Trotski was niet alleen samen met Lenin de belangrijkste leider van de Russische revolutie van 1917 of de architect van het Rode Leger of één van de uitmuntende figuren van de Communistische Internationale. Vooral was hij de enige van de leiders van de Russische marxisten die niet bezweek voor Stalin en zijn ‘theorieën’. Niet alleen bood hij weerstand tegen de bureaucratische versmachting van de revolutie maar zorgde hij voor een uitvoerige en nauwgezette analyse van het stalinisme.
In het boek 'De Verraden Revolutie' legt hij in detail uit hoe de eerste socialistische revolutie is verworden . Tegelijkertijd zorgde 'De Verraden Revolutie' voor een programma tegen het stalinisme en voor een hele reeks lessen die vandaag zeer nuttig zijn voor alle arbeiders en jongeren die willen strijden voor een alternatief op het kapitalisme. Trotski betaalde zijn oppositie tegen Stalin en de Sovjet-bureaucratie met ballingschap in 1929. Hij zag zijn rol toen als 'fundamenteel dezelfde als vroeger: het vrijwaren van de revolutionaire tradities tegen het tsarisme, het behoud van de contacten met de meest bewuste elementen van de partij, de analyse van de gebeurtenissen die zich ontwikkelden onder de Sovjet-thermidor (de bureaucratische contrarevolutie n.v.d.r.), de voorbereiding van de volgende revolutionaire golf op wereldvlak zowel als in de Sovjet-Unie.’
Zijn activiteit was toen beperkt tot het 'interpreteren van de gebeurtenissen en te trachten de toekomst te voorspellen'. Bijna onmiddellijk na zijn uitwijzing begon hij te schrijven aan de ‘Geschiedenis van de Russische Revolutie’. Dit was geen academische oefening. Het ging eerder om een handboek over het proces van revolutie en contrarevolutie en over de cruciale rol van een marxistische leiding in de arbeidersbeweging. Dit boek is eveneens een sterk antwoord op de talrijke historische verdraaiïngen van de stalinisten. Voor vele geschiedkundigen blijft dit boek ook een gezaghebbend werk over de Russische Revolutie. In deze periode schreef Trotski eveneens zijn autobiografie onder de titel 'Mijn leven'. Indien Trotski niet méér historische studies neerschreef dan was het hoofdzakelijk omdat hij door de gebeurtenissen verplicht werd de nieuwe crisis van het kapitalisme - gekenmerkt door de beurscrash van 1929 – te analyseren.
De teksten over Frankrijk, Spanje enz. dienden dan ook om de Internationale Linkse Oppositie (die de antistalinistische marxisten verenigde die later de Vierde Internationale zou worden) uit te bouwen.
Trotski’s teksten over het opkomende fascisme in Duitsland zijn een scherpe aanklacht tegen de misdadige politiek van de communistische partijen die toen de eenheid in de actie met de socialisten afwezen. Dankzij de verdeeldheid van de linkerzijde werd de weg gebaand voor de overwinning van het fascisme en de ontketening van de tweede wereldoorlog. De geschiedenis van de internationale arbeidersklasse kent geen grotere tragedie dan de nederlaag van de sterkste van alle arbeidersbewegingen - de Duitse - in 1933. De waarschuwingen van Trotski werden afgewimpeld door de stalinisten met alle gevolgen van dien.
Later schreef Trotski nog een biografie van Stalin die dieper ingaat op de geschiedenis van het Russische marxisme en de rol van Stalin hierin.
Een ander niet te missen boek van Trotski is dat over de Permanente Revolutie waarin hij het idee verder ontwikkelt dat door de praktijk van de revolutie van 1917 werd bevestigd, namelijk dat de burgerij in de achterlijke half-feodale landen niet meer in staat was enige progressieve rol te spelen. De drastische hervormingen die de Franse burgerij had doorgevoerd tegen de aristocratie en het feodalisme moesten daarom in die landen gedragen worden door de arbeidersklasse in bondgenootschap met de boeren. Stalin zag het anders en verplichtte de communistische partijen overal ter wereld een bondgenootschap aan te gaan met de zogenaamde progressieve burgerij. Dit leidde tot de vernietiging van belangrijke revolutionaire kansen zoals in China in de jaren '20.
De studie van de werken van Trotski heeft dus niets van een nostalgische terugblik op de geschiedenis. Deze werken behoren tot het moderne arsenaal van ideeën, strategieën, tactieken en methodes noodzakelijk in de strijd voor het socialisme in de 21ste eeuw.