Op 21 december 1981 deed het Hof van Cassatie uitspraak in de zaak SIBP tegen De Bruyne. Dit arrest zorgde voor een revolutie binnen het stakingsrecht. Vandaar dat we even stil staan bij deze verjaardag. Hoe was het, hoe is het en hoe zal het morgen zijn?
Staking(srecht) voor 1981
Tot 1921 was staking haast onmogelijk zonder strafsancties. Door de wet van 24 mei 1921 werd de staking uit het strafrecht gehaald. Dit had als gevolg dat vakbonden niet langer in de illegaliteit vertoefden en zelfs bij het beleid konden worden betrokken. Door deze toegift verzekerde het establishment zich ervan dat de werknemersorganisaties hun revolutionair karakter verloren. De staking was dan misschien wel niet langer verboden, maar niet zonder risico. Een werkgever die met een werkneerlegging werd geconfronteerd, ontsloeg de stakende werknemer en nam hem na het beëindigen van de actie eventueel terug in dienst. De leiders waren in de regel hun job definitief kwijt. Deze situatie bleef ongewijzigd tot 23 november 1967. Dan deed het Hof van Cassatie een uitspraak waarbij het de staking gelijkstelde met een schorsing van de arbeidsovereenkomst. Staking kreeg met andere woorden dezelfde juridische status als bv. ziekte. Er werd evenwel een voorwaarde aan gekoppeld, namelijk dat het een staking betrof die was aangezegd door een representatieve organisatie. Wie een wilde staking organiseerde, kon ontslagen worden om dringende reden. Staking was dus alleen maar mogelijk wanneer de aanzeggingstermijn van de cao werd nageleefd en wanneer (de secretaris van) ABVV, ACV of ACLVB de actie steunde/organiseerde.
In 1981 kwam er een radicale ommekeer. Een vakbondsafgevaardigde van SIBP organiseerde een wilde staking. Als reactie hierop wou de werkgever hem ontslaan om dringende reden. Op grond van een vrij gesofisticeerde redenering kwam de advocaat-generaal bij het Hof van Cassatie – hierin gevolgd door het Hof – tot de slotsom dat er geen enkele reden was om een onderscheid te maken tussen een wilde en een erkende staking.
Een nieuw juridisch landschap
Door het arrest De Bruyne werd de rol van de vakorganisaties plots beperkt. Stakerscomités konden nu onaangekondigd actie voeren. De staking was ook niet meer voorspelbaar; het overviel de werkgever gewoon. Maar…
Voor het Hof van Cassatie was/is staken synoniem van het neerleggen van het werk. Vaak nog worden actievoerders echter ontslagen omwille van ‘begeleidende omstandigheden’. Wanneer je bijvoorbeeld tijdens het actievoeren de personeelschef die voorbij de stakingspost wil, fysiek tegenhoudt en enkele klappen geeft, dan zullen de meeste arbeidsrechtbanken dit kwalificeren als een dringende reden. Sommigen claimen dat een werkneerlegging niet strijdig mag zijn met strafrechtelijke bepalingen. In deze hypothese kunnen verple(e)g(st)ers van de spoedafdeling het werk niet neerleggen wanneer slachtoffers van een bomaanslag worden binnengebracht. Zij zouden dan immers weigeren om hulp te bieden aan personen in nood. Tot slot beweren een aantal auteurs dat staken misschien een recht is, maar dat hiervan geen misbruik mag worden gemaakt. Hierop komen we nog terug.
Het Hof van Cassatie heeft zich nooit uitgesproken over de stakingspost. Dat heeft de werkgevers de mogelijkheid geboden om een strategie te ontwikkelen waarbij de rechter tussenkomt in het collectief conflict. Hierop zijn we echter in vroeger gepubliceerde commentaren op deze site al uitvoerig ingegaan.
Bestaat de kans/het gevaar dat het Hof van Cassatie op zijn stappen zal terugkeren? Neen. België heeft een aantal verdragen geratificeerd (waaronder het Herziene Europees Sociaal Handvest) waardoor de Rubicon definitief is overgestoken. Belgische werknemers hebben het recht om te staken, maar dat betekent niet dat er geen beperkingen kunnen worden opgelegd aan het voeren van collectieve actie.
De volgende weken/maanden zullen er veel acties worden gevoerd. De kans is dan ook reëel dat er juridische robbertjes zullen worden gevochten. Waaraan mogen we ons verwachten?
Q is not good for you
De drie bonden hebben samen met het EVV een klacht ingediend bij het European Committee for Social Rights van de Raad van Europa omdat werkgevers door middel van een juridische procedure een staking kunnen belemmeren. Begin februari wordt een uitspraak verwacht. De kans is reëel dat de Belgische staat een veeg uit de pan zal krijgen. Het is echter maar de vraag wat de regering hiermee zal doen.
Wanneer het plan Onkelinx uit de mottenballen wordt gehaald, dan biedt dit zekere opportuniteiten. De tussenkomst van de rechtbank zal men niet kunnen uitsluiten, maar er zouden meer garanties kunnen worden geboden voor een tegensprekelijk debat enzovoort. Met een kabinet waar minister Q sterkhouder is, bestaat het gevaar dat een veroordeling zal worden aangewend om de mogelijkheden van het actievoeren te beperken. Waakzaamheid is geboden.
Het gevaar kan ook nog uit een andere hoek komen. De grote advocatenkantoren zijn al bezig om strategieën uit te werken om de volgende maanden stakingen te breken.
Het is dan ook bang afwachten op een uitspraak in de zaak Zaventem: enkele honderden gedupeerden (sic) van een staking op de nationale luchthaven eisen schadevergoeding van een handvol actievoerders. Indien de claim succesvol zou blijken, zal deze piste verder geëxploreerd worden. Ook de theorie van het rechtsmisbruik zal worden gebruikt en verfijnd. Men kan hiervoor immers terugvallen op aanknopingspunten in de rechtspraak van het (niet al te sociale) Europese Hof van Justitie (zie: http://www.etui.org/Publications2/Reports/Viking-Laval-Rueffert-consequences-and-policy-perspectives).
Ik zie evenwel op korte termijn vooral discussies opduiken over de ‘politieke’ staking. Werkgevers zullen opwerpen dat zij part noch deel hebben aan de trein besparingen die er aan komt. ‘Specialisten’ zullen in de media verklaren dat de stakingen ‘politiek’ zijn en dus niet door de beugel kunnen.
Binnen internationale organisaties (IAO, Raad van Europa, …) bestaat er consensus over het feit dat een staking slechts politiek is in zoverre ze als doel heeft de gevestigde orde omver te werpen, met andere woorden indien het een (algemene) staking betreft die onderdeel is van een revolutionaire strategie. Ik veronderstel echter dat noch Rudy De Leeuw, noch Marc Hermans zich tot doel hebben gesteld om het parlement te bestormen; van ‘politieke’ staking is dan ook geen sprake. Wanneer we de principes van het arrest De Bruyne toepassen, kan men werknemers voor deelname aan stakingen tegen de besparingsmaatregelen dus niet sanctioneren. Er circuleren echter geruchten dat in sommige bedrijven actie wordt gevoerd om een loonsverhoging te krijgen die méér bedraagt dan de loonnorm. In de handen van een slimme raadsman zou dat wel eens kunnen worden gebruikt om actievoerders een hak te zetten. Men staakt dan immers tegen de wet (de werkgever mag niet meer geven dan 0,3 procent in 2012) wat (zie hierboven) volgens sommigen niet mag. Daarom kan men beter de eisen anders formuleren en officieel staken tegen de besparingen in het algemeen.
Brief aan de koning
We ‘herdenken’ deze dagen niet alleen 30 jaar stakingsrecht. Op 8 januari 1972, één jaar na het uitbreken van de staking bij Vielle Montagne, verzorgde het Brussels Kamertoneel in het volkshuis te Balen de avant-première van ‘Groenten uit Balen’ van Walter Van Den Broeck. De film is nu in de zalen.
Veertig jaar na datum zijn de volkshuizen verdwenen. De nood om actie te voeren blijft echter, vandaar dat ik stop met een citaat gepikt uit het einde van het stuk:
“Als in de toekomst de syndicaten weer eens in slaap vallen, dan zullen de arbeiders en hun vrienden weer in actie schieten (…)
Enfin, sire, de groeten aan de koningin en aan uw ministers, vooral aan die van arbeid. Zeg hem maar: tot de volgende ronde. Hij zal wel weten wat ik wil zeggen”.
Ondertussen is de minister een vrouw; hoe dan ook… De Coninck is gewaarschuwd.
P.S.: Groenten uit Balen is nog steeds verkrijgbaar in de betere boekhandel en wordt warm aanbevolen. De film 'Groenten uit Balen' is nu te zien in de betere filmzalen. Lees meer hier.
