Aan: de regeringen van dit land
cc: alle verkozenen des volks
bcc: alle werknemers
Onderwerp: praktijkervaringen met de Actieve Welvaartstaat
Geachte beleidsmakers,
Omdat we weten hoe belangrijk goede informatie is voor het uitstippelen van een goed beleid, hebben we besloten enkele van onze recente ervaringen met u te delen. We begrijpen dat het niet makkelijk is zich een beeld te vormen van de werkelijkheid als men alleen statistieken en officiële rapporten ter beschikking heeft. Als we erbij zeggen dat onze ervaringen onmiddellijk relevant zijn voor vele van uw welbekende bekommernissen (zoals de verhoging van de Belgische activiteitsgraad, de uitbouw van een kennismaatschappij, het gebruik van nieuwe formules voor een betere verzoening van arbeid en gezin ) , dan zult u ongetwijfeld enkele minuutjes willen uittrekken voor een kleine confrontatie van theorie en praktijk.
Laten we ons kort even voorstellen. Wij zijn vakbondsafgevaardigden van de BBTK bij Alcatel-Bell, u weet wel, Alcatel, de wereldspeler op het vlak van informatie- en communicatietechnologie (ICT). We dachten dat onze casus u in het bijzonder zou interesseren, omdat het geen exponent is van voorbije industriële glorie maar een pijler van de zgn. “kennismaatschappij”, zowel wat betreft de geleverde producten, als het soort werknemers dat er actief is. Onze situatie is dus in zekere zin een optimaal scenario voor de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt; niet iedereen heeft het voorrecht in een bedrijf met een dergelijk perspectief te werken.
Een toekomstgericht bedrijf dus, dat evenwel voor steeds minder mensen een toekomst blijkt in petto te hebben. Begin 2001 waren we wereldwijd met 113000, eind 2001 met 99000, en wanneer de lopende herstructureringen zullen zijn afgerond, zijn het er nog 83000. Alcatel-Bell, het grootste Belgische filiaal (nu nog 4300 werknemers) heeft zich in het voorbije jaar van 600 werknemers ontdaan. Juistheidshalve, de helft ervan waren interims en tijdelijken, maar u zult het met ons eens zijn dat deze moderne vormen van arbeidscontract evenzeer om onze aandacht vragen als die van onbepaalde duur, niet ? En we zijn 2002 begonnen met een nieuwe aankondiging van collectief ontslag van een goede 300 mensen. Niets laat voorzien dat dit de laatste is, integendeel zelfs.
Zo, nu zult u er ongetwijfeld niet meer aan twijfelen dat we enige praktische ervaring hebben met de ups en vooral de downs van de activiteitsgraad.
Jammer voor die werknemers, zult u misschien zeggen, maar is dat niet gewoon de pech die jullie hele ICT-sector overkomt ? Zijn niet de beurskoersen van al die bedrijven (Ericsson, Nortel, Lucent ) gekelderd, hebben ze niet allemaal massaal ontslagen ?
Dat is inderdaad zo. Ze hebben blijkbaar allemaal dezelfde pech, wat aantoont dat het verhaal over Alcatel geen geval apart is. Maar wat heet pech ? Alcatel verhoogde in 2000 zijn omzet met veertig procent en verdubbelde zijn winst (1,3 miljard Euro, 52 miljard BF). In het crisisjaar 2001 daalde de omzet met vijf procent ten opzichte van het topjaar 2000. De vooruitzichten voor 2002 zijn niet rooskleurig, de omzetdaling zou tien à twintig procent bedragen. In het ergste geval komen we dan voor 2002 toch nog op een omzetstijging met tien procent ten opzichte van 1999 Het volstaat dus om de toestand op iets langere termijn te evalueren en er blijft niets over van de zware crisis. Natuurlijk, alleen 'leken' kunnen zoiets zeggen, experts weten immers dat het in de nieuwe economie maar goed kan gaan zolang het uitzonderlijk goed gaat, wat geen geruststellende boodschap is
Evenmin geruststellend is de manier waarop een bedrijf als Alcatel geleid wordt. Nee, we bedoelen niet dat er sjoemelaars zitten aan de top. Onze CEO Serge Tchuruk (in Frankrijk zijn er niet langer PDG’s, maar echte chief executive officers) verdient dan wel jaarlijks een goeie honderd miljoen BF en een paar honderdduizend stock-options, maar hij is in geen enkel schandaal gemengd en wordt in het businessmilieu als buitengewoon bekwaam beschouwd. Hij doet wat er van hem verwacht wordt, en het is net dat wat ons verontrust. Zo gaat hij om de drie maanden naar Londen en New York om aan de beleggers en beursanalisten zijn resultaten bekend te maken en zijn intenties uit te leggen. Goeie corporate governance dus, een van de belangrijkste spelregels van de nieuwe economie. Om de drie maanden wordt van de CEO goed nieuws verwacht. Nee, niet winst, maar méér winst dan de concurrenten, en méér winst dan aanvankelijk voorspeld. Omdat drie maanden kort is in vergelijking met de ontwikkelingstijd van high tech producten, kan het daarom nuttig zijn veelbelovende bedrijven op te kopen; het kost een smak geld, maar men komt niet met lege handen voor de analisten. Als het dan toch tegenzit, wordt van de CEO verwacht dat hij niettemin perspectieven biedt voor de beleggers. Dat betekent bijvoorbeeld activiteiten van de hand doen die het winstcijfer naar beneden halen (wat in het jargon 'toeleggen op de kernactiviteiten' of de core business heet). Zo verklaarde Tchuruk in juni 2001 dat hij van de fabrieken af wou; logisch, want dat hele gedoe met materialen, machines en arbeiders levert slechts een matige winst op die het globale winstcijfer drukt; zoiets laat men beter over aan minder ambitieuze spelers. De toekomst veilig stellen betekent ook de kosten verminderen in de overgebleven kernactiviteiten. Het zal u niet verbazen dat in een “kennisbedrijf” als Alcatel zestig procent van de kosten loonkosten zijn (want machines produceren nu eenmaal geen kennis) . De kosten met twintig procent verminderen betekent dus minstens twintig procent van het personeel van de hand doen, en dat is wat we nu meemaken. (We verontschuldigen ons in het bijzonder bij premier Verhofstadt voor deze uitweiding; nu u zich in de antiglobalistische literatuur verdiept hebt, mijnheer de Eerste Minister, zult u dit verhaal wel kennen. Wij kunnen alleen bevestigen uit eerste hand dat dit verhaal klopt.)
Dat het verhaal klopt, kan men ook aflezen uit het winstcijfer van het voorbije jaar. Een winstcijfer tussen haakjes, het is een verlies van bijna 5 miljard Euro. Rampzalig! Tijd voor pijnlijke maar noodzakelijke beslissingen! Maar een kleine dissectie van dit monsterbedrag brengt de echte kwalen aan het licht. Slechte marktcondities, verminderde vraag ? Inderdaad, maar dat speelt voor nog geen acht procent in het globale verlies (dat in leken-ogen ruimschoots kan opgevangen worden door de superwinsten van het vorig jaar). De grootste post bestaat uit de herstructureringskost: 2,1 miljard Euro om 34000 'medewerkers' aan de deur te zetten De mislukte gok bij het opkopen van Amerikaanse bedrijven (waarvan de helft van het personeel reeds afgedankt werd) is goed voor nog eens 1,5 miljard Euro. Tenslotte nog een miljard Euro ten gevolge van een al te lang aangehouden euforie na het 'wonderjaar 2000' (buitennissige stocks, niet terugbetaald klantenkrediet) waarbij men moet vaststellen dat de ferventste aanhangers van de vrije markt er zich in hun verblinding telkens weer laten aan vangen.
Als achtergrondinformatie zal dit wel volstaan. We komen nu tot de grond van de zaak, de ware reden voor dit schrijven, geachte beleidsmakers. We weten dat tewerkstelling u sterk bezighoudt. Ons ook. De redenen zijn misschien een beetje verschillend. U engageerde zich in de ogen van Europa om de Belgische activiteitsgraad omhoog te krikken. Bij ons gaat het over concrete personen, collega’s die zonder job vallen, eerder dan bepaalde statistieken. Maar soit, we zijn blijkbaar met hetzelfde probleem bezig. We weten ook dat u een vrij grote consensus bereikt hebt, zelfs in Europees verband, over de manier waarop het doel kan bereikt worden. U noemt dat de politiek van de Actieve Welvaartstaat. Wil ons corrigeren als we het verkeerd voor hebben, maar de essentie van deze politiek is toch een samenspel tussen drie 'partners': (a) een overheid die zorgt voor het goede economische klimaat, en daar de nodige middelen voor over heeft, (b) een arbeidskracht die zich, liefst met enthoesiasme stort op een voortgezet actief leven, zichzelf bijscholend al naar gelang de noden van de bedrijfswereld en last but not least, (c) een private sector die dan wel 'winst' als ultieme doelstelling heeft, maar middels ethische codes, milieucharters en (inspannings)-verbintenissen de derde en doorslaggevende poot vormt van een geciviliseerd kapitalisme.
Dit paradigma van de Actieve Welvaartstaat kon tot voor een jaar rustig bediscussieerd en becommentarieerd worden; economische groei en dalende werkloosheid maakten het tot een oefening in debatcultuur. Maar nu bedrijfssluitingen en herstructureringen een vaste nieuwsrubriek zijn geworden, is het debat minder onschuldig. The proof of the pudding is in the eating Als u het ons toestaat, geachte beleidsmakers, willen we kort de drie premissen van de Actieve Welvaartstaat aan onze ervaringen toetsen.
Over de privé-partner hebben we het al gehad, en u zult moeten toegeven dat er stront aan de knikker is: deze partner doet immers immense financiële inspanningen om de activiteitsgraad te verlagen. En zeggen dat er vanuit deze hoek, nog niet zo lang geleden, alarmkreten klonken over een gebrek aan 'goede medewerkers'! Zeggen dat er aan u, overheidspartner, inspanningen gevraagd werden om meer technisch geschoolden af te leveren! Hoe betrouwbaar is die partner eigenlijk ? Officieel onderschrijft hij volledig uw bekommernis voor een hogere activiteitsgraad (vraag het maar aan Agoria, het VBO of het VEV) maar in zijn bedrijven is het steevast de human resource waarop hij beknot en bespaart. We vergaten het eigenlijk te zeggen, maar weet u dat het miljardenverlies geen bezwaar is voor Alcatel om toch 193 miljoen Euro dividend uit te keren aan de aandeelhouders ? Weet u dat die wereldwijde aderlating van duizenden banen ingegeven is door de bekommernis om volgend jaar, niettegenstaande de slechte vooruitzichten, opnieuw dividend te kunnen uitkeren?
Over de rol van de overheid in het driebandspel van de Actieve Welvaartstaat zou u beter op de hoogte moeten zijn dan wie ook. Maar is dat wel zo ? Weet u eigenlijk wel dat u dweilt met de kraan open ? We hebben ons de moeite getroost eens op te tellen wat u, overheid, zoal geschonken hebt aan onze privé-partner Alcatel-Bell in de periode 1995-2000. Op deze zes jaar was uw Maribelmaatregel goed voor een half miljard BF; via uw subsidies voor onderzoek (IWT) kwam er anderhalf miljard BF in de Bell-kas, en Europese subsidies waren goed voor 640 miljoen. De nieuwe patronale lastenverlagingen moeten jaarlijks ook minstens 100 miljoen BF bedragen (*). Dat alles heeft natuurlijk de eerbare bedoeling jobs op te leveren, maar zo ziet onze privé-partner het niet. Hij heeft stelselmatig het aantal jobs verminderd; en hij heeft door outsourcing van een hoop goede jobs slechte, precaire jobs gemaakt. Denk ook maar niet dat zo ‘n toekomstgericht bedrijf hoe dan ook nog altijd goed is om de staatskas te stijven. De voorbije jaren betaalde ons bedrijf geen frank, geen Euro belasting ! Wij werknemers natuurlijk wel, en we geven toe, dat moet een heel aanzienlijk bedrag zijn. Maar de privé-partner kan de dans ontspringen, en dat is in feite door uw toedoen, geachte beleidsmakers, want het coördinatiecentrum is uw creatie.
Tenslotte nog de arbeidskracht, de human resource. Wij hebben de indruk dat u zich in uw promotie van de Actieve Welvaartstaat nog het meest zorgen maakt over de bereidheid van deze partner om loyaal mee te spelen; de meer ethisch getinte oproepen en de concrete maatregelen zijn dan ook voor deze partner bestemd. Wat u van hem verwacht is ook niet niks: levenslang leren, werkend oud worden, mentale en fysieke flexibiliteit tot op gezegende leeftijd. Onder ons gezegd, onze ervaring leert ons dat u zich hierover niet al te veel kopbrekens moet maken: de privé-partner zorgt ervoor dat het nooit zover zal komen. U maakt zich zorgen om de activiteitsgraad van de 55-65 jarigen ? Wij maken ons eerder zorgen om die van de 30-55 jarigen U vindt dat het maar eens moet gedaan zijn met al die brugpensioenen, uitstapformules en Canada Dry’s ? Sorry, niet wij syndicalisten nemen daartoe het initiatief, het is steevast de derde partner die ermee op de proppen komt. Toen de Bell-directie eind vorig jaar met een nieuwe herstructurering kwam aandraven, hebben wij alle instrumenten benut die u, beleidsmakers, hebt bedacht om onze bijdrage tot de activiteitsgraad op hetzelfde niveau te houden. We hebben van de Wet Renault gebruik gemaakt om alternatieven voor ontslag te formuleren. We hebben collectieve arbeidsduurvermindering voorgesteld en er de directie op gewezen dat ze met de Wet Vande Lanotte –Di Rupo zelfs nog van lastenverlagingen kon genieten.
Moeten we helemaal eerlijk zijn ? Er zijn inderdaad een niet onaanzienlijk aantal 'oudere' collega’s die bij de aankondiging van een herstructurering hopen 'erbij' te zijn. Zie je wel, zult u zeggen, dat onze kampanjes voor een nieuw arbeidsethos toch niet zo misplaatst zijn ? We denken nochtans dat u deze kampanjes beter aan onze privé-partner zou besteden. Werken in een bedrijf waar met de 'medewerkers' omgesprongen wordt zoals traders met beursaandelen, het is niet echt verheffend. De holle hoeraboodschappen, de valse spijtbetuigingen, de pseudo-waarden, kortom het 'moderne human resources management' begint elk gezond mens op den duur wel de strot uit te komen.
Nog een pittig detail. Tijdens de onderhandelingen bleek de directie plots toch enig heil gezien te hebben in het tijdskrediet, echter om tijdens de opzegperiode mensen maar halftijds meer te moeten betalen ! Dat is blijkbaar de toepassing die onze privé-partner ziet van de nieuwe CAO 'voor een betere verzoening van arbeid en gezin'... Geachte beleidsmakers, trek er uw lering uit: om het even welk systeem u bedenkt, bedrijfsdirecties zitten altijd klaar om het te verkrachten.
Ook om dat levenslang leren moet u zich niet te veel zorgen maken. Financier geen dure studies over het leerproces na de meno- of penopauze, het is verloren geld. De derde partner is eenvoudig niet geïnteresseerd. Hoe zou hij ook, in het beste geval levert het hem iets op op lange termijn, terwijl hij om de drie maanden zijn winstperspectieven wil gaan etaleren. Hij houdt het liever bij verse krachten, die trouwens veel kneedbaarder zijn, veel beter inpasbaar in de schemaatjes van zijn human resources managers. Natuurlijk, hij wil wel wat afdokken om die verse krachten een tijdlang technisch op peil te houden, en kan dan ook indrukwekkende cijfers voorleggen over uitgaven voor vorming en training. (Desnoods kunnen dergelijke cijfers opgesmukt worden met de 'onkosten' voor on the job training, wat toch niemand kan controleren). Maar aan iedereen middelen voor vorming besteden ? No way! Erg zwaar tilt hij eigenlijk niet aan zijn menselijk kapitaal, aan de 'kennis als productiefactor', niettegenstaande de sporadische ronkende verklaringen in die zin. Een vingerwijzing van de aandeelhouders en hup, tot en met de researchcentra worden afgeslankt. Het heet dan dat er voor X aantal medewerkers een 'skill probleem' is
Geloof trouwens niet dat het high tech gehalte van een job een garantie is dat die hier zal blijven. Alcatel is druk doende in Sjanghai, naast de reeds bestaande productiefaciliteiten, ook een grote R&D-poot uit te bouwen met om te beginnen 3500 ingenieurs. Een aantal projecten die bij Alcatel-Bell stopgezet werden, zien we nu reeds naar China vertrekken. Nu zijn wij als syndicalisten de laatsten om te zeggen dat technologie alleen aan Europa of België toekomt. Maar we zijn er eveneens van overtuigd dat duurzame economische en technologische ontwikkeling, bij ons en elders ter wereld, onmogelijk is als bedrijven zich vestigen en terugtrekken al naargelang de marktvooruitzichten van het ogenblik. Drie jaar geleden dacht Alcatel dat het goud te rapen lag in de USA en begon daar aan een hels tempo bedrijven op te kopen; vandaag zijn een hoop van deze bedrijven gesloten, de helft van de werknemers afgedankt Naar verluidt verging het zo ook de Indische softwarehuizen, waar de Westerse ICT-bedrijven tot voor kort nog op stormliepen.
We zullen het hierbij maar laten, geachte beleidsmakers, we vroegen slechts een paar minuutjes van uw tijd. We zouden onze moeite al beloond zien als deze dwarsdoorsnede door een klein stukje van de arbeidsmarkt uw zekerheden een beetje aan het wankelen bracht. En als u onze privé-partner toevallig eens ontmoet op een receptie of colloquium, vraag hem eens hoe hij zijn bijdrage ziet tot de Actieve Welvaartstaat
(*)nvdr.: Als kersje op de taart zette Alcatel deze zomer het financieel noodlijdende Antwerpse stadsbestuur onder druk om de Alcatel bedrijfsgebouwen op te kopen waardoor deze ICT-reus de oneindige goedheid zal hebben zijn nieuwe gebouwen en handjevol overblijvende werknemers in Antwerpen te behouden.
