Op 10 oktober 1918 wordt er een akkoord bereikt om aan de vredesonderhandelingen te beginnen. De Duitse bezetting gaat zo haar laatste uren in. Maar al snel komen nieuwe zorgen opzetten. De Belgische bevolking is bang voor de willekeur van muitende soldaten. Verslagen, gefrustreerde troepen staan niet bekend voor hun goede discipline. Het gezag van de legerleiding neemt af. Onzekere tijden breken aan. Zou hun soldij nog betaald worden? Hoe zou het leven er bij thuiskomst uitzien? Die angsten bleken ongegrond. De Duitse militaire machine werd uiteengerukt door revolutionaire aspiraties.
Dubieuze terugplooiing
Het 6e leger begint meteen de terugtrekking van het front in Noord-Frankrijk en stationeert zich in Brussel. De Duitse legerleiding wilt de dreiging van muiterij en plundering in de dichtbevolkte stad als laatste drukkingsmiddel gebruiken tijdens de vredesonderhandelingen van Versailles. Maar de generale staf verliest al snel de controle over de situatie. De spoorwegen worden overrompeld door tienduizenden gevluchte burgers die terug naar huis willen. Een golf van desertie vanwege de oorlogsmoeë Duitse soldaten in de andere richting maakt de situatie geheel onoverzichtelijk. Het plan van de legerleiding loopt in het honderd en de autoriteit van het officierenkorps neemt met de dag af.
Het uitbreken van de Duitse Revolutie op 3 november breekt de patstelling open. Het nieuws bereikt de Duitse legerleiding in Brussel op 8 november. Via socialistische telegrafist-soldaten, wordt het nieuws onder de soldaten verspreid. De dag erop treedt de Duitse keizer af. Diezelfde 9 november gaat het er rumoerig aan toe in de straten van Brussel. Verschillende gevallen van geweld van soldaten tegen hun officieren worden gemeld. Nu de Keizer gevallen is, verwachten zowel de bevolking als de soldaten elk moment het verlossende nieuws van de definitieve wapenstilstand te krijgen.
De Soldatenraad wordt ingesteld
Diezelfde avond wordt er in navolging van de beweging in Duitsland een soldatenraad (SR) geïmproviseerd in d vakbondslokalen in het Noordstation. Zes sprekers nemen er het woord voor de nacht een einde maakt aan de samenkomst. De volgende ochtend wordt de sessie van de SR voortgezet. De vergaderingen lijken er nogal chaotisch aan toe te gaan.
Daar maakt de legerarts Hugo Freund van gebruik om een groep gematigde Duitse socialisten samen te brengen en een eisenbundel los van de SR uit te werken. Hoewel Freund sinds jaar en dag socialistisch militant is, is hij als officier en lid van de USPD (een linkse afsplitsing van de Duitse socialistische partij die deel uitmaakt van de nieuwe regering in Duitsland) zeker niet de meest militante stem. Later die dag wordt het programma en Freund als voorzitter geaccepteerd door vertegenwoordigers van de SR, zonder stemming op de algemene vergadering in het Noordstation. Door dit uitgekookte bureaucratische trucje wordt het initiatief van de soldaten ingeperkt en komt de focus te liggen op de ordentelijke terugtocht, eerder dan op uitgesproken politieke of sociale eisen. Die dynamiek is eigen aan het begin van een revolutie: lagen die voorheen niet gepolitiseerd waren, hebben de neiging om aanvankelijk op de traditionele linkse krachten te steunen – en dus paradoxaal genoeg niet op de revolutionaire Spartakisten van Rosa Luxemburg.
Ondertussen blijkt de legerbevelhebber, de aristocratische prins Ruprecht van Beieren, de benen te hebben genomen nadat een pas aangekomen detachement uit zijn geboortestreek weigert om hem bescherming te verlenen zonder de goedkeuring van de SR. De SR is nu de enige geldende autoriteit.
België bevrijd
Dezelfde dag halen Duitse soldaten overal in de hoofdstad de Duitse vlaggen neer en vervangen ze door rode. Er ontstaat een heuse betoging van 6000 ongewapende soldaten. Ze trekt vanuit de soldatenraad in het Noordstation, door het centrum, naar het Justitiepaleis. De Duitse soldaten verbroederen met de bevolking en worden als bevrijders onthaald. Ooggetuigen beschrijven de optocht als een euforische carnavalsstoet. Aan het Justitiepaleis aangekomen deelt Freund de eisen van de SR mee.
Het gaat de soldaten om de ordentelijke terugkeer naar huis te organiseren. Ze vertrouwen hun officieren niet meer en accepteren diens privileges op het vlak van voeding en huisvesting niet meer. Tegelijkertijd schaft de SR de restanten van de brutale militaire bezetting af. De politieke gevangenen in de gevangenis van Sint-Gilles worden vrijgelaten, de rechten van de bevolking hersteld en de veiligheid gegarandeerd. De volgende dag zal dit nog eens beklemtoond worden in het voornemen van de SR om de verantwoordelijken, voor de beslissing om Belgische arbeiders te deporteren en Edith Cavell te executeren, te berechten. Ze nemen ook voor te onderzoeken wie schuldig was aan de ellendige oorlog.
BWP weigert elke samenwerking
Kort na de toespraak trekken de vertegenwoordigers van de SR naar het nabijgelegen Volkshuis waar de leiding van de Belgische Werklieden Partij zich bevindt. De soldaten willen gemengde wachten oprichten om de goede orde te garanderen. Ze willen de macht aan de socialistische leiders overdragen en zo de Duitse Revolutie naar België verspreiden. Maar de BWP-leiding weigert botweg om met “Duitse militairen” samen te werken. Deze anti-Duitse houding was kenmerkend voor de leiding van de BWP die tot de meest oorlogszuchtige behoorde van de socialistische internationale. In een poging om de sympathie met de revolutionaire soldaten in de kiem te smoren, verkondigen ze de invoering van het enkelvoudig algemeen stemrecht voor mannen… zodra de Duitse troepen het land uit zijn.
Als gevolg van deze weigering neemt de SR ook de leiding over civiele zaken over om zich te focussen op de snelle en ordentelijke demobilisatie. Ze verplaatst haar locatie symbolisch naar het Senaatsgebouw, waar elke dag om 17 uur duizend soldaten samenkomen en vertegenwoordigt er alle SR die oa. in Antwerpen, Luik, Namen, Leuven en Hasselt zijn opgericht. Op 16 november verlaten de laatste Duitse soldaten het land, om de revolutionaire massa in hun thuisland te vervoegen. Hun revolte had een einde gemaakt aan de militaire bezetting en in dezelfde adem ook het algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen doen instellen.
(Dit artikel is gebaseerd op Gotovitch, José, 2001. Révolution à Bruxelles : le Zentral-Soldaten-Rat in Brüssel. In : BAUMANN Roland, ROLAND Hubert (ed.), Carl-Einstein Kolloquium 1998. Carl Einstein in Brüssel : Dialogue über Grenzen / Carl Einstein à Bruxelles: dialogue par-dessus les frontières. Frankfurt am Main : Peter Lang, 2001, pp.237-253.)
