De schaduw van de 19e eeuw

Sinds de crisis en des te sterker sinds het aantreden van de regering Michel-De Wever woedt er een debat over waar we met onze samenleving naartoe willen. De vakbonden komen steeds nadrukkelijker in het centrum van dat debat te staan. Voor rechtse partijen en het patronaat zijn vakbonden hét obstakel op de weg naar hun (neoliberaal) samenlevingsmodel. Binnen de linkerzijde en het middenveld kijken mensen veel meer dan voordien naar de vakbonden als motor van het sociaal protest. De vakbonden staan voor grote uitdagingen. We kunnen de uitdagingen van vandaag echter niet aangaan met de routines van gisteren. Een grondige bezinning over onze ideeën en methodes dringt zich op.

De syndicale vorming met Jaak Brepoels komt dan ook op het juiste moment. Hij nodigde ons uit om te reflecteren over de actualiteit door terug te blikken naar waar we vandaan komen. Een vooruitziende syndicalist kan best lessen trekken uit de lange sociale strijd van de arbeidersbeweging. De titel van Brepoels’ uiteenzetting liegt er niet om: ‘de schaduw van de 19^e eeuw’. We kunnen zijn betoog samenvatten in de volgende stellingen:

1. Om de hedendaagse maatschappij te begrijpen is inzicht in de sociaal-economische verhoudingen van de 19^e eeuw onontbeerlijk. Het opkomende kapitalisme leefde van uitbuiting.
2. De welvaartstaat is niet als manna uit de hemel  komen vallen. Onze sociale verworvenheden (sociale zekerheid, onderwijs, gezondheidszorg…) bestaan dankzij de arbeidersbeweging.
3. De arbeidersbeweging moest gebruik maken van grote mobilisaties om dit af te dwingen. Radicalisme in actiemethodes en ideeën was hen zeker niet vreemd. Met die radicale ideeën lieten ze mensen dromen van een andere wereld. Oude affiches getuigen van die andere, socialistische wereld.
4. Onze verworvenheden zijn de prijs die het patronaat en hun politieke vertegenwoordigers wilden betalen om hun eigendom en winsten veilig te stellen en erger te voorkomen. De schrik voor revoluties zoals die in Rusland zorgde dat ze bereid waren toegevingen te doen.
5. Een grote toegeving was het betrekken van de vakbonden bij het beheer van de samenleving na de tweede wereldoorlog (sociaal overleg en beheer van de sociale zekerheid).
6. In ruil voor die toegeving erkenden de vakbonden de macht van de ondernemers in de bedrijven en hun eigendomsrecht. Zeker binnen het ABVV was niet iedereen daarmee akkoord aangezien socialisten traditioneel voorstander waren om de macht uit handen van de kapitalisten te nemen ten voordele van de werknemers.
7. Sinds een aantal decennia stellen de rechterzijde en de ondernemers deze naoorlogse afspraken en machtsdeling steeds harder in vraag. Zij willen op verschillende vlakken terugkeren naar de 19^e eeuw, maar trachten dit te verkopen als ideeën van de 21^e eeuw.

Hoe hiermee omgaan, is de grote uitdaging voor de arbeidersbeweging. We geven een aantal bedenkingen ter overweging.

1. Als de ondernemers op een 21^e-eeuwse manier willen terugkeren naar de 19^e eeuw, waarom zouden we dat zelf dan ook niet doen? Aan de bron van onze beweging liggen een aantal ‘vergeten’ socialistische ideeën, die we best eens afstoffen, grondig onder de loep nemen en actualiseren. Op het vlak van actiemethodes is de 19^e-eewse houding van de rechterzijde sowieso al een ‘19^e-eeuws’ antwoord aan het oogsten (zie de harde acties van de afgelopen maanden).
2. Een grote kracht van de socialistische beweging was dat ze mensen liet dromen van een andere wereld, het socialisme. Rechts gedijt in een cultuur van onbehagen, wanneer mensen angst hebben voor veiligheid, terrorisme, vluchtelingen, hun toekomst… Links floreert als het inspireert, als het mensen laat dromen over een mooie toekomst, een toekomst waarvoor ze de straat op willen trekken.
3. In het congresdocument van 2014 stelde het ABVV dat we niet gewoon moeten zeggen waar we tegen zijn, maar ook waar we voor zijn. Daarin kunnen we best niet te braaf zijn. Onze eisen mogen zich niet beperken tot de verworvenheden van de welvaartstaat, dat enthousiasmeert niet. We mogen moedig zijn in onze eisen. Rechts wil de 38-urenweek afschaffen? Dan starten wij een grootschalige campagne rond de 30-urenweek.(1) Het debat met het publiek op de vorming met Jaak Brepoels toonde alvast dat daar een draagvlak voor is.

(1) Lees hier een goede studie over de voordelen van arbeidsduurvermindering.