“Well, I'm afraid Hal was lying. He had been programmed to lie”
2001: A Space Odyssey
Op 8 december heeft de arbeidsrechtbank te Brussel uitspraak gedaan in de "zaak Deliveroo”. De rechtbank meent dat de fietskoeriers geen arbeidsovereenkomst hebben met Deliveroo maar werken als zelfstandigen. Het zeer technische vonnis van bijna 100 bladzijden zorgt voor gemengde reacties. Wat staat er in en waarom is het belangrijk?
Arbeidsovereenkomst of aannemingsovereenkomst?
Er is sprake van een arbeidsovereenkomst als iemand arbeid verricht tegen een loon en onder gezag van een werkgever. Hij verplicht zich ertoe om bevelen op te volgen. Een zelfstandige werkt niet onder gezag. Hij sluit een aannemingsovereenkomst en zal eventueel bepaalde richtlijnen moeten volgen maar geen bevelen gehoorzamen.
Het al of niet hebben van een arbeidsovereenkomst is een belangrijk gegeven. In geval van faillissement bv. zijn de werknemers met een arbeidsovereenkomst bevoorrechte schuldeisers. Het voornaamste gevolg van het hebben van een arbeidsovereenkomst situeert zich echter op het vlak van het socialezekerheidsrecht. De werknemer met een arbeidsovereenkomst betaalt bijdragen, maar ook de werkgever. Deze patronale bijdrage is vrij hoog. Het is dan ook vaak interessanter om iemand als zelfstandige tewerk te stellen. In dat geval staat deze zelf in voor alle socialezekerheidsbijdragen. De arbeidsovereenkomst wordt dan ook soms gecamoufleerd als een aannemingsovereenkomst. Er is gezag maar er wordt geveinsd dat het er niet is.De inspectie van de Rijksdienst voor sociale zekerheid (RSZ) gaat permanent de strijd aan met de schijnzelfstandigen. Opdrachtgevers die tegen de lamp lopen, riskeren fikse boetes.In 2006 kwam MR minister voor middenstand Sabine Laruelle met een wet op de proppen om de opdrachtgevers meer rechtszekerheid te geven, wat een eufemisme is voor het verzwaren van de bewijslast voor de administratie.
Deze Arbeidsrelatieswet is vrij complex. Kort samengevat komt het erop neer dat de rechter aan vier criteria moet toetsen om vast te stellen of er sprake is van gezag/ondergeschiktheid en dus een arbeidsovereenkomst:
- de wil van de partijen;
- de vrijheid om het werk te organiseren;
- de vrijheid om de werktijd te organiseren;
- de mogelijkheid om een hiërarchische controle uit te oefenen.
In sommige fraudegevoelige sectoren toetst men aan meer criteria. Er geldt een vermoeden van ondergeschiktheid als in meer dan de helft van de gevallen het criterium wordt aangevinkt. Voor de Deliveroo-koeriers werd zes op acht gescoord. Er was dus een vermoeden dat deze personen door middel van een arbeidsovereenkomst met het platform zijn verbonden. Deliveroo mocht dit vermoeden evenwel weerleggen. Vier criteria (wil van de partijen, enz…) werden door de arbeidsrechtbank onder de loep genomen.
FRANK is the new HAL
De rechtbank stelt vast dat de koerier zich vrijwillig inschrijft op het platform (1). Hij is ook vrij om werk en werktijd te organiseren zoals hij wil (2 en 3). Dan blijft alleen nog het vierde criterium over: heeft de werkgever de mogelijkheid om een hiërarchische controle uit te oefenen?De rechtbank volgt – tegen de arbeidsauditeur in - de redenering van Deliveroo die stelt dat FRANK – het algoritme – de koerier contacteert en suggesties doet (bv. wat de reisweg betreft) , maar dat er geen aanwijzingen zijn die wijzen op een controle. Deliveroo oefent dus via FRANK geen gezag uit. Het was anders geweest indien het algoritme ook sancties kon formuleren, bv. koeriers die matig presteren weinig lucratieve opdrachten geven zodat ze uiteindelijk afhaken. Volgens een verslag van een expert zou dit hier niet het geval zijn. Met HAL9000 uit Kubrick’s 2001: A Space Odyssey in het achterhoofd is enige twijfel misschien op zijn plaats. Het lijkt alleszins verdacht dat een bedrijf een algoritme zou ontwerpen maar de parameters die de winst kunnen optimaliseren niet zou gebruiken.
Mag het iets minder zijn?
De uitspraak van de arbeidsrechtbank is ontnuchterend: er is geen gezag en dus zijn de fietskoeriers zelfstandigen. Als er hoger beroep wordt ingesteld en het arbeidshof de koeriers toch als werknemers kwalificeert, zou het huidige platformsysteem alsnog op de schop moeten en zou moeten gewerkt worden met arbeidsovereenkomsten. Dat is niet ondenkbaar. Een aantal jaren geleden heeft de “Administratieve Commissie ter regeling van de arbeidsrelaties” (een adviesorgaan opgericht in het raam van de Arbeidsrelatiewet) geoordeeld dat de koeriers werknemers zijn.
De kans is echter groot dat de wetgever zal ingrijpen. In eerste instantie – en louter toeval - omdat de Europese commissie een dag na het vonnis een voorstel van Richtlijn heeft gelanceerd die de arbeidsvoorwaarden voor platformmedewerkers moet verbeteren. Hierin worden onder andere een aantal verplichtingen opgelegd m.b.t. het algoritme.In een gezamenlijke persconferentie van de Europese commissarissen Dombrovski en Schmit werd de richtlijn bejubeld als een middel om de schijnzelfstandigheid/misbruiken in de sector te beëindigen. Schmit bekende evenwel dat men ook (en misschien vooral?) oneerlijke concurrentie door ontduiking van sociale wetgeving wil voorkomen. Het “echte” doel lijkt dan ook bedrijven er uit te werken die de heilige markt verstoren. Belangrijk detail: het bewijs dat de platformwerkers zelfstandigen zijn, mag van de Commissie nog altijd worden geleverd. Pronostiek: de black boxes van de algoritmes krijgen een update zodat alle sporen naar zelfstandigheid worden gewist. Een andere mogelijkheid is dat wordt terug gevallen op scenario’s waarbij wordt gewerkt met onderaannemers die op hun beurt zelfstandigen aannemen.
Requiem
De Commissie moeit zich niet met het nationale arbeidsrecht. Werkgeversorganisaties en rechtse partijen zullen dan ook pushen om naast werknemers en zelfstandigen nog een aparte categorie in het leven te roepen voor de gig-economie die minder duur zal zijn dan het personeel met een arbeidsovereenkomst maar ook minder rechten zal hebben.
De keuze waarvoor we staan, is een ethische keuze. Willen wij een maatschappij waar mensen worden tewerkgesteld met minderwaardige overeenkomsten? Als het antwoord negatief is, dan gaat voor vele platformen de stekker er uit. Sorry, FRANK.
