"Doe zoals mijn pa. Als je tegen bent, stem dan voor. En als je voor bent, stem dan ook voor." In november 2002 keurde de SP.a op een congres de kartelformule met Spirit goed met 84 procent van de stemmen. Nochtans domineerden de negatieve tussenkomsten. De goedkeuring kwam er door het charisma van Stevaert die met voormelde uitspraak de trouwe partijsoldaten mobiliseerde: het kartel was in het belang van de partij. Onmiddellijke electorale winst werd in het vooruitzicht gesteld. En die kwam er: SP.a-Spirit haalde een klinkende overwinning in de verkiezingen van 2003.
Opportunisme is de moeder van alle kartels. Na de invoering van de kiesdrempel riskeerde Spirit niet langer verkozenen te hebben. Het kartel speelde in de eerste plaats in hun voordeel. Maar ook de SP.a koos voor het kartel uit opportunisme. Het oorspronkelijke streefdoel was uitgroeien tot de grootste politieke partij van Vlaanderen. De SP.a onder Stevaert wou het kartel uitbreiden naar Agalev. Voor een samenbundeling van alle progressieve krachten van Vlaanderen valt inderdaad iets te zeggen (de centrale vraag is echter: rond welk gemeenschappelijk programma?). Maar omdat het kartel beperkt bleef tot Spirit leek het alsof de SP.a enkel een Vlaams-nationalistisch aanhangsel had verworven. Dat lag slecht bij de eigen achterban die altijd een broertje dood heeft gehad aan Vlaams-nationalisme. Een ander probleem situeert zich op politiek vlak. Door de kartelformule krijgen onbenullige politieke formaties veel meer macht dan ze op eigen houtje zouden verwerven.
Kortom, zowel electoraal als politiek is Spirit geen aanwinst meer. Bovendien wil de socialistische achterban orde in eigen huis en een scherper en linkser profiel. Caroline Gennez heeft de steun van tweederden van de leden, maar zelfs dat is relatief. De statisticus in Patrick Janssens ontwaarde ooit een patroon in het stemgedrag van de SP.a-achterban. Bij echt moeilijke beslissingen over vernieuwing is een derde voor - opgelucht dat de partij eindelijk in beweging komt - en een derde ronduit tegen. Nog een derde maakt zijn mening ondergeschikt aan de partijloyauteit: wat goed is voor de partij krijgt zijn steun. Dat laatste segment gaf de doorslag zowel op het "kartelcongres" van 2002 als tijdens de voorzittersverkiezingen van 2007. Maar "wat goed is voor de partij" is een notie die verandert met de tijd. Van de verkiezingen van 10 juni wordt gezegd dat ze gewonnen werden door partijen die zich profileerden op het communautaire vlak. De pas vrijgegeven peiling van het onderzoeksbureau TNS Media/Dimarso toont nochtans aan dat er nauwelijks rond communautaire thema's werd gestemd: de sociale zekerheid en de gezondheidszorg lagen de Vlaamse kiezers veel nauwer aan het hart dan een staatshervorming. Ook de petitie "Red de Solidariteit" met haar méér dan 110.000 handtekeningen waarvan 60 procent uit Vlaanderen drukt uit wat de achterban wil. Het kartel staat een maximaal gebruik van dit potentieel in de weg.
Er is een wereld te winnen voor een socialistische partij die weer haar tanden durft te laten zien en anders praat dan de anderen. Een partij die tegengif biedt voor een staatshervorming die steeds weer het synoniem is voor een opsplitsing van bevoegdheden en die de weg moet bereiden voor een harde rechtse sociaaleconomische politiek. Een SP.a die durft zeggen dat de energiesector te belangrijk is om aan private belangen te worden overgelaten. Een partij die durft zeggen dat het niet kan dat de farmaceutische sector woekerwinsten slaat uit wetenschappelijke kennis die het resultaat is van collectieve maatschappelijke inspanning en publieke financiering. Een SP.a die durft zeggen dat de Europese liberalisering van de postmarkt waanzin is. Een SP.a die een referendum eist over het neoliberale Europese Hervormingsverdrag en tegen dit verdrag campagne voert. Een SP.a die een ambitieus programma voor sociale huisvesting eist en de schande blootlegt van de wachtlijsten voor sociale woningen in een Vlaanderen dat in 2009 al zijn schulden zal afbetaald hebben en dreigt te stikken in het geld.
Rond een duidelijk links profiel kan een nieuwe en brede linkse eenheid vorm krijgen die veel verder reikt dan de huidige SP.a. De bondgenoten zullen dan niet moeten gezocht worden bij de verschrompelde linksliberale vleugel van het Vlaams-nationalisme, maar wel binnen de christelijke arbeidersbeweging én -laten we maar eens flink vloeken in de Vlaamse kerk- bij de PS.
Gepubliceerd in De Standaard 4 januari 2008
