Iedereen kent het recht om te werken, maar door de coronacrisis duikt er nu ook een discussie op over het recht om niet te werken, bv. wanneer de veiligheidsmaatregelen niet worden nageleefd. Op 11 mei legde een deel van het personeel van de Brusselse vervoersmaatschappij MIVB het werk neer. De werknemers eisten controles op het gebruik van mondmaskers, een limiet op het aantal passagiers en een hermetische afsluiting van de cabine van de bestuurder. Daarnaast beriepen zij zich op “het recht om de werkplaats te verplaatsen in geval van noodsituaties”.
Amazon.fr
De Franse Code du travail voorziet in een droit d’alerte, dit is het recht (en in feite de plicht) van de werknemer om de werkgever op de hoogte te brengen van een situatie die een gevaar oplevert voor leven en/of gezondheid. Dit kan slaan op het ontbreken van veiligheidsmaatregelen maar geldt ook voor individuele situaties. In een keuken moet bijvoorbeeld gewerkt worden met een bepaald product en de werknemer is daar allergisch aan. Het mag nooit gaan om bagatellen, maar moet slaan op situaties waarbij het leven van de werknemer in gevaar is of waardoor een blijvende arbeidsongeschiktheid kan ontstaan.
Daarnaast heeft de werknemer un droit de retrait, d.i. het recht om zijn werkpost te verlaten. De reden hiervoor moet ernstig zijn, bv. als de verdere aanwezigheid een reëel gevaar kan betekenen voor gezondheid of veiligheid. De hiërarchie moet in dit geval schriftelijk op de hoogte worden gebracht. De werkgever mag geen sancties treffen tegen de werknemer en moet het loon doorbetalen. Het is uiteraard maar de vraag of men zich kan beroepen op het recht op postverlating in de context van de coronapandemie. De Franse regering meent dat dit niet kan als een werkgever alle preventiemaatregelen in acht heeft genomen. Stel dat iemand uit een risicogebied werd gerepatrieerd en terug komt werken in een bedrijf dat de veiligheidsmaatregelen naleeft, dan kan het recht niet worden ingeroepen door de collega’s die schrik hebben voor besmetting. Niet iedereen is evenwel zeker dat deze restrictieve interpretatie van de regering door de rechtbanken zal worden gevolgd. In de rechtspraak bestaat er wel eensgezindheid dat het recht persoonlijk is. Als men samenwoont met een risicopatiënt kan men zich dus niet op het recht beroepen ter bescherming van de partner.
Het kan echter ook anders. Een aantal werknemersorganisaties heeft een kort geding procedure aangespannen tegen Franse vestigingen van Amazon omdat verplichtingen op het vlak van de veiligheid werden genegeerd. Zo was er geen risicoanalyse uitgevoerd m.b.t. het Covid-19 virus. Er waren te weinig preventiemaatregelen genomen, o.a. op het vlak van de social distancing, shiftwissels die wanordelijk verliepen, enz… En de maatregelen die al werden genomen, gaven blijk van amateurisme. Informatie aan het personeel was bv. beperkt tot een aantal tv schermen in de kantine. Het Hof van Beroep van Versailles verplichtte Amazon in zijn arrest van 24 april 2020 om de activiteiten te beperken tot de nodige maatregelen werden genomen.
Belgium.be
En hoe zit het in ons land? De werkgever is op grond van artikel 20,2° arbeidsovereenkomstenwet verplicht als een goed huisvader te zorgen dat de arbeid wordt verricht in behoorlijke omstandigheden met betrekking tot de veiligheid en de gezondheid van de werknemer. Als een gevaarlijke situatie wordt gecreëerd door veiligheidsmaatregelen te negeren, kan de werknemer weigeren om aan de slag te gaan. Hij beschikt immers over een recht op lichamelijke integriteit wat o.a. wordt gegarandeerd door artikel 3 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.
Daarnaast heeft België het Verdrag nr. 155 van de Internationale Arbeidsorganisatie geratificeerd dat voorziet in een werkpostverlating . Dit wordt gegarandeerd door artikel I.2-26 Codex welzijn op het werk. Een werknemer “die, in geval van een niet te vermijden, ernstig en onmiddellijk gevaar, zijn werkpost of een gevaarlijke zone verlaat, mag daar geen nadeel van ondervinden en moet worden beschermd tegen alle ongerechtvaardigde nadelige gevolgen daarvan. Hij stelt onmiddellijk het bevoegde lid van de hiërarchische lijn en de interne dienst hiervan in kennis.” Sommige commentatoren zien hierin een mirakelmiddel. Voorzichtigheid is evenwel geboden. Op dit moment is het begrip nog zeer groot, maar binnen enkele jaren? Zullen de arbeidsgerechten voor elke werkpostverlating in de handen klappen?
Meldpunt a-socialen
Indien de werkgever in de fout gaat, is het aangewezen dat de vakbondsafgevaardigden of de personeelsafgevaardigden die zetelen in het CPBW worden ingeschakeld. Deze kunnen de hiërarchische lijn wijzen op het probleem. Er kan naar de preventieadviseur van de interne en/of de externe dienst voor preventie en bescherming op het werk worden gestapt, de regionale directie van het Toezicht op het Welzijn op het Werk of eventueel zelfs de politiediensten. Indien de werkgever moedwillig is, kan ook een melding worden gemaakt via https://www.meldpuntsocialefraude.belgie.be. De officiële benaming luidt “Meldpunt voor eerlijke concurrentie”. Werkgevers die de gezondheid of het leven van hun personeel omwille van winstbejag in gevaar brengen, zou men iets minder vriendelijk mogen omschrijven.
Kickin' ass for the working class...
Werknemers kunnen zich dus beroepen op een recht op werkpostverlating. Ze moeten er echter over waken dat ze niet worden meegesleurd in een juridisch discours. Dan beter een staking. De macht van de massa’s is efficiënter dan “rechten” van het individu.
