Zowel de 'nieuwe' industrieën in de informatica- en communicatiesector als de ‘oude’ economische activiteiten zoals de staalnijverheid staan tegelijk voor een meedogenloze economische inkrimping. Herstructurering en sluiting staan voor allebei de sectoren op de agenda. FCI Mechelen, het ‘kenniscentrum’ van Philips Hasselt, en Cockerill in Luik krijgen nu het genadeschot. "Sorry, jullie zijn niet rendabel", klinkt het laconiek. Niet alleen worden op deze manier industriële en technologische middelen tot de schroothoop veroordeeld, ook kantelen duizenden levens zo in de onzekerheid en in armoede. Hen wordt de kans op een menswaardig bestaan ontzegd.
Op een flagrante manier botst het privé-bezit van de productiemiddelen (de bedrijven, de machines, de technologie, de financiële stromen) hier opnieuw met het belang van de arbeiders, de bedienden en hun gezinnen. In deze omstandigheden is strijd in één of andere vorm onvermijdelijk om de bedrijven open te houden.
Welke eisen hier naar voren gebracht worden is niet onbelangrijk. Bij Cockerill is de dreigende sluiting van de warme fase in Luik het directe gevolg van de privé-meerderheidsaandeelhouder Arcelor, die niet meer wil investeren. Niet toevallig overrompelden jonge Standard-supporters en Cockerill-arbeiders onlangs het voetbalterrein van Sclessin met een spandoek waarop ze de privatisering van Cockerill (als gevolg van de overname door Arcelor) gelijk stellen met de sluiting van het staalbedrijf. Het besef groeit dus dat een bedrijf dat gerund wordt voor winst vroeg of laat onverzoenbaar is met de belangen van het personeel.
Maar is de nationalisatie dan een betere optie? Wij denken van wel. Natuurlijk komt het er bij Cockerill eerst en vooral op aan om Arcelor te dwingen tot het naleven van zijn belofte tot investering. Maar de kwestie van het openbare bezit rijst vroeg of laat. De nationalisatie van bedrijven die dreigen met sluiting maakt deel uit van ons socialistisch programma. We verstaan hieronder de onteigening zonder schadeloosstelling (op uitzondering van de kleine aandeelhouders) van het privé-kapitaal en de democratische controle en beheer door de arbeiders en bedienden.
Geen sprake dus van een gulle schadeloosstelling. In de eerste plaats omdat de aandeelhouders zich gedurende jaren hebben verrijkt op de kap van het personeel. Deze inspanningen werden betaald in zwaardere arbeid, verminderde lonen en ook met het leven zelf. Ten tweede zou het heropkopen van de aandelen door de overheid de middelen voor verdere investeringen in het bedrijf aanzienlijk verminderen.
Geen sprake ook van bureaucratisch en incompetent beheer. Nationalisatie klinkt voor veel mensen als ‘politisering’, ‘verspilling’ en onbevoegdheid in het runnen van het bedrijf en natuurlijk de voortzetting van een hiërarchische structuur en privileges. Daarom moet er van onderen uit een democratische controle komen op de arbeidsorganisatie, de veiligheid op het werk, de productie, de distributie, de verkoop en ook de finaliteit van de economische activiteit. Zo stellen de delegees van Fiat Italië die vandaag de nationalisatie bepleiten van de automobielreus, dat zo’n maatregel ook een hefboom moet zijn voor een ecologisch en sociaal gerechtvaardigd plan van mobiliteit (bv. via de keuze voor de montage van meer bussen, betere motoren, andere verkoops- of leasingsstelsels enzovoort).
Belangrijker nog voor marxisten in de vakbond is dat de eis van nationalisatie een brug kan slaan in het bewustzijn van de arbeiders tussen de huidige ervaring met de crisis van het kapitalisme (jobverlies, sluitingen) en de noodzaak om de hele kapitalistische klasse te onteigenen als basis voor een permanente oplossing van hun problemen via een democratische, sociaal en ecologisch verantwoorde en duurzame planning op basis van de echte behoeften van de meerderheid van de bevolking.
Dat is wat we in marxistische termen een overgangseis noemen: een eis die vertrekt van het huidige bewustzijn maar die door de strijd voor deze eis het bewustzijn optrekt naar het besef voor een socialistische verandering van de maatschappij.
