Wie het nieuws volgt weet het al: het gaat niet goed met het onderwijs in Vlaanderen. De Tijd beschrijft de situatie als volgt: ‘met een acuut lerarentekort, corona-achterstand en een tanende kwaliteit waait een perfecte storm door het Vlaams onderwijs.’ Ben Weyts (NV-A) – Vlaams minister van onderwijs – heeft echter een plan: besparen!
De Vlaamse regering op besparingstour
In zijn Septemberverklaring maakte Jan Jambon (N-VA) – minister-president van de Vlaamse Regering – de begrotingsplannen duidelijk. De Vlaamse Regering wenst de komende jaren 900 miljoen euro, waarvan 100 in het onderwijs, te besparen. Enkele dagen later werden de doelstellingen nog verder aangescherpt: de besparingen lopen uiteindelijk op tot 112 miljoen. Onderwijs krijgt 30 procent van de middelen uit de begroting; volgens Ben Weyts is het dus niet onredelijk dat ‘wij’ ook inspanningen moeten doen. Voor Matthias Diependaele (N-VA) – Vlaams minister van Financiën en Begroting, Wonen en Onroerend Erfgoed – moeten we de besparingen in het onderwijs relativeren:
"Op een totaalbudget van 15 miljard wordt er amper 100 miljoen bespaard."
Besparen in het onderwijs is geen exclusieve N-VA aangelegenheid, ook Gwendolyn Rutten (Open Vld) vindt dat we die moeilijke oefening van 100 miljoen euro moeten doen. Maar, voegt ze toe:
"We gaan die doen door op geen enkele manier aan de kwaliteit te raken. Onze oefening moet zijn: de lat in het onderwijs moet hoger, want daar zit onze grondstof, daar zitten onze hersenen."
De Vlaamse Regering herbevestigt dus haar ambitie om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren, weliswaar – schrijft De Tijd – met een staaltje creativiteit in de begroting en het schrappen van een aantal investeringen.
Niet iedereen deelt het optimisme van de Vlaamse Regering. Voor velen blijft het een raadsel hoe Ben Weyts de besparingsdoelstellingen zal halen zonder te raken aan de onderwijskwaliteit, de leerkrachten of de reguliere werking. Voor Pedro De Bruyckere – pedagoog en onderzoeker aan de Arteveldehogeschool in Gent – zal dat een heel moeilijke affaire worden; hij ziet er namelijk alleen maar kosten bijkomen. Eenzelfde verhaal is te horen bij Nancy Libert – Algemeen secretaris bij ACOD Onderwijs. Zij stelt dat de besparingen van de Vlaamse Regering het hart van het onderwijs raken. Om de problemen in het onderwijs aan te pakken is er (veel) geld nodig, geen besparingen. Ben Weyts beseft dat zijn besparingsdrang niet in goede aarde valt in de onderwijswereld. De vele problemen – versterkt door corona – en de bereidheid van het onderwijspersoneel om zich niet te laten doen (de staking van 2019 is hier een voorbeeld van) hebben zijn ruimte om te manoeuvreren danig gereduceerd. Dat is de reden waarom hij ‘slechts’ indirecte besparingen oplegt. De belangrijkste besparing is namelijk die van 100 miljoen aan nieuwe beleidsstimulansen die tussen 2022 en 2024 gepland waren. Op die manier wordt de nieuwe collectieve arbeidsovereenkomst, die enkele weken ervoor getekend werd en 188 miljoen extra voorziet, onmiddellijk ongedaan gemaakt. Uit schrik om te provoceren snijdt Weyts in zijn eigen (toekomstige) beleidsruimte. Tal van geplande initiatieven – om het lerarenberoep te verlichten en/of aantrekkelijker te maken - zullen nooit het daglicht zien. Weyts investeert met de ene hand en bespaart met de andere. Of hij met die goocheltruc de ‘sociale vrede’ kan bewaren is nog maar de vraag.
Water staat Vlaams onderwijs tot aan de lippen
De noden in het onderwijs zijn namelijk torenhoog. Verschillende kwaliteitsonderzoeken tonen aan dat de Vlaamse leerlingen steeds slechter presteren. Vooral voor wiskunde en taalvakken is dat het geval. Daarnaast kampt het Vlaams onderwijs met een ernstig lerarentekort. Dit schooljaar is het probleem zo schrijnend dat het op 20 oktober tot een extra debat kwam in het Vlaams Parlement. Ben Weyts kwam er met tien voorstellen om op korte termijn leerkrachten aan te trekken. Weyts – lees je in de Morgen - wil een vrijstelling van extra lasten voor gepensioneerde leerkrachten die opnieuw voor de klas willen staan en werkt hij aan een betere activering van zieke leerkrachten en mensen in zorgverlof. Ook wil hij extra zij-instromers aanwerven en een imagocampagne lanceren om het beroep meer aanzien te geven. Last but not least:
"We moeten misschien minder focussen op negatieve zaken in ons onderwijs, maar eerder positieve zaken benadrukken."
Niet besparen, maar investeren!
Met zijn tienpuntenplan – dat volgens het Nieuwsblad haastig neergeschreven werd op een A4’tje en door vriend en vijand neergesabeld werd – lacht Ben Weyts het onderwijspersoneel uit. Een minister die langdurige zieken wil terugroepen om te werken, leerkrachten die elders werken terug wil verplichten om les te geven en gepensioneerden - nadat de pensioenleeftijd al driemaal verhoogd werd – vraagt om terug te komen‘, is geen bondgenoot. Mits het probleem de komende jaren alleen maar erger zal worden – tegen 2024 wordt een tekort van 7000 leerkrachten verwacht – is het de taak van het onderwijspersoneel en de vakbonden om het heft in eigen handen te nemen.
Nancy Libert schrijft in Tribune – het maandblad van het ACOD – het volgende:
"Eigenlijk is het eenvoudig: ofwel blijven we aanmodderen zoals we nu bezig zijn maar dan zal de job niet aantrekkelijker worden, en de kwaliteit van het onderwijs niet stijgen. Ofwel nemen de politici een drastische beslissing en aanvaarden ze hun maatschappelijke verantwoordelijkheid, wat voor alle duidelijkheid neerkomt op investeren in het onderwijs."
Het is positief dat het ACOD de nadruk legt op extra investeringen; dat is namelijk de voorwaarde om de aangehaalde doelen te behalen. Het is echter belangrijk om geen enkel vertrouwen te hebben in Ben Weyts. Het probleem is niet dat hij zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid – om de woorden van Nancy Libert te gebruiken – niet aanvaardt; het probleem is dat zijn beleid op maat geschreven is van het Vlaams netwerk van ondernemingen (Voka). Het is hun plan om langdurige zieken terug te laten werken, competitie te scheppen tussen leerkrachten door variabele lonen, het statuut onzekerder en flexibeler te maken, de leerkrachten meer uren te laten presteren, de klassen groter te maken enz… Het lerarentekort aanpakken en de kwaliteit van het onderwijs doen stijgen zal niet lukken met het beleid van Weyts. Alleen het onderwijspersoneel en de vakbonden kunnen – door te strijden – het tij keren.
