“Revolutie is het grootste aller dingen - al het andere is nep.” (Rosa Luxemburg)
Op 6 en 7 april werd onze jaarlijkse vormingsweekend Marxisme 2019 gehouden. Met 45 aanwezigen was het een succesvol evenement en een belangrijk moment in de groei van marxistische ideeën in België. De vormingen stonden dit jaar in het teken van het leven en de ideeën van Rosa Luxemburg. Honderd jaar geleden werd zij, samen met Karl Liebknecht en vele andere martelaren, vermoord door de zogenoemde ‘Freikorps’ in een poging om de Duitse Revolutie neer te slaan.
Leven en strijd van Rosa
In de eerste sessie werd er een overzicht gegeven van het leven en de strijd van Rosa Luxemburg. De 100 jarige herdenkingsmars van haar moord, werd door 20.000 mensen bijgewoond. Ook de spreekster Paulette Vermeersch (redactie Vonk) nam daar aan deel, samen met een honderdtal kameraden van de IMT (Internationale Marxistische Tendens) uit verschillende landen.
Rosa Luxemburg werd in 1871 geboren uit een gezin van Poolse Joden in Zamość, een stadje in het Zuidwesten van het door Rusland bezette Polen. Hoewel ze over een snelle geest beschikte, werd haar jeugd overschaduwd door gezondheidsproblemen. Op haar vijfde kreeg ze een aandoening waardoor haar groei werd belemmerd en ze haar hele leven zou manken. Al op 16-jarige leeftijd werd ze in Warschau marxiste en lid van de Poolse Proletarische Partij.
Zoals vele revolutionairen aan het einde van de 19e eeuw moest ze vluchten om aan de galg te ontsnappen en belandde ze, zoals Lenin 20 jaar later, in Zürich. Luxemburg, die altijd in het heetst van de strijd wou staan, verhuisde in 1897 naar Duitsland en sloot zich aan bij de Sociaal Democratische Partij (SDP). Het was toen de grootste arbeiderspartij en gold wereldwijd als het te volgen model om een marxistische partij op te bouwen. Als vurige spreekster dwong Rosa respect af - iets wat niet evident was voor een vrouw - en wist ze arbeiders tot strijdbaarheid te bewegen. Ze stond ook bekend als een uitstekende pedagoge. Tijdens haar lessen op de partijschool slaagde ze erin de marxistische theorie op een heldere, maar niet gesimplificeerde manier uit te leggen.
Ze was de eerste die een zekere behoudsgezindheid de - in woorden marxistische - partij zag binnensluipen en reageerde hiertegen. Al snel reageerde ze tegen dit conservatisme dat de partij binnensloop en vertegenwoordigde ze de revolutionaire vleugel van de arbeidersbeweging.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog vormde ze de anti-imperialistische Spartakus Liga. Daarvoor werd ze in 1916 gearresteerd. Veel van de pamfletten die ze tijdens de oorlog schreef, moesten uit de gevangenis worden gesmokkeld. In november 1918 brak de revolutie in Duitsland uit, viel de Keizer en werd er een wapenstilstand gesloten. Samen met Karl Liebknecht richtte Rosa de nieuwe Communistische Partij van Duitsland (KPD) op, met als doel de arbeidersklasse aan de macht te helpen. In tegenstelling tot de Bolsjewieken in Rusland, was het voor hen al laat om een organisatie vorm te geven. Tijdens de revolutie was er geen ruimte om te leren en ervaring op te doen. Elke fout zou cash betaald worden. Dat gebeurde in januari 1919, toen de Communisten tot de opstand overgingen. Dat was echter te vroeg: de revolutionaire beweging in de rest van het land had nog niet dezelfde conclusies getrokken en had nog hoop in de SPD en de voorlopige regering (die achter de schermen de revolutie aan het saboteren waren). Daarop werd de revolutionaire voorhoede snel geïsoleerd en konden de leiders van de revolutionaire KPD, Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg, uit de weg worden geruimd. (zie: Duitsland. 1918-1933 van revolutie naar contrarevolutie. )
Kortom, Rosa Luxemburg is al 100 jaar een voorbeeld van moed, scherpzinnigheid en inzicht voor elke linkse militant en zal dat ook de volgende 100 jaar zijn. De aansluitende discussie liep over van het enthousiasme voor de revolutionaire strijd van Rosa Luxemburg. De laatste vraag uit het publiek, hoe marxisten de mogelijkheid van een revolutie zien, liep naadloos over in het onderwerp van de tweede sessie.
Hervorming of revolutie?
De tweede sessie boog zich over Sociale hervorming of revolutie (1900), Rosa Luxemburg’s bekendste werk. In de voorafgaande weken werd het boekje in de verschillende lokale afdelingen gelezen, wat de discussie ten goede kwam. Tijdens zijn uiteenzetting gaf Erik Demeester (redacteur Vonk) de ontstaanscontext van de brochure mee. Het was een polemiek met ene Eduard Bernstein, die net als Rosa Luxemburg lid was van de SPD en voor het eerst reformistische ideeën theoretiseerde. Hij stelde dat er geen revolutie meer nodig was om een socialistische samenleving op te bouwen. Als basis voor die stelling wees hij naar de aanpassingsmechanismen van het kapitalisme. In het bijzonder het uitbundige gebruik van kredieten zou crisissen verhelpen.
Die argumentatie klinkt bijzonder bekend in de oren. Voor de crisis van 2008 werd hetzelfde gezegd, en het bleek precies in die sector dat de crisis uitbrak. Dat gaf Rosa Luxemburg ook al in haar brochure aan: krediet is net de uiting van de tegenstellingen in de kapitalistische economie en de tendens tot overproductie. Door middel van krediet kunnen de problemen wel vooruit geduwd worden, maar niet fundamenteel verholpen.
Er werd ook stilgestaan bij de provocerende titel van de brochure. Hervormingen en revolutie als een tegenstelling zien, was net de manier waarop de reformisten de kwestie stelden. Marxisten vinden de strijd voor hervormingen immers belangrijk om de levens-en werkomstandigheden van de werkende klasse te verbeteren. Maar binnen het kapitalisme zullen die overwinningen steeds teruggeschroefd worden. Daarom zien marxisten die strijd als een middel tot, als een leerschool om de werkende klasse voor te bereiden op een socialistische revolutie. In de woorden van Rosa Luxemburg: “Tussen sociale hervorming en revolutie bestaat er voor de sociaal-democraten (in die tijd noemden de marxisten zich nog sociaal-democraten) een onbreekbare band. De strijd voor hervormingen is het middel, de sociale revolutie het doel."
Rosa stelde zich ook de vraag waar die behoudsgezinde, reformistische strekkingen vandaan kwamen. De arbeidersbeweging was immers gegroeid uit de ervaring van de klassenstrijd en gericht op socialistische maatschappijverandering. Haar antwoord: gedurende enkele decennia van economische opgang waren er veel verbeteringen gewonnen en woedde de klassenstrijd minder hevig. De Socialisten gingen gestaag vooruit, en kregen meer invloed en erkenning in de staatsorganen en heersende kringen. Meer en meer gingen ze van verkiezing naar verkiezing. Meer en meer werden ze achterdochtig tegen acties en eisen die het gezapige patroon zouden doorbreken. Op die manier lieten ze zich inslapen en pasten ze zich aan het kapitalisme aan. Dat bleek duidelijk wanneer de crisis er kwam: alle socialistische parlementsleden stemden in 1914 voor de oorlogskredieten en gaven zo hun steun aan de Eerste Wereldoorlog.
De spreker merkte wel op dat op het moment dat Rosa Luxemburg haar brochure schreef, de inzet van de reformisten wel nog was om een socialistische samenleving te bereiken. De strijd tegen het reformisme is dus niet zozeer een strijd van goede tegen slechte bedoelingen. Het is een discussie over het doel van de beweging en de tactieken om bredere lagen voor een revolutionaire verandering te winnen.
Zo ging de spreker dieper in op hedendaagse ervaringen met een reformistische aanpak. In 2014 boog de Syriza-regering uiteindelijk voor de druk van de Europese Unie. Die nederlaag was het gevolg van alles in te zetten op de onderhandelingen met de Europese Unie. Marxisten waarschuwden toen al dat dat een illusie was, en dat de volkse woede gericht moest worden op een breuk met het systeem door het nationaliseren van de banken en grootste bedrijven en ze onder controle van het personeel en de gehele bevolking te plaatsen (zie: Griekse lessen voor de Belgische linkerzijde ). Er werd ook ingegaan op de inbreng van de PVDA in de klimaatbeweging. (zie: De sociale klimaatrevolutie van de PVDA doorgelicht. ) Onze spreker uitte de kritiek dat het programma zich beperkt tot hervormingen die binnen het kapitalisme behaald zouden moeten worden. Op die manier worden de meest bewuste militanten niet gewapend om de strijd naar een socialistische systeemverandering aan te gaan.
De discussie die daarop volgde toonde mooi de actualiteit van Luxemburgs ideeën aan. Er werden vragen gesteld over wat de marxistische stellingname is tegenover het geweld dat in een revolutie kan voorkomen en tegenover veel gehoorde eisen zoals het basisinkomen. Er werd ook naar Rosa Luxemburgs strijd tegen de onderdrukking van vrouwen gevraagd (zie: Marxisme, feminsme en de emancipatie van de vrouw. ).
s’Avonds werd de discussie verdergezet rond een huisgemaakte spaghetti. Op die manier werd er 530 euro opgehaald die meer dan de zaalhuur en andere kosten dekken. Dat is zeer belangrijk voor onze organisatie aangezien we geen subsidies krijgen. Door ons enkel te beroepen op de steun van de militanten en jongeren die voor een socialistische samenleving strijden, garanderen we de revolutionaire inhoud en scherpte van onze ideeën.
Karl Marx wandeling
Op zondag werd het vormingsweekend afgesloten met de Karl Marx wandeling door het hart van Brussel. Onze gids Annick leidde de 11 deelnemers langs de plaatsen waar Marx leefde, schreef, politiek actief was en… dronk.
Marxisme 2020
We nodigen de lezer alvast uit voor Marxisme 2020. Het thema ervan staat nog niet vast. De komende maanden zullen we polsen en ondervinden welke theoretische thema’s belangrijk zijn om de klassenbewuste werkenden en jongeren te wapenen in de strijd voor het socialisme. Heeft u suggesties? Neem dan zeker contact op Wil je organiseren om marxistische ideeën te verdedigen? Sluit je aan aan bij de Internationale Marxistische Tendens.
