De afhandeling van het afluisterschandaal in Groot-Brittannië illustreert treffend het zelfreinigend vermogen van het kapitalisme: News of the World wordt geliquideerd, vader en zoon Murdoch komen voor een parlementaire onderzoekscommissie en ontkennen alle betrokkenheid. Ze wisten van niets. Back to business. In België zou dit zeker niet kunnen. Of toch?
Wie is verantwoordelijk?
Wanneer een werknemer een misdrijf pleegt (zoals het afluisteren van telefoons, hacken van computernetwerken, enz.), is hij zelf hiervoor aansprakelijk. Sterker nog, het feit dat een onwettelijk bevel werd gegeven door een superieur, verschoont de dader niet. Dit kan alleen als gevolg hebben dat de leidinggevende als mededader wordt vervolgd. Het probleem is evenwel dat de betrokkenheid van het management vaak niet kan worden aangetoond. Een klassiek voorbeeld hiervan zijn de malversaties bij de Slavenburg’s bank in de jaren zeventig. De zeer competitieve bedrijfscultuur leidde ertoe dat een aantal werknemers betrokken geraakte bij witwaspraktijken, het voeren van zwarte boekhoudingen voor onderwereldfiguren enzovoort. De politie stelde een onderzoek in en talloze personeelsleden werden veroordeeld voor malafide praktijken. De top van het toenmalige bedrijf werd echter vrijgesproken. Menig commentator had hierbij zijn twijfels. Iemand als Murdoch kan echter niet veinzen dat hij niet op de hoogte was. Men moet maar sommige van zijn kranten openslaan om te weten dat de informatie niet op een behoorlijke manier vergaard kan zijn. Daarenboven… behoort een werkgever niet steeds te weten wat in zijn onderneming omgaat?
Volgens artikel 1384 van het Burgerlijk Wetboek is de meester (sic) aansprakelijk voor zijn aangestelden. Dat heeft echter alleen als gevolg dat de onderneming de factuur betaalt voor de schade aan de slachtoffers. Indirect treft dit ook de werknemers. Immers, indien het bedrijf hierdoor in slechte papieren geraakt, verliezen zij hun job. Moet er geen sanctie komen voor bedrijfsleiders die er een zootje van maken? Een echte sanctie die hen in de eigen portemonnee treft.
De Blauwe Hand
De Romeinen kenden de decimatio. Wanneer een legioen zich laf had gedragen, werd één op de tien soldaten zwaar gestraft, in extreme gevallen zelf geëxecuteerd. Murdoch doet nog beter. Een krant heeft hem in diskrediet gebracht en… wordt opgedoekt. Iedereen wordt geëxecuteerd.
Het eigendomsrecht wordt hier wel op een zeer primitieve wijze ingevuld: het recht om te gebruiken, maar ook om te misbruiken. Niet iedereen is ervan overtuigd dat de eigenaar zo ver kan/mag gaan.
In de jaren vijftig werd azijnfabriek De Blauwe Hand de inzet van een familietwist. Na het overlijden van de zaakvoerder werd door een erfgenaam de vereffening gevraagd louter en alleen om de overige familieleden te koeioneren. De rechtbank van koophandel te Antwerpen stak daar een stokje voor. Een van de zonen werd als voorlopig bewindvoerder aangesteld. De rechtbank meende immers dat niet alleen rekening moest worden gehouden met het belang van de vennoten, maar ook met dat van de werknemers; de continuïteit van het bedrijf moest worden gegarandeerd.
Deze uitspraak vormde later de hoeksteen van een theorie in de rechtsleer die het belang van de werknemers op gelijke hoogte stelde met dat van de eigenaars. Ondertussen is dat gedachtegoed jammer genoeg in de vergetelheid geraakt. Renault Vilvoorde en Opel Antwerpen zijn twee voorbeelden van begrafenissen eerste klas van ondernemingen die winstgevend waren, maar waar de poen primeerde op de tewerkstelling. Een enkele aandeelhouder heeft meer rechten dan duizenden werknemers.
Arbeiderscontrole
Het is eigenaardig dat mensen die zich op 11 juli staan te verdringen op de eerste rij geen Vlaamse reflex hebben als het om werknemers gaat. Waarom had de overheid in een dossier als Opel Antwerpen niet krachtdadiger kunnen optreden?
In Frankrijk speelt het nationale gevoel wel. In de jaren zestig bijvoorbeeld werd onder druk van de Amerikaanse meerderheidsaandeelhouders (en de facto van de Amerikaanse regering) door de raad van bestuur van Freuehauf France (fabrikant van opleggers) een order van de volksrepubliek China opgezegd. Een schadeclaim zou als gevolg gehad hebben dat Freuehauf de deuren moest sluiten en dat 600 arbeiders zouden worden ontslagen. Het Parijse Hof van Beroep stelde drie Franse bestuurders (voorlopige bewindvoerders) aan die het order mochten uitvoeren tegen de wil van de aandeelhouders in. Het intérêt social primeerde op het persoonlijke belang.
Ook bij ons moet dat kunnen. Het verzet tegen een falend beleid van de werkgever moet uitgaan van de werknemers zelf. Men zou bijvoorbeeld de vakbondsafvaardiging of de ondernemingsraad de mogelijkheid kunnen geven om een verzoekschrift tot enquête in te dienen zoals in Nederland (toch niet onmiddellijk een volksrepubliek). Wanneer er sprake is van wanbeleid kan de rechter bij onze noorderburen tussenkomen en eventueel voorzieningen treffen.
Uiteraard los je daar alles niet mee op, maar het is al een stap in de goede richting (van de arbeiderscontrole). Zoals de zaken er nu voor staan, geldt het adagium: “Ibi fas, ubi proxima merces” (waar het meeste geld is, daar is het recht).
