoord van deze bundel teksten.
Want verre van een ‘ontluikende of prille democratie’ vertonen de staat en de regering veel gelijkenissen met een koninklijke dictatuur van het absolute type. De Koning, Mohamed VI, is de grootste landeigenaar, de belangrijkste bankier, de machtigste ondernemer, de voornaamste aandeelhouder van de nationale media en concentreert de hefbomen van de staatsmacht in zijn handen. Een ander gedeelte van de economie is in handen van buitenlands kapitaal, vooral dan uit Frankrijk. De grondwetswijziging die na de Arabische lente werd goedgekeurd is louter kosmetisch en verandert niets aan de machtsverhoudingen in de staat en de economie. De armoede, ongelijkheid, de uitbuiting, en de dagelijkse vernederingen zijn de steunpilaren van de rijkdom en de macht van de economische en politieke elite, in de eerste plaats die van de Koning.
Het eerste hoofdstuk van het boek graaft naar de historische wortels van de rebelse traditie van de Rif. De Hirak plaatst zich in het verlengde van de oorlog tegen de Spaanse bezetter in het begin van de vorige eeuw. Deze was als het ware de eerste anti-imperialistische oorlog van formaat. De frustratie met de bittere vruchten van de Marokkaanse onafhankelijkheid in 1956 leidde tot een nieuwe opstand die bloedig werd onderdrukt in 1958 en 1959. De latere broodopstanden in de belangrijkste steden van het land, in de jaren 80, werden eveneens met een stalen vuist neergeslagen. De Arabische lente kent ook navolging in Marokko met de zogenaamde 20 februari–protesten (20F). De Rif doet massaal mee. De zoektocht naar de kennis van het verleden is een centraal element in de bewustwording. Dit is niet nieuw. In Latijns-Amerika en in Venezuela in het bijzonder, gaat de heropstanding in de jaren 90 en nu gepaard met een (her)ontdekking van de geschiedenis van Simon Bolivar en de strijd voor de eenmaking van het continent.
Natuurlijk is er een specifieke geschiedenis van de Rif. Maar we leren in een ander hoofdstuk dat er veel achtergestelde regio’s zijn in Marokko. De Rif is niet alleen. De koloniale opdeling in een ‘nuttig Marokko’ en een ‘nutteloos Marokko’ (voor economische uitbuiting wel te verstaan) zet zich vandaag verder. Het sociale verzet verspreid zich daarom naar alle uithoeken en heeft ook een lange geschiedenis. Hoe verkeerd is het beeld van een gezapig Marokko, waar protest eerder een uitzondering is.
Een andere scherpe kant van het boek is de analyse van de slogans gezongen in het protest. Ook het gebruik van spot en humor hebben hun plaats in de analyse. Het zijn machtige wapens in handen van de beweging.
Bijzonder boeiend is de beschrijving van de rol die de burgerjournalistiek speelt in het proces van bewustwording. Terecht keren de actievoerders hun rug naar de mainstreammedia die enkel maar liegen en de realiteit verkeerd voorstellen. Dankzij internet, de smartphones en sociale media zoals Facebook, bouwt de beweging haar eigen communicatiekanalen. Zo omzeilen ze ook (tijdelijk) de censuur. Het is geen toeval dat de repressie de burgerjournalisten viseert. Plaatselijke alternatieve televisiekanalen werden gretig gevolgd en betaalden daar later ook een hoge prijs voor.
Terecht gaat veel aandacht naar de rol van de vrouwen in de strijd. De diepgang van een sociale beweging kan men dikwijls meten aan de deelname van vrouwen. Het sociaal conservatisme van de Rif ziet de vrouwen niet graag deelnemen aan het politieke en publieke leven. De maatschappelijke opwelling van de Hirak heeft hier grote verandering in gebracht. Oude gewoontes worden in vraag gesteld. Verschillende vooraanstaande figuren van het protest zijn dan ook vrouwen. Op 8 maart verleden jaar, de internationale vrouwendag, demonstreerden duizenden vrouwen door de straten van Al Hoceima. Dit is het resultaat van de Hirak-beweging. Dikwijls nemen zowel jonge als oude vrouwen deel aan de betogingen.
De Hirak beroert ook sterk de diaspora. De helft of meer van de Marokkaanse migranten in Europa komen uit de Rif. Er werden driehonderd solidariteitsacties georganiseerd. Vooral in Nederland en België, maar ook in Frankrijk, Spanje en Duitsland. Nog nooit zagen we zoveel betrokkenheid van de diaspora als bij de aanvang van de 20F beweging in 2011. Dit is enorm positief. In Brussel kwamen ongeveer 16.000 mensen op straat.
Volgens ons wordt in de solidariteitscomités teveel opgekeken naar wat de Europese Unie (en het EU parlement) kan doen tegen de repressie. Dat de Groene Europese fractie en die van Verenigd Links hun steun uiten met moties is natuurlijk goed. In Nederland zijn sommige leiders van Groen en de PVDA actief rond de Hirak-beweging. Dit is ook goed. In België is het bijzonder stil bij de politici. Echte hulp en effectieve solidariteit moet komen van de arbeidersbeweging en in de eerste plaats van de vakbonden. Van de jaren 70 tot midden jaren 90 bestond er in België een Comité de Lutte contre la Répression au Maroc. Dit comité had veel steun in syndicale middens. Zoiets zou nu ook zeer welkom zijn.
Verder wordt in dit boek de internationale berichtgeving over de opstandige Rif tegen het licht gehouden. In België was en blijft het oorverdovend stil rond de hele kwestie in de mainstream media. Een uitzondering zijn de artikels van Wilemina De Coninck. Niet toevallig kreeg ze van de Marokkaanse overheid een verbod om naar de Rif te trekken en er haar werk als journaliste uit te oefenen.
Ten slotte ontsnapt het boek niet aan de discussies die de beweging in Marokko doorkruist. Waar ligt de oplossing voor de verwaarlozing en achterstelling van de Rif: de monarchie hervormen of strijden voor een republiek? Autonomie eisen? Is Riffijns nationalisme een uitweg? Of is een strijd nodig van alle onderdrukten in Marokko, tegen het regime? Wij en onze Marokkaanse kameraden rond marxy.com pleiten voor het einde aan de kapitalistische en monarchistische dictatuur.
‘Opstand in de Rif’ is dus een zeer nuttig boek dat je na het lezen best niet in je boekenkast zet maar doorgeeft. Je kan er zelfs discussies over organiseren in je wijk, school, campus en jeugdvereniging. Zo wordt het ook een handboek voor solidariteit met de vele Rifs in Marokko.
Lees ook het interview met medeschrijfster Btisam Akarkech
Het boek wordt voorgesteld op maandag 17 september om 20u in De Roma in Antwerpen.
Opstand in de Rif is uitgegeven bij Epo. Het boek bevat bijdrages van M’hamed El Abdouni, Koen Bogaert, Najet Boulafdal, Miriyam Aouragh, Rachida Lamrabet, Habib el Kaddouri, Asma Ould Aissa, Btisam Akarkach, Jamal El Kattabi en Norah Karrouche.
