Kristen R Ghodsee (°1970), antropologe en professor Russische en Oost Europese geschiedenis aan de universiteit van Pennsylvania heeft met haar recentste werk de discussie over de verhouding tussen het persoonlijke (ons relatie- en seksleven) en het politieke (de soort maatschappij waarin we leven) terug op scherp gesteld. De politieke en economische chaos die volgde op de val van de muur inspireerde haar tot het bestuderen van de effecten die deze omwenteling had op het gewone leven. De voorbije twintig jaar bezocht ze regelmatig de regio, ze leefde drie jaar in Bulgarije en anderhalf jaar in het voormalige Oost-Duitsland.
In het voorwoord schrijft ze dat ze sinds 2004 zes wetenschappelijke boeken publiceerde en meer dan drie dozijn artikels en essays waarvoor ze empirische bewijzen verzamelde via archieven, interviews en uitgebreid etnografisch veldwerk in de regio. Je kan het ook zelf allemaal nalezen in een uitgebreid addendum, achteraan het boek. Ze heeft zich alleszins zeer goed gedocumenteerd!
Het kapitalisme is nefast voor vrouwen
Haar uitgangspunt is dat de ongestuurde vrije markt disproportioneel schadelijk is voor mensen die de voornaamste verantwoordelijkheid voor de zorg dragen. En in onze hedendaagse maatschappij zijn dat vooral de vrouwen. Moest de kinderopvang, de was en de plas aan derden uitbesteed worden dan vergt dat een investering die het kapitalisme veelal niet wil doen. Integendeel zelfs, door de opeenvolgende crisissen wordt er in de sociale sector bespaard en zijn de vrouwen weeral de klos! In de meeste gevallen gaat de vrouw parttime werken als er kinderen komen en wordt ze in de relatie in een afhankelijke positie gemanoeuvreerd. De auteur stelt dat hoe economisch afhankelijker een persoon is, hoe meer zij/hij zich confirmeert aan het seksuele vraag en aanbod spel. Met als triest hoogtepunt wat ze beschrijft als “de vaandelvlucht van de intimiteit in de kapitalistische samenleving”. Het gaat niet alleen over seks, het marktmechanisme besmet alles: onze familierelaties, onze vriendschappen. We zijn vervreemd van onze gevoelens, we zijn een handelsartikel geworden, de toenemende depressies en angsten zijn niet alleen het gevolg van een chemisch onevenwicht in onze hersenen, maar ook de logische reacties op een systeem dat floreert op de ontmenselijking.
Meer en betere orgasmes
De opsplitsing van Duitsland na de val van de Muur bezorgde ons een interessant “natuurlijk experiment” over vrouwenrechten en seksualiteit. De bevolkingsgroepen aan beide zijden waren op zowat alle vlakken identiek, behalve dan op het politieke en economische systeem. Ze volgenden 40 jaar elk een totaal ander pad. Het Westen omarmde het kapitalisme, de traditionele genderrollen en het kostwinner-huishoudster model van het burgerlijke monogame huwelijk. De Oost Duitse Staat propageerde actief gendergelijkheid, ze waren ervan overtuigd dat enkel door de collectivisering van de zorg mannen en vrouwen gelijkwaardig konden zijn. Ze investeerden niet enkel in kinderopvang, openbare wasserettes en gemeenschappelijke keukens, moeders kregen ook subsidies voor kinderkleren, voeding en huisvesting. Om het geboortecijfer op te krikken lanceerden ze een campagne dat je niet hoefde te trouwen om kinderen te krijgen. Tegen eind 1980 werden 34% van de kinderen geboren in één ouder gezinnen. Scheiden in de DDR was relatief eenvoudig en had voor beide partners weinig financiële en sociale consequenties. Oost-Duitse schrijvers legden er meermaals de nadruk op dat seksuele relaties bij hen veel meer op liefde stoelden en respectabeler waren dan in het Westen, al was het maar omdat vrouwen zich onder het socialisme niet langer via het huwelijk moesten “verkopen” om te overleven. Na de éénmaking in 1990 voerde het Gewis Instituut in opdracht van “Neue Revue” een groot onderzoek uit naar de seksuele gebruiken bij Duitse vrouwen. En wat bleek? 80 procent van de Oost Duitse vrouwen verklaarde altijd een orgasme te hebben, tegenover 63 procent van de West-Duitse. In 2011 verscheen het werk “Love in the time of Communism”, waarin de auteurs Paul Betts en Josie McLellan 239 bladzijden lang reflecteren over het onderwerp. Ze bevestigen het idee dat de economische onafhankelijkheid van vrouwen wel degelijk een bijdrage leverde tot een meer “natuurlijke”, “niet-verhandelbare” en vrije vorm van seksualiteit. Met echter twee nuances: eerst en vooral de negatieve rol van de kerk, die in het Westen nog een veel grotere rol speelde. En ten tweede door de autoritaire aard van de “communistische regimes” en de controle op de onderdanen, trokken de burgers zich alsmaar meer in de privésfeer terug. Ze bouwden hun eigen enclave en hadden meer tijd voor seks.
Een warme oproep naar de jongeren
De auteur besluit haar boek met een pleidooi voor een revolutie van onderuit. Ze richt zich hierbij expliciet naar de jeugd. Eis je eigen tijd, emotionele energie en zelfwaarde op en buig niet voor de degraderende logica van het kapitalisme. Verwerp de dominante ideologie die onze sociale banden reduceert tot een economisch ruilproces. We moeten een zo sterk mogelijk instrumentarium bij elkaar zoeken om een collectieve uitweg te vinden uit het huidige politieke en economische moeras. Door een politieke contrarevolutie, die zich reeds in de jaren 30 in de Sovjet Unie voltrok en waaruit het repressieve stalisme ontstond dat de blauwdruk voor de andere Oost-Europese staten van na WO2 voortbracht, heeft het democratische socialisme zoals de marxisten dat steeds hebben nagestreefd, zich eigenlijk nooit kunnen ontwikkelen. Het is een feit dat de 20e eeuwse experimenten met het “communisme” gefaald hebben, maar hun mislukkingen zouden ons niet moeten aanzetten alle communistische ideeën te verwerpen. Ze zouden ons moeten leren hoe we de gemaakte fouten kunnen vermijden. In al dat achteloos weggegooide badwater zat wél een baby. Het is de hoogste tijd dat die wordt gered!
Kristen R Ghadsee “Waarom vrouwen betere seks hebben onder het socialisme” Uitgeverij EPO – Berchem 2019
