De val van de drie grootbanken Fortis, Dexia en KBC was niet alleen een financieel maar ook een politiek kantelmoment. De gevolgen ervan rollen doorheen de politiek zoals de rimpels aan het wateroppervlak na de plons van een zware steen.
Fortisgate is het schandaal over de politieke beïnvloeding van het gerecht in het Fortis-dossier. Een klare schending van de scheiding der machten volgens een verslag van Cassatie. Leterme I is hierover gestruikeld en uiteindelijk gevallen. Deze crisis licht ons in over hoe het staatsapparaat echt functioneert. Fortisgate verscheurt ook de sluier van de neutraliteit over de staatsinstellingen.
De bank die niet kon vallen
Fortis was een financieel kroonjuweel van het Belgische kapitalisme. Het was eveneens een Europese reus. Er werd verteld dat Fortis te belangrijk was om ooit te kunnen vallen. Fortis is nu gevallen. De subprimecrisis heeft België bijzonder hard getroffen. Volgens Fons Verplaetse, gewezen voorzitter van de Nationale Bank, is ons land na IJsland het kwetsbaarste land in de Europese Unie.
Fortis is niet alleen ineengestort, maar ook binnen de kortste keren ontbot en uitverkocht aan Nederland maar vooral aan de Franse bank BNP Paribas. Dit is een verdere etappe in de langdurige verdamping van de nationale Belgische grondvesten van het kapitalisme in ons land. Zoveel voor het grote staatsmanschap en de besluitvaardigheid van het team Leterme-Reynders. Het kondigt het einde aan van het Belgische kapitalisme ‘à papa'. Wat er overblijft van de bank is slechts de schaduw van de stoere financiële bonk die ze ooit was. De gevolgen zijn dramatisch. Het Fortisaandeel is nauwelijks het papier waard waarop het is gedrukt. De waarde ervan is met 90 procent achteruitgegaan. Op een bepaald moment was het aandeel, waarvoor voordien 32 euro werd neergelegd, te koop voor 20 cent! De koers van het aandeel blijft vandaag zeer laag.
Een belegging bij Fortis was een typische ‘goede huisvaderinvestering'. Het aantal beleggers bij Fortis blijkt een goed bewaard geheim. Beursanalisten schatten het aantal op ongeveer een half miljoen. Een volksaandeel als het ware. Veel gewone Belgen hebben hun spaarcenten zien verdwijnen. Maar niet alleen gewone Belgen. Een aantal rijke buitenlanders - uit Nederland en Rusland - vallen ook op. Vooral veel rijke families van de Belgische burgerij en holdings zijn zeer veel geld kwijt. Deze laatste groep laat zich niet zomaar straffeloos beroven. Zij willen hun geld terug. Want vele miljoenen euro's zijn in rook opgegaan.
Juridische krachtpatserij is hier het gevolg van. Via de aandeelhoudersgroep Deminor en de zeer machtige klanten van de advocaat Modrikamen werd een procedure gestart om de verkoop aan BNP Paribas te stoppen. Uiteindelijk, en ondanks de lompe inmenging van de regering Leterme, werd de Fortisdeal door het Hof van Cassatie bevroren. Dit veroorzaakte een politieke en economische aardschok. Wie had gedacht dat het gerecht bereid was zo'n belangrijke beslissing te wraken? Verschillende artikels in het weekblad Trends helpen ons het te begrijpen. Trends kreeg de klantenlijst van Modrikamen en Deminor onder ogen. Buiten een ambtenaar hier, een landbouwer of een verpleegster daar, vallen er bijzondere namen op, namen die behoren tot de rijkste en machtigste families en holdings van België.
De rijken laten zich niet straffeloos beroven
"Buiten de families 't Serstevens en de Jonghe d'Ardoye, staan op het lijstje overigens ook een aantal telgen van de families de Marnix, van der Straten Waillet, de Selliers, de Lannoy en de Broqueville. Ontbreken evenmin: de achternamen Waucquez, Dasier en de vennootschap Immoran, van de familie de Broux... die ook was gelieerd aan de voormalige AG." (Trends 18 oktober 2008).
De eerste namen behoren tot de historische familiale aandeelhouders van AG (tegenwoordig Fortis). De naam van Piet Van Wayenberge valt op in die lijst. Wie is die man? Piet Van Wayenberge richtte in 1988 de Asphalesholding op. In de naweeën van de overnamepoging door Carlo De Benedeti van de Société Générale de Belgique wenste deze man een investeringsinstrument oprichten om kapitaal aan te brengen voor de Belgische bedrijven. Op die manier probeerde hij buitenlandse overnames te verhinderen. In deze groep zitten ondernemers als wijlen Paul Janssen (Janssen Pharmaceutica), de textielfamilie Santens en de groep Holdifima van de families Plouvier-Kreglinger doken op rond de doopvont. Later stapten - onder meer - ook de families Debaillie, Sabbe (ex-Prado), Moortgat en Versele toe.
De Tijd vernam uit goede bron dat de grootste Belgische holdings discreet zijn bijeen gekomen om de toestand van de Fortisgroep te bespreken. Namen deel aan deze vergadering: de holding Sofina, Brederode, Bois Sauvage en Cobepa. Piet Van Waeyenberge was ook aanwezig. Sofina, Bois Sauvage en Brederode beschikten samen eind juni over 17,3 miljoen Fortis aandelen voor een (toenmalige) waarde van 175,7 miljoen euro. Deze holdings komen dus zeer gehavend uit de val van Fortis. "Geen enkele formele beslissing werd toen genomen maar ‘Ze voelen zich allemaal bedreigd', analyseert een externe
Crisis tot in de staatsinstellingen
Het is duidelijk dat Modrikamen en ook Deminor de feitelijke woordvoerders zijn geworden van machtige kapitalistische belangen. Een crisis broeide dus binnen de groep van economische machthebbers. Leterme I, pleitbezorger van andere of meer algemene belangen van de burgerij, bevond zich op ramkoers met deze families en holdings. Belangrijke kabinetsleden hebben geprobeerd - in opdracht van de regering natuurlijk - het uiteindelijke arrest van Cassatie te veranderen. Een flagrante schending van de scheiding der machten! Maar eerlijk gezegd is dat wel schering en inslag in een kapitalistisch staatsapparaat. Nu leidt dit tot een van de grootste confrontaties tussen gerecht en politiek ooit.
Er is grof geklungeld door de toppolitici. Het politieke personeel van de burgerij is niet meer wat het was, in deze kwestie evenmin als in andere. Dit legt ook de comeback uit van politieke dinosaurussen zoals Wilfried Martens in de rol van koninklijke verkenner (ontmijner) en Herman Van Rompuy als schoorvoetende premier en de heimwee naar Jean-Luc Dehaene en Guy Verhofstadt. Deze zijn meer ervaren, minder onstuimig en kennen de finesses beter van de raderwerken van de staatsinstellingen en de politiek. Mogelijk dachten de Letermes en de Reyndersen dat hun juridisch en politiek gepruts niet aan het licht ging komen. Maar als je in botsing komt met machtige families en holdings dan moet je op je tellen passen. Zij kennen ook zeer goed de werking van het staatsapparaat en beschikken eveneens over de nodige steunpunten. Zij zijn vooral zeer kwaad en bitsig. Dan worden een aantal hefbomen in beweging gebracht waarvan Leterme nu het slachtoffer is geworden.
Ons kent ons
De staatsinstellingen zijn dus niet neutraal. De scheiding der machten is steeds een illusie als het over belangrijke zaken gaat. Het politieke personeel van de burgerij, de burgerij zelf, hoofdredacteurs, hoge ambtenaren en magistraten komen in het algemeen uit dezelfde cenakels of koesteren in ieder geval de sterke drang om er toe te behoren. Niet zelden kennen zij elkaar persoonlijk. Dankzij familiale of vriendschapsbanden, gekruiste economische en financiële belangen heerst er in die kringen een sterk gemeenschapsgevoel. Dit lijdt tot hand-en-spandiensten. Zij ontmoeten mekaar in allerlei gesloten clubs. We denken bijvoorbeeld aan de Cercle de Lorraine of de Warande, maar er zijn veel andere.‘Ons' leert dan ‘ons' kennen en ze schatten elkaar naar hun echte waarde.
In het midden van de politieke storm rond de Fortisgate bleek iedereen akkoord dat er een parlementaire commissie moest komen. Die komt er niet hebben de vijf meerderheidspartijen afgesproken. In de plaats komt er een zogenaamde commissie van experts, waarbij de parlementsleden de betrokkenen niet zelf kunnen ondervragen. Bepaalde experts kunnen dat wel, zij maken daarna een verslag voor de parlementsleden. Er komt dus geen onderzoek tot op het bot. Democratische controle op de eigen instellingen wordt naar de prullenmand gewezen. Op die manier hebben Leterme, Vandeurzen en Reynders zichzelf in grote mate buiten schot geplaatst. Politieke rugdekking heet dat. Het is vooral een levensgrote les in het functioneren van de burgerlijke staatsinstellingen.
