Mohenjo-daro is een vijfduizend jaar oude beschaving. De ruïnes van deze cultuur werden ‘ontdekt’ door de Britse archeoloog Sir John Herbert Marshal in 1921 in de huidige provincie Sindh (zie kaart). Zijn team van onderzoekers werkte met passie en toewijding aan het opgraven van een buitengewone civilisatie. Deze maatschappij in de Indus vallei was modern en voorop op haar tijd. Zelfs voorop op de huidige Pakistaanse maatschappij. Zeker op het vlak van de sociale organisatie. Uit de zorgvuldige opgravingen en de interpretaties van de archeologen ontdekken we een verregaande egalitaire maatschappij. Lal Khan is een bekende columnist in Pakistan, uitgever van het Asian Marxist Review en leider van de sectie van de IMT in dit land. In een kort onderhoud licht hij de draagwijdte van deze archeologische site toe.
LK: “Deze opgravingen onthullen een zeer egalitaire maatschappij. De architectuur van deze beschaving en de stedelijke organisatie ervan zijn bijzonder interessant. Meer dan kunst is architectuur een uitdrukking van een bestaande maatschappij. Niet alleen informeert architectuur ons over de bestaande bouwkunde, ze weerspiegelt vooral de sociale waarden, de productieverhoudingen en het overheersende socio-economische stelsel van een gegeven beschaving. Opvallend is het gebruik van bakstenen in de meeste woningen en andere gebouwen. De straten en de hele stad waren aangelegd volgens een centraal netwerk, vergelijkbaar met de typische dambordstructuur van New York. Er was een centrale graanschuur en een centrale collectieve badplaats met warm water. De stad beschikte over een centrale markt en een grote gemeenschappelijke waterput. Over de hele stad ontdekten de archeologen ook kleinere waterputten. Een centrale oven zorgde voor warm water dat ondergronds door de stad toegankelijk werd gemaakt. Er werd eveneens een netwerk van rioleringen en waterafvoer opgegraven. Eigenlijk was het rioleringsstelsel toen veel beter dan vandaag in verschillende Pakistaanse steden. Ook werd een open plein gevonden dat gebruikt werd voor onderwijs. Merkwaardig genoeg hebben de archeologen geen enkel spoor ontdekt van koningen, generaals, politie, gevangenissen, folterinstrumenten enzovoort. Niets dat kan wijzen op het bestaan van een onderdrukkend staatsapparaat. Het was een maatschappij die in relatieve vrede en harmonie leefde (1). Marxisten beschrijven deze maatschappij als een overgang tussen ‘primitief communisme’ (maatschappijen gebaseerd op collectieve armoede) en de eerste klassenmaatschappij. Maar wel een klassenmaatschappij die sterkt verschilt van degene die in Europa gekend was. Wij kenden geen typische slavenmaatschappijen. Hier ontwikkelde de klassenmaatschappij zich volgens wat Marx beschreef als de ‘Aziatische productiewijze’ of het ‘Aziatisch despotisme’ (2).
Vonk: Waarom is deze archeologische site zo belangrijk voor Pakistaanse marxisten?
LK: Eerst en vooral wordt ons verteld dat de klassenmaatschappij steeds heeft bestaan. Dit is niet waar. Hier zien we een maatschappij zonder politie, zonder onderdrukkend staatsapparaat, zonder rijken noch armen. In december vorig jaar organiseerden we een nationaal vormingsmoment nabij Mohenjo-daro zelf. We hebben in detail de geschiedenisvan deze maatschappij bestudeerd vanuit het oogpunt van het historisch materialisme. Onze studie bewijst in de praktijk dat een klassenmaatschappij zoals we die vandaag kennen met al haar ongelijkheid, armoede en onderdrukking niet altijd heeft bestaan en ook niet voor eeuwig zal blijven bestaan. Het moet veranderd worden, wij zullen het veranderen. Indien 5000 jaar geleden een egalitaire maatschappij kon bestaan op basis van een laag industrieel, technologisch en cultureel niveau, beeld je dan in wat er met de huidige technologie kan bereikt worden indien ze gebruikt wordt voor de menselijke noden en niet voor de winst van een elite.
Vonk: In welke mate zijn deze archeologische opgravingen bekend in Pakistan?
LK: Spijtig genoeg zijn ze beter gekend in Europa dan in Pakistan zelf. Onze maatschappij gaat zo sterk gebukt onder armoede, tekorten en ellende dat de meeste mensen geen toegang hebben tot kennis en onderwijs. Zestig procent van de kinderen lopen geen school. Dit geeft de heersende klasse de gelegenheid om hier niet over te praten en de archeologische opgravingen en de maatschappelijke conclusies dood te zwijgen.
Vonk: Wil je zeggen dat de heersende klasse in Pakistan schrik heeft van een 5000 jaar oude beschaving?
LK: Ja, natuurlijk. De hele archeologische site is verwaarloosd ondanks de wereldwijde erkenning zoals deze van de UNESCO. De regen en het weer in het algemeen dragen bij tot de trage maar zekere afbraak van de site.
Vonk: Gebruiken we het voorbeeld van Mohenjo-daro in ons politiek werk?
LK: Zeker en vast. Zelfs in televisiedebatten wanneer reactionaire Moellas ons proberen wijs te maken dat de wereld altijd zo is geweest als vandaag en het nooit zal veranderen, geven we dit voorbeeld om aan te tonen dat het niet waar is. Indien 5000 jaar geleden reeds een egalitaire maatschappij mogelijk was, waarom zou dat dan vandaag niet kunnen? Toen leefden ze in veel grotere harmonie en samenhorigheid dan nu. Moellas e.d. kunnen hier nooit op antwoorden… Mohenjo-daro maakt deel uit van de culturele erfenis van de onderdrukte massa’s in ons land. Wij proberen deze erfenis opnieuw tot leven te brengen maar op een hoger cultureel en technologisch peil.
Meer informatie over Mohenjo-daro vind je op deze site: http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Indus_Valley_Civilization
In hoofdstuk 3 van Marxisme voor Dummies kan je een beknopt overzicht vinden van wat historisch materialisme is: http://www.vonk.org/PDF/Marxisme-for-dummies-de-basis.pdf
