De gebeurtenissen in Joegoslavië veroorzaakten een politieke aardschok. In amper 24 uur tijd sloeg de toestand volledig om. Doorslaggevend hierbij was de intrede van de massa’s op het politieke strijdtoneel. De beelden van de mensenstortvloed die naar Belgrado afzakte, de confrontaties met de politie, de bestorming van het parlementsgebouw enzovoort waren wereldnieuws. Maar wat betekenen deze gebeurtenissen? Hoe moeten marxisten ze bekijken?
Het was in ieder geval een zware misrekening van Milosovic om nu verkiezingen uit te schrijven. Zolang de oorlog duurde bleef het Joegoslavische volk verenigd tegen de buitenlandse vijand. Ondanks gedeeltelijke successen van het regime in de heropbouw van de vernietigde infrastructuur, bleven de levensomstandigheden erbarmelijk en groeide de ontevredenheid. Hoewel de oppositie meer dan waarschijnlijk de verkiezingen won en het regime in Belgrado een zware nederlaag leed, kondigde Milosovic een tweede ronde aan.
Zelfs ervaren ooggetuigen waren door de snelle opeenvolging van de gebeurtenissen op het verkeerde been gezet. Op 2 oktober ontvingen we een bericht van een Servisch marxist uit Belgrado. “De oppositie heeft de presidentsverkiezingen gewonnen, maar de federale (Joegoslavische) parlementsverkiezingen verloren (onder meer door de niet deelname van Montenegro). Ook op plaatselijk vlak won de oppositie in Belgrado, Novi Sad en andere grote steden. Maar wettelijke en grondwettelijke veranderingen moeten in het parlement gestemd worden. De oppositie organiseert betogingen in de grote steden, en krijgt veel volk op straat, maar die mensen willen niet voor hen vechten. De oproep tot algemene staking werd matig opgevolgd in de grote steden en daarom ook herhaaldelijk uitgesteld.
De kleinere steden zijn radicaler, maar ook hier wil men geen openlijke confrontatie aangaan met de politie. De mijnwerkers bezetten een mijn, andere vakbonden dreigen met stakingen. Hun enige eis is de erkenning van de verkie-zingsoverwinning van de oppositie, ze stellen geen economische eisen. Jammer genoeg denk ik dat de arbeiders de burgerlijke propaganda over de voordelen van de vrije markt en de privatiseringen beginnen te geloven en zij gezien de barslechte economische situatie ze een kans willen geven.”
Maar toen kwam een bericht over een dramatische ommekeer. Honderdduizenden stroomden naar Belgrado. Betogers bestormden het parlement en staken het in brand. Binnen enkele uren was het duidelijk: Milosovic was omvergeworpen door een massabeweging van het volk. Vergiste onze Ser-vische correspondent zich? Waren de oppositieleiders voorzichtige mensen die de situatie onder controle hadden? Nee, zij hadden niets begrepen, niets voorzien en waren stomverbaasd door hun eigen succes.
Wat is er dan wel gebeurd?
De oproep van de oppositie tot een algemene staking werd erg wisselvallig opgevolgd. Dat toont aan dat de oppositie geen echte basis heeft in de fabrieken. Twee jaar geleden al bleek dat massaal studentenprotest het regime niet in gevaar bracht. Machtsvertoon volstond om de oppositiebeweging van de middenklasse te stoppen. Maar deze keer was ook de stemming onder de arbeidersklasse aan het veranderen. Alle opgekropte frustraties, bitterheid en ontevredenheid kwamen ineens boven. Kwantiteit werd kwaliteit. Het doorslaggevende element was de rol van de arbeidersklasse. Zonder de acties van de mijnwerkers zou de beweging vermoedelijk zijn stilgevallen, maar ze werd gered door de tussenkomst van de arbeiders. Hierdoor sloeg de stemming onder de massa’s om. Dit had op zijn beurt grote gevolgen op het moreel van de veiligheidstroepen, die twee jaar geleden zonder aarzelen het protest met geweld onderdrukten. Nu werden politieblokkades zonder meer opzij gezet, zonder dat de ordestrijdkrachten optraden. Kort daarop koos ook een deel van de staatsmedia de kant van de oppositie.
De bestorming van het parlement
De oppositieleiders hadden de regering een ultimatum gesteld: Milosovic moet aftreden tegen drie uur in de namiddag van 5 oktober. Voor hen was dit een vrijblijvende, retorische eis. Niemand verwachtte dat Milosovic dit zou aanvaarden. Maar toen kwamen de massa’s uit heel Joegoslavië naar de hoofdstad gestroomd en niets kon de toevloed stoppen. Een van de manifestanten snauwde een verbaasde oppositieleider toe: “Weet je niet hoe laat het is? Het is zeven over drie, wat gaan jullie doen?” Of de oppositie een antwoord had, weten we niet. Het volk trok naar het parlement dat werd verdedigd door een cordon oproerpolitie. De politie reageerde met matrakslagen en schoten met traangas, maar het numerieke overwicht was zo groot dat ze het moest opgeven. De gevreesde oproerpolitie durfde haar wapens niet meer gebruiken en droop af. De demonstranten bezetten het parlement, sloegen alles kort en klein en staken het in brand. Daarna bestormden ze het gebouw van de staatstelevisie, waar ze ook brand stichtten. Toen de drie tv-kanalen uit de lucht verdwenen, wist heel het land dat er iets fundamenteel aan het gebeuren was. Toen de uitzendingen hervatten, was de teevee in handen van de oppositie. Ook het staatsnieuwsagentschap Tanjug liep nu over naar de kant van de oppositie, een kritiek punt bij het beslechten van de strijd. Indien de arbeiders georganiseerd en voldoende klassenbewust waren geweest, hadden ze de macht kunnen grijpen zonder bloedvergieten of burgeroorlog. Het leger bleef afzijdig.
Hier is een les voor iedereen die wil leren. Geen macht ter wereld kan de massa’s tegenhouden. Het machtigste staatsapparaat, leger of politie staat machteloos als het volk beslist dat het genoeg is geweest. De Servische arbeidersklasse heeft deze les geleerd. De bourgeoisleiding die nu victorie kraait en op de rug van de arbeiders de macht greep, zal dit nog betreuren.
Revolutie?
Niet socialisme of communisme heeft gefaald in Joegoslavië, maar een monsterachtige bureaucratische karikatuur, die er al in gelukt was de basis van de genationaliseerde planeconomie te vernietigen. Joegoslavië was al stevig op weg naar het kapitalisme. Het enige onderscheid tussen de kliek rond Milosovic en de oppositie, is wie er met de winst gaat lopen. De overwinning van de oppositie zal de beweging naar het kapitalisme versnellen op de kap van de arbeiders en de hele bevolking. Het probleem in Servië is dat de arbeidersklasse geen eigen politieke stem heeft en dus schijnbaar voor de keuze staat tussen twee kapitalistische kampen.
Was dit een arbeidersrevolutie? Jammer genoeg niet. De arbeiders (of toch een deel) hebben wel een rol gespeeld. De westerse media hebben volgehouden dat de meerderheid van de werkende bevolking Milosovic steunde tot de boel ontplofte. Dit klopt niet. Het is wel waar dat de arbeiders de oppositie (terecht) niet vertrouwden. De Servische marxisten wijzen er op dat een groeiend deel van de arbeiders de economische ellende, oorlogen, alomtegenwoordige corruptie, leugens en bedrog zo beu zijn dat ze een alternatief zoeken. Het enige redelijke alternatief dat zij op dit ogenblik zien, is de burgerlijke oppositie.
Onafhankelijke positie
Ondertussen blijft het noodzakelijk dat de marxisten de arbeidersklasse de waarheid vertellen. Als jullie vechten onder de vlag van een andere klasse, als je een onafhankelijk klassenstandpunt opgeeft, dan zullen niet jullie maar de leiders de aard van de beweging bepalen. Op het moment van de waarheid, als het vechten voorbij is, zullen jullie bedrogen en beroofd van de vruchten van de overwinningachterblijven . De burgerij die nu de mond vol heeft van vrijheid zal jullie nog meer onderdrukken dan voorheen. Jullie willen deze boodschap niet horen? Dat kan, maar het leven is een harde leermeester, en in de toekomst zullen jullie dit beseffen.
Het programma van de democratische oppositie in Servië
* Invoering van een systeem van twee valuta, dit is de invoering van de Duitse Mark op de binnenlandse markt.
* Economische hervormingen financieren met rechtstreekse buitenlandse investeringen, dit is de uitverkoop van staatseigendommen aan buitenlandse kapitalisten.
* Liberalisering van de prijzen, dit is de afschaffing van de administratieve prijzencontrole en subsidies voor de “armen”, vermits er nu “een totaal overbodige bescherming bestaat van alle bevolkingsgroepen door de prijscontrole”.
* Snel en verplicht doorvoeren van de privatiseringen, het proces moet doorzichtig zijn. Privatiseringen door vooral de rechtstreekse verkoop van staatseigendommen, rekening houdend met de torenhoge overgeërfde schuld die moet afbetaald worden. Privatiseringen zullen de ontwikkeling van een kapitaalmarkt stimuleren.
Revolutie of contrarevolutie?
Trotski legt uit dat het belangrijkste kenmerk van een revolutie de rechtstreekse betrokkenheid van de massa’s in politieke activiteit is. Vanuit dit standpunt zien we hier inderdaad een revolutie. Maar als we kijken naar de aard van de leiding van die revolutie, dan zien we overduidelijk het burgerlijk karakter ervan. Het is een bourgeois leiding die de beweging en de onvrede van de massa’s gebruikt voor haar eigen zelfzuchtige doeleinden. De situatie is dus erg tegenstrijdig. Er zijn ontegensprekelijk revolutionaire elementen aanwezig en er zou een kans zijn op een revolutionaire beweging indien de subjectieve factor aanwezig was, als er een echte revolutionaire arbeidersbeweging en leiding was. Aangezien deze ontbreekt zal het in Joegoslavië ongetwijfeld eindigen zoals in Roemenië, met een reactionair burgerlijk regime. Door de algemene verwarring en de zwakheid van de subjectieve factor zullen de kansen niet benut worden. De opstand is slechts de voorbode van de installatie van een openlijk burgerlijk regime. De werkende bevolking van Servië zal hiervoor een hoge prijs betalen, maar de lessen zullen niet verloren gaan. Vroeg of laat zal deze beweging terug de kop opstekken op een hoger, socialistisch niveau.
Noch Milosovic, noch Kostunica, maar een alternatief van de arbeidersklasse.
Nee aan het kapitalisme! Voor een socialistisch Joegoslavië.
Voor een democratische federatie van Joegoslavië, onder democratische controle en administratie van de arbeiders zelf.
Voor een socialistische federatie van alle Balkanlanden.
Gebaseerd op een artikel van Alan Woods, terug te vinden op: www.marxist.com/Europe/fall_of_milosevic_oct00.html
Een Joegoslavische marxistische website vind je op: http://members.tripod.com/crveni/
