Rosa Luxemburg is een van de opvallendste internationale socialistische leiders. Samen met Karl Liebknecht is ze ook de belangrijkste figuur in de revolutionaire woelingen die 90 jaar geleden Duitsland dooreen schudden.
Van november 1918 tot januari 1919 groeide in het kielzog van de Russische revolutie van 1917 een revolutionaire toestand in wat toen op het Europese vasteland het meest ontwikkelde kapitalistische land was. Rosa Luxemburg net zoals Karl Liebknecht zullen hun actieve deelname aan deze revolutie betalen met hun leven. Op 16 januari 1919 worden ze allebei vermoord door de Freikorps, een uiterst-rechtse paramilitaire militie naar Berlijn geroepen door de rechtse sociaal-democratische regeringsleiders om de arbeidersopstand in de kiem te smoren.
Rosa Luxemburg was de leidster van de marxistische linkerzijde in de Duitse Socialistische Partij, toen de grootste partij van de Tweede Internationale. Zij was tegelijkertijd een vurige en gevreesde polemist, marxistische theoretica en een rusteloze vrouw van actie. Haar leven stond volledig in dienst van haar politiek engagement. In haar eigen woorden is de "revolutie het grootste aller dingen, al de rest is nep".
Geboren in Polen in 1871 ontwikkelt ze op haar zestiende reeds socialistische activiteiten die haar een paar jaar later naar Zwitserland dwingen te vluchten. Daar ontmoet ze verbannen Russische revolutionairen zoals Plechanov, Axelrod en Loenatsjarski. Met hen leerde ze het marxisme kennen. Vanuit Zürich draagt ze in 1892 bij tot de oprichting van de Poolse Socialistische Partij, de PSP. Snel echter komt ze in aanvaring met het nationalisme van de leiders van deze partij. Tot aan haar dood bleef ze een van de meest vooraanstaande leiders van de Poolse socialisten en voerde ze een ononderbroken strijd tegen de PSP-leiding. In 1897 reisde ze naar Duitsland waar ze aansloot bij de SPD, de Duitse Socialistische Partij. Als eerste verheft ze haar stem tegen de artikels van Bernstein, die de theoretische grondslagen legt van het reformisme. Als antwoord op de bundel artikels van Bernstein gepubliceerd als De voorwaarden voor het socialisme en de taken van de sociaal-democratie schrijft Rosa een boek geheten Hervorming of revolutie.
Haar tweede belangrijkste werk schrijft ze naar aanleiding van de Russische revolutie van 1905, namelijk Massastaking, partij en vakbonden. Rosa beschrijft en analyseert in de meeste van haar teksten en toespraken hoe de meerderheid van de leiding van de SPD en de Tweede Internationale geleidelijk afstand neemt van het marxisme. Karl Kautsly, toen beschouwd de ‘paus' van het marxisme en ook mentor van Lenin, spaart ze evenmin in haar kritiek. Rosa ziet en begrijpt als eerste de reformistische afwijkingen van de Duitse socialistische leiding. De duidelijkste uitdrukking hiervan is de goedkeuring op 4 augustus 1914 van de oorlogskredieten door de parlementaire fractie van de SPD. Hiermee besluit de socialistische leiding steun te geven aan de eerste grote imperialistische oorlog, de Eerste Wereldoorlog. Bijna de hele Tweede Internationale bezwijkt dan onder het nationalisme en vraagt de arbeidersklasse van elke nationale staat om zich vrolijk in de oorlog te storten. Een verraad van jewelste, dat echter niet als een verrassing komt voor Rosa. Samen met het SPD-parlementslid Karl Liebknecht verzet ze zich openlijk tegen deze chauvinistische oorlog. Liebknecht wordt uit het parlement en daarna naar de gevangenis gestuurd,net zoals Rosa.
Ondertussen werken ze aan de Bond der Spartakisten binnen de SPD, die later de Communistische Partij van Duitsland zal worden. Als een jaar na de Russische revolutie in Duitsland de soldaten en arbeiders overal in opstand komen en ‘sovjets' oprichten, spelen ze hierin een voorname rol. De leiding van de SPD wil echter niets weten van revolutie en keert zich met alle mogelijke geweld tegen de opstand van de Spartakisten in 1918. De repressie slaat dan hevig toe. De revolutie wordt in de kiem gesmoord. Haar laatste tekst handelt hierover. In ‘Orde heerste in Berlijn' analyseert ze de redenen voor de nederlaag. Haar toegetakeld lichaam zal net zoals dat van Karl Liebknecht en honderden andere Spartakisten in de rivier gegooid worden. Vandaag nog komen jaarlijks honderdduizend mensen haar een hulde brengen op 16 januari in Berlijn.
Er is veel onzin verteld over de meningsverschillen tussen Rosa Luxemburg en Lenin. Niet dat er geen meningsverschillen waren tussen deze twee socialistische leiders. Een van de belangrijkste verschillen ging over de benadering van de nationale onderdrukking. Andere handelden over tactiek en over de rol van de spontaneïteit van de massa's. Rosa verwierp in naam van een abstract internationalisme de idee van het recht van naties op zelfbeschikking, waar Lenin wel een voorstander van was. Maar dit verschil in opinie - hoe belangrijk ook - was een verschil tussen marxisten. Rosa was nooit een reformist. Over de fundamentele vragen van het socialisme was er een grote eenheid tussen mensen zoals Lenin en Rosa. In tegenstelling tot wat beweerd wordt, steunde Rosa met enthousiasme de Russische revolutie van 1917. Niet voor niets zal Lenin aandringen op de onmiddellijke publicatie van al haar politieke geschriften. "Haar biografie en haar volledige politieke werk zullen nuttige handboeken zijn voor de vorming van vele generaties communisten in de wereld", schrijft Lenin.
Vonk zal vanaf nu tot begin 2009 de ideeën en het leven van Rosa in de kijker plaatsen via artikels, filmvoorstellingen en debatmomenten. Hiermee willen wij Rosa's politieke erfenis overbrengen aan een nieuwe generatie jonge socialistische militanten. Je hoeft maar een snelle blik te werpen op de wereld van vandaag om te begrijpen hoe juist de keuze is die Rosa zag voor de toekomst van de mensheid: socialisme of barbarij.
