Auteurs zoals Karl Marx, Friedrich Engels, V.I. Lenin en Leon Trotski hebben een schat aan inzichten en analyses nagelaten. Wie deze werken leest zal merken dat ze vaak ook vandaag nog steeds actueel zijn in de strijd voor socialisme.
In de onderstaande toespraak schetst de revolutionaire socialist Leon Trotski de historische betekenis van de Russische Revolutie van 1917. De toespraak dateert van 1932, ten tijde van de economische crisis van de jaren dertig. Trotski benadrukt hier het feit dat de mens onder het kapitalisme onderworpen blijft aan de blinde krachten van de markteconomie. Hoewel de mens zich via de wetenschappelijke vooruitgang steeds meer heeft bevrijd van de natuur, blijft de mens “een slaaf van vraag en aanbod”.
De Oktoberrevolutie in Rusland kondigde de heerschappij van het proletariaat aan. Het was op Russisch grondgebied dat het wereldkapitalisme zijn eerste grote nederlaag leed. De keten brak in de zwakste schakel. Maar het is de keten en niet alleen de schakel die breekt. Het kapitalisme heeft zich als wereldsysteem overleefd. Het kapitalisme heeft opgehouden zijn belangrijkste taak te vervullen, als hefboom van het niveau van menselijke kracht en rijkdom. De mensheid kan niet blijven stilstaan op het bereikte niveau. Enkel een stevige stijging van de productiekrachten en een juiste, geplande organisatie, dat wil zeggen socialistische organisatie, van de productie en van de verdeling, kan aan de mensen — aan alle mensen — een waardig levenspeil verzekeren en tezelfdertijd het waardevolle gevoel van vrijheid toekennen tegenover hun eigen economie.
Deze vrijheid zal tweeërlei zijn: eerst en vooral zal de mens niet meer verplicht zijn het grootste deel van zijn leven aan lichamelijke arbeid te wijden. Ten tweede zal hij niet meer afhankelijk zijn van de wetten van de markt, van de blinde en duistere krachten die achter zijn rug spelen. Hij zal vrij zijn economie opbouwen, dat wil zeggen volgens een plan, het kompas in de hand. Deze keer gaat het erom de anatomie van de maatschappij door te lichten, alle geheimen ervan te ontdekken, en alle functies ervan te onderwerpen aan de rede en aan de wil van de collectieve wens. In deze zin moet het socialisme een nieuwe stap worden in de historische groei van de mensheid. Aan onze voorouders die zich voor het eerst wapenden met een stenen bijl, verscheen de gehele natuur als een samenzwering van geheimzinnige en vijandige krachten. Sindsdien hebben de natuurwetenschappen, in nauwe samenwerking met de praktische technologie, de natuur geopenbaard tot in naar meest obscure dieptes.
Maar terwijl hij steeds meer overwinningen boekt op de natuur, bouwt de mens blindelings zijn betrekkingen op met andere mensen, bijna zoals bijen of mieren. Langzamerhand en met vallen en opstaan vatte hij de problemen van de menselijke samenleving aan. De mens begon met de godsdienst, om daarna over te stappen op de politiek. De Reformatie vertegenwoordigt het eerste succes van het individualisme en van het burgerlijk rationalisme, op een domein waar een dode traditie heerste. Het kritische denken gaat over van de Kerk naar de staat. Geboren in de strijd tegen het absolutisme en de middeleeuwse toestanden, broeit de leerstelling van de volkssoevereiniteit en de rechten van de mens en van de burger. Zo vormde zich het systeem van het parlementarisme. Het kritische denken baande zich een weg in het beheer van de staat. Het politieke rationalisme van de democratie betekende de hoogste verovering van de revolutionaire burgerij.
Maar tussen de staat en de natuur bevindt zich de economie. De techniek heeft de mens bevrijd van de dictatuur van de oude elementen: de aarde, het water, het vuur en de lucht, om op haar beurt de mens aan haar eigen tirannie te onderwerpen. De mens houdt op slaaf te zijn van de natuur, om slaaf van de machine te worden, erger nog, slaaf van vraag en aanbod.
De huidige wereldcrisis getuigt op haar eigen tragische wijze hoe de fiere en durvende heerser van de natuur, slaaf blijft van de blinde krachten van zijn eigen economie. De historische taak van dit tijdperk bestaat erin het ongecontroleerde spel van de markt te vervangen door een redelijk plan, de productieve krachten te disciplineren, om ze te dwingen harmonieus te handelen, met het doel de noden van de mens volgzaam te dienen. Het is enkel op deze nieuwe sociale basis dat de mens zijn vermoeide rug zal rechten en — niet slechts een selecte minderheid, maar elke man en elke vrouw — een burger zal worden, met volle macht op het gebied van zijn denken.
Deze tekst vormt een deel van de toespraak over de Russische Revolutie die Leon Trotski hield te Kopenhagen (‘In defence of October’, 27 november 1932). Om redenen van plaats is de toespraak hier ingekort en onvolledig afgedrukt. Ook de titel werd toegevoegd. Voor de vertaling werd uitgegaan van de Nederlandse en Engelse versie uit het Marxistisch Internet Archief: http://www.marxists.org/nederlands/trotski/1932/1932denemarken.htm