De temperaturen blijven stijgen en de kapitalisten kunnen enkel machteloos toekijken. In laatste instantie is hun systeem verantwoordelijk voor deze vernietigende chaos.
Deze zomer zijn over gans de wereld grillige weerfenomenen opgetreden. Klimaatverandering is geen ding van de toekomst meer. Van Californië tot de Noordpool brengt de stijging van de temperatuur het effect van een kruidvat teweeg. In Griekenland vonden 91 mensen de dood in een gruwelijke uitslaande brand. In Japan stierven minstens 77 mensen in een hittegolf en werden er 30.000 met een zonnesteek opgenomen in het ziekenhuis. Ook in Quebec (Canada) stierven 54 mensen door de hitte.
Op zichzelf kan één warme zomer geen bewijs vormen voor klimaatverandering. Maar vandaag is dit fenomeen zo wijdverspreid en komt het zo vaak voor dat dit de nieuwe norm geworden is.
Nakende Apocalyps
In de laatste jaren hebben we gezien hoe het ene record na het andere werd gebroken. Extreem weer was niet langer de uitzondering, maar werd de norm. Niet minder dan acht van de tien warmste jaren, door de metingen opgetekend sinds 1880, vielen na 2008. Dat is een overtuigend bewijs van de opwarming van het klimaat.
Tot dusver hield de opwarming van het klimaat gelijke tred met de hoeveelheid broeikasgassen die we in de atmosfeer loosden, maar dit zou kunnen veranderen.
Vandaag is de gemiddelde temperatuur in de wereld 1,1°C hoger dan in de tijd voor de industriële revolutie. De wetenschappers die zich met het fenomeen bezighouden (van het IPCC, International Panel on Climate Change) voorspellen dat het mogelijk moet zijn om de toekomstige stijging te beperken tot 1,5°C. Maar de voorwaarde is dat de uitstoot van koolstof vlug tot nul gereduceerd wordt en dat er zelfs een afname van CO2 komt tegen het einde van de eeuw.
Als dat niet gebeurt en men doet verder zoals men wereldwijd bezig is, zal de bescheiden bovengrens van een verhoging van 2°C die afgesproken is op de conferentie van Parijs hoogst waarschijnlijk doorbroken worden. Dan komen we uit bij een opwarming ergens tussen de 3 en 4°C. En dit is enkel een globaal gemiddelde, in sommige delen van de wereld zal de impact nog dramatischer zijn.
De Amerikaanse National Academy of Sciences kwam in haar laatste rapport met verschrikkelijke nieuwe voorspellingen. Als we er niet in slagen om de opwarming van de aarde tot 2°C te beperken zal een kantelpunt bereikt worden. De stijging van de temperatuur zal het smelten van de permafrost veroorzaken en enorme hoeveelheden CO2 in de atmosfeer brengen. Dit zal op zijn beurt leiden tot een toename van de temperatuur op de Noord- en Zuidpool. Daardoor smelten enorme hoeveelheden sneeuw en ijs, waardoor de capaciteit van de aarde om de warmte van het zonlicht te weerkaatsen afneemt. Zo zou een infernale cyclus ontstaan die zou kunnen leiden tot temperaturen die 5°C hoger liggen dan in pre-industriële tijden. In een dergelijk scenario zou de zeespiegel tot 60 meter kunnen stijgen. “Dit is niet dreigen met de Apocalyps, de Apocalyps staat voor de deur”, legde een van de wetenschappers uit. Enkele van de grootste steden zouden onder water staan. Gebieden waar nu mensen wonen, zouden compleet onbewoonbaar worden. De stijging van het zeeniveau zou ervoor zorgen dat grote reserves van grondwater bezoedeld worden met zeewater, wat ze ondrinkbaar zou maken. Droogte zou oogsten doen mislukken. Bloedhete hittegolven zouden duizenden sterfgevallen veroorzaken. Overal zouden bosbranden huishouden. Dat zou leiden tot migratie op een enorme schaal, oorlog voor de controle over de natuurlijke bronnen en barbarij.
Vluchthavens voor de rijken
In het oog van deze gigantische uitdaging geven de gevestigde machten en de kapitalisten blijk van zeer weinig ijver. Of toch? Luister eens wat Michael Cock, Hedge Fund Manager, te zeggen heeft: “We zien een groeiende vraag naar “bolt holes” – luxe herenhuizen, gelegen in mooie en veilige delen van de wereld- waar de rijken kunnen vluchten in geval van nood. “Het houdt iedereen bezig voor het ogenblik. Als er, laat ons zeggen, veranderingen komen waar kunnen we dan comfortabel en veilig terecht” vertelde hij aan de Guardian. Zelf heeft deze kapitalist een veilig stekje in Nieuw Zeeland gekozen. Het is niet duidelijk waar de rest van de bevolking terecht zal kunnen.
Geld afnemen van de armen om het aan de rijken te geven
Wanhoop van de leidende klassen is de meest plausibele uitleg voor hun schuchter antwoord op het meest dringende probleem van ons tijdperk.
The Economist, een geloofwaardige en ernstige spreekbuis van het liberale kapitalisme, houdt definitief zijn handen omhoog in wanhoop en geeft de zaak op. Als commentaar op de uitzonderlijke warmte van deze zomer schrijft het blad: “de wereld is de strijd tegen de klimaatsverandering aan het verliezen.” En waarom vinden zij dat? “Eén reden is de stijgende energiebehoeften, in het bijzonder in de Aziatische groeilanden.”( The Economist 2 augustus 2018) Voor deze verdedigers van het kapitalisme zijn de CO2-uitstoot, de opwarming van de planeet, het verdwijnen van de koraalriffen, het uitsterven van vele diersoorten slechts “randverschijnselen” van de markt, waar we niets aan kunnen doen.
Het artikel gaat verder:
“De westerse landen zijn rijk geworden dankzij een industrie die op grote schaal koolstof produceerde. Nu moeten zij hun engagement van de conferentie van Parijs nakomen. Dat betekent dat zij de armere delen van de wereld moeten helpen, zowel om zich aan te passen aan de opwarming van de aarde als om de uitstoot te verminderen. Dat moet gebeuren op een manier dat de groei niet in het gedrang komt, want die is nodig om de armoede uit te roeien.”
Men heeft het hier over het akkoord van Parijs waarin de rijke landen een jaarlijkse transfer van 100 miljard dollar naar de arme landen overeen kwamen, om hen te helpen bij de overschakeling naar groene energie. Er is evenwel een flinke kink in de kabel. Er ís al een serieuze transfer van geld op wereldvlak, maar die gaat zeker niet van de rijke naar de arme landen.
Elk jaar vloeit er zowel rijkdom van de rijke naar de arme landen (investeringen, ontwikkelingshulp, leningen… ) en vice versa van de arme landen naar de rijke (afbetaling van leningen, overboeken van winsten…). Als men de twee van elkaar aftrekt komt men op een jaarlijks bedrag van 2 biljoen dollar die van de arm naar rijk verhuist. Dat is twintig maal het povere bedrag dat op de conferentie van Parijs werd overeengekomen. En het is trouwens nu al zeker dat dit bedrag niet zal gehaald worden, alleen al omdat de Verenigde Staten zich sinds Trump uit het akkoord hebben teruggetrokken.
Met andere woorden de armste landen van de wereld worden in een toestand van onderontwikkeling gehouden – of meer nauwkeurig: de ontwikkeling ervan is volledig scheefgegroeid om de winsten van de kapitalisten hoog te houden. Het resultaat daarvan zal zijn dat de armste mensen in enkele van de armste landen van de wereld de noodzakelijke infrastructuur zullen ontberen als zich catastrofes voordoen.
We geven slechts één voorbeeld. Elk jaar, als het smeltwater van de Himalaya komt en de moessonregens het land treffen, zijn er steeds ergere overstromingen in de Gangesdelta. En nochtans is het mogelijk om deze natuurverschijnselen te beheersen. Dat zien we in Nederland, een land dat ook aan de monding van machtige rivieren ligt. Een systeem van dijken en kanalen leidt water veilig naar de zee. Het is een systeem van urbanisatie, waarin ook overstromingsgebieden zijn voorzien om de delen waar bewoning en landbouw is droog te houden. Het is in de sloppenwijken rond steden als Dhaka dat overstromingen miljoenen mensen bedreigen.
Bovendien zijn er wereldwijd meer dan een miljard mensen die allerlei basisbehoeften ontberen zoals stromend water, laat staan airconditioning. Die mensen bevinden zich hoofdzakelijk in de sloppenwijken van Azië, Afrika en Latijns Amerika.
Groene energie botst op de grenzen van het kapitalisme
Op 25 februari 2017 schreef The Economist:
“Groene energie heeft een lelijk geheim. Hoe meer het ontplooid wordt, hoe goedkoper het wordt. Dat verlaagt ook de prijs van andere soorten energiewinning. Dat maakt de overgang naar een toekomst zonder uitstoot van koolstof extreem moeilijk. Want in de tussenperiode zullen vele soorten technologieën naast elkaar moeten bestaan als we willen vermijden dat het licht uit gaat.”
De zwakte van groene energie uit windmolens en zonnepanelen is dat ze afhankelijk zijn van de weersomstandigheden en dus niet kunnen verzekeren dat er een continue voorziening van elektriciteit komt. Daarom zullen er in een overgangsfase - tot eventueel technologie is ontwikkeld om groene energie op te slaan - ook andere bronnen moeten blijven bestaan die elektriciteit opwekken als de groene energie het laat afweten (Gascentrales e.d.). De laatste jaren is de prijs van groene energie spectaculair gedaald. Maar onder de kapitalistische vrije markt leidt dat tot onoplosbare problemen. Andere vormen van energiewinning, die nodig zijn in een overgangsfase worden onrendabel. Goedkope groene energie zorgt ervoor dat de markt oververzadigd geraakt. Zo belanden we onverwachts in een klassieke kapitalistische overproductiecrisis.
Juergen Stein, baas van de firma Solar World in de VS geeft het zelf toe: “De sector van de zonnepanelen bevindt zich in een vicieuze cirkel. Overcapaciteit op wereldvlak duwt de prijzen omlaag. Dat verplicht de bedrijven tot schaalvergroting om meer en goedkoper te kunnen produceren. Maar dat leidt op zijn beurt tot lagere prijzen.”
Goedkope energie! Het zou iets moeten zijn waar iedereen blij om wordt. Maar onder het kapitalisme leidt dit tot crisis. De reden daarvan is dat de winsten van de bedrijven door de overproductie in het gedrang komen. Het eindresultaat zou kunnen zijn dat de broodnodige investeringen niet gedaan worden.
Het bankroet van de vrije markt
Nagenoeg alle wetenschappelijke modellen om de klimaatverandering tegen te gaan, voorzien ook in negatieve uitstoot. Dat betekent dat we ook CO2 uit de atmosfeer moeten halen als we de temperatuurstijging tot 2°C willen beperken.
Dat lijkt misschien sciencefiction. Maar er zijn ook eenvoudige oplossingen die we allemaal kennen: een meer rationele organisatie van de landbouw en herbebossing op massale schaal bijvoorbeeld. Sommige hoogtechnologische oplossingen (zoals “enhanced weathering”) zouden gigantische investeringen vragen voor ze in praktijk kunnen worden gebracht. Maar terwijl het al een heikele taak is om een markt te scheppen voor groene energie moeten we negatieve emissies definitief opbergen als een droom die niet te verwezenlijken is onder het kapitalisme. The Economist geeft het ruiterlijk toe: “Het is mogelijk om groene energie op een winstgevende manier een flink deel van de elektriciteitsvoorziening te laten leveren. Maar niemand weet hoe men rijk zou kunnen worden door broeikasgassen uit de lucht te halen.”
Is dit geen perfecte samenvatting van het probleem? Er is geen winst uit te halen, dus zal het niet gebeuren.
De nationale staten
Naast het privébezit van de productiemiddelen werpt het kapitalisme een andere barrière op die de oplossing van het klimaatprobleem verhindert: de nationale staat. Elke staat steunt zijn “eigen” kapitalisten. Er bestaat helemaal geen vrije markt als de nationale staten overal hun eigen maatschappijen subsidiëren die fossiele brandstoffen produceren. Het doel is natuurlijk om markten van de concurrentie (van andere landen) in te pikken. Deze subsidies bedragen wereldwijd 600 miljard dollar, een veelvoud van de subsidies aan groene energie.
Het socialistisch antwoord
Het is niet moeilijk om de maatregelen op te sommen die nodig zijn om het klimaat te redden. Internationaal moet er een gecoördineerde inspanning komen om fossiele brandstoffen gefaseerd te vervangen door groene energie. De technologie daarvoor bestaat reeds.
Programma’s voor negatieve emissie van broeikasgassen moeten op wereldvlak uitgerold worden. De landbouw moet worden gerationaliseerd en gepland, waarbij afgestapt wordt van monocultuur en herbebossing wordt voorzien.
Dit is enkel mogelijk als we de controle verkrijgen over de reusachtige monopolies die vandaag de wereldeconomie beheersen. Recent onderzoek heeft getoond dat honderd bedrijven verantwoordelijk zijn voor 70 procent van de industriële uitstoot wereldwijd. 500 bedrijven zijn verantwoordelijk voor 70 procent van de ontbossing. Maar hoe gaan we deze bedrijven dwingen om te handelen in het algemeen belang? Wat je niet bezit kun je niet controleren. De enige oplossing is om de banken, deze gigantische landbouw- en voedingsbedrijven en andere monopolies in gemeenschapsbezit te brengen. Zo kan de wereldeconomie op een democratische manier gepland worden.
De mensheid moet een dubbel juk afwerpen: dat van het privébezit van de productiemiddelen en dat van de nationale staat. De onmacht van het kapitalisme om het milieu te redden is de sterkste reden om in te zien dat er slechts één oplossing is: socialistische revolutie op wereldvlak.