Op de OR van Volkswagen Vorst van vrijdag 29 januari 1999 werd het zoveelste "reddingsplan" bekend gemaakt: tegen het einde van het jaar moeten er duizend werkers afvloeien (op alle echelons); de weekendploegen verdwijnen; iedereen gaat in drie ploegen werken in een vijfdagenstelsel, de korte pauzes verdwijnen terwijl de middagpauze wordt verlengd tot 30 minuten. De 35-urenweek op jaarbasis blijft behouden (via RT’s). Ook zou het arbeidsreglement strenger worden: radio’s, walkmans enzovoort. worden verboden op de lijn. Dit is een "voorstel ter onderhandeling" maar duidelijk is dat de patroon de vakbonden geen tijd wenst te geven om verzet te organiseren: alles zou tegen 8 februari beklonken moeten zijn.
Het gonsde in de voorbije weken in de fabriek van geruchten over afdankingen en een dreiging tot sluiting. Het feit dat de duizend afvloeiingen eerst en vooral de tijdelijke contracten zullen treffen maakt dat vele vaste werkers "opgelucht" zuchten: " deze maal is het niet voor ons". Maar daarom is mobilisatie niet onmogelijk, integendeel.
Werken in een drieploegenstelsel is het zwaarste dat er bestaat: de arbeiders van de nacht moeten een pijnlijk opgebouwde "gewoonte" vervangen door steeds veranderende ritmes terwijl de twee andere ploegen nog meer afwisseling zullen moeten ondergaan: opeenvolgend van 6 tot 14u werken, dan van 14u tot 22u en van 22u tot 6u is fysisch het meest belastend. Niet alleen de tijdelijke werknemers maar iedereen wordt door dit plan getroffen, vooral door de verslechtering van de werkomstandigheden (en diegenen die overdag bijklussen verliezen 15% à 20% van hun inkomen...). Daarom is een bondgenootschap tegen het antisociaal productivisme mogelijk. Het behoud van tewerkstelling en de het nastreven van menswaardige arbeidsomstandigheden zijn eenmakende eisen tussen de verschillende categorieën werkers die de fabriek bevolken.
Dit is maar het begin: het introduceren van een drieploegenstelsel is het meest afmattende en belastende systeem, wat zou kunnen neerkomen op een achteruitgang van de productiviteit. Maar dit zal de patroon worst wezen. De ware toedracht van een dergelijk ploegenstelsel ligt elders: het is een krachtig selectiesysteem waarbij alle oudere en minder "gemotiveerde" werkers "zichtbaar" worden en eruit gezwierd worden. Zelfs indien de gemiddelde leeftijd bij VW 31 jaar bedraagt worden de arbeidsomstandigheden zodanig verhard dat je op veertigjarige leeftijd nog zero-employability overhoudt. Of met andere woorden: moe en versleten.
De patronale argumenten voor het "reddingsplan" brengen niets nieuws onder zon: Vorst maakt verlies en haalt zijn productiequota nog steeds niet. "De winsten die in VW Bratislava of Seat Barcelona gemaakt worden kunnen toch niet dienen om de put bij VW Vorst te dichten?", stelt de directie.
De berekeningen die ze in Wolfsburg maken zijn natuurlijk oneigenlijk: met 7.000 personeelsleden zou Vorst evenveel auto’s maken als twee jaar geleden met 5.500. Deze berekening gaan voorbij aan het mismanagement en de technische disfunctioneringen: de nieuwe Golf A4 heeft in feite 15% meer assemblagetijd nodig dan oorspronkelijk berekend; de onderdelen die uit Duitsland toekomen hebben een foutmarge waardoor de productie vertraagt; de repartitie (werklast) op posten zijn slecht verdeeld. Terwijl men zich afjakkert hier stapelen elders op de lijn de kassen zich op. De productie bij Volkswagen lijkt meer op een astmatische patiënt dan op de zogenaamde "ademende fabriek". Hoewel het er vierkant draait (en niet alleen in Vorst) is dit alles niet zo problematisch: de VAG groep waarvan VW deel uitmaakt had in 1997 nog 78 miljard bruto-exploitatie-overschot (winsten voor belasting). Ondertussen bouwt men verder aan een groep van wereldformaat: na Seat en Skoda werd Rolls-Royce opgekocht. Volkswagen is ook één van de groepen die de laatste 5 jaar haar marktaandeel in Europa van 12% tot 14,5 heeft opgetrokken. Ook hier kan men merken dat de productie steeds meer vanuit de financiële rendementen wordt benaderd.
De ABVV-delegatie van Volkswagen staat voor een belangrijke verantwoordelijkheid: dit plan aanvaarden zal de vestiging niet dichterbij een redding brengen. De inefficiëntie in de productie kan enkel opgelost worden indien werkzekerheid wordt geboden. Het reddingsplan doet het omgekeerde, het verslechtert bovendien de werkomstandigheden. De concessies inzake flexibiliteit en tewerkstelling zullen tot niets leiden. Vilvoorde heeft bewezen hoe zwaar concessies wegen bij een multinational. Een propere deal is onmogelijk, er kan enkel een labiel evenwicht bestaan in een situatie van permanente krachtsverhouding. Niet Herwig Jorissen maar de patroon heeft dit begrepen. Daarom voert de directie de tactiek van de harde chantage van de sluiting in combinatie met een "redelijk reddingsplan". Door afwisselend warm en koud te blazen hoopt hij het ABVV delegatie te desoriënteren, hierin gesteund door de "dolle stier" van de CMB die zich van film vergist en iedereen het participatief management en de win-win relatie tussen arbeid en kapitaal wil opdringen.
Dit plan aanvaarden of bijschaven zal de weerbaarheid van de arbeiders verzwakken, het vertrouwen in de delegatie ondermijnen en het individualisme versterken. Het ACV heeft steeds de kaart gespeeld van cliëntelisme en individuele oplossingen. Indien het ABVV de strijd voor collectieve lotsverbetering laat schieten zullen de arbeiders geen verschil meer zien en kan de patroon het ACV privilégiëren als "bemiddelaar". De wisseloplossingen zijn niet gemakkelijk maar het verzet tegen het plan moet gekoppeld worden aan een globaal antwoord op het niveau van de groep en van de automobielindustrie. Er zijn nochtans aanknopingspunten: nu VW in al haar fabrieken iedereen in het drieploegenstelsel wil steken is er een duidelijke reden om
1. dit overal te weigeren
2. overal verder arbeidsduurvermindering te introduceren met behoud van loon en tewerkstelling
3. de precaire statuten (tijdelijke contracten) te integreren in de vaste tewerkstelling en
4. onder arbeiderscontrole de productiviteit te heropbouwen daar waar er zich problemen stellen.
Dat IG Metall in de EOR de kaart van de Duitse patroon speelt is zeker een handicap, maar vandaag ondergaat de basis van IG Metall in Wolfsburg, Kassel, Emden ook de nefaste gevolgen van deze koers. Echte solidariteit van onderuit is bijgevolg mogelijk. In België en over de grenzen heen.
