De overeenkomst die in de late uurtjes van 13 juli aan Griekenland opgedrongen werd, na een nachtelijke marathon van onderhandelen met de Euro Top, kan enkel als een vernederende overgave omschreven worden. Griekenland heeft in feite zijn zelfbeschikkingsrecht tegenover de Trojka opgegeven, in ruil voor een nieuw financieel wurgcontract en vage beloftes over een schuldherschikking (geen kwijtschelding) die op een later tijdstip- misschien- zal besproken worden. Deze overeenkomst zal geen zoden aan de dijk brengen. Het zal Tsipras en Syriza politiek uitschakelen en Griekenland op economisch vlak nog dieper in de recessie duwen. Het bracht ook diepe onenigheid in de Europese Unie aan het licht.
Met de verkiezing van Syriza op 25 januari stemden de Grieken zes maanden geleden tegen een politiek van bezuinigingen. Eén week geleden verwierpen ze nogmaals de bezuinigingen met een Neen-stem van 61,3% in het referendum uitgeschreven door Tsipras op 5 juli. Vandaag heeft de Trojka een overeenkomst opgedrongen die nog veel slechter is dan de plannen die op 5 juli op tafel lagen. Wat uit deze ervaring voor iedereen duidelijk wordt is dat het onmogelijk is om zich te ontdoen van besparingen binnen het carcan van een Europa in crisis.
De details van de overeenkomst doen de haren ten berge rijzen. Ze zijn nog veel erger dan wat de Griekse regering vorige donderdag, 9 juli, zelf voorstelde, en dat was al een vernederende knieval. Dit document werd opgesteld in samenspraak met Franse ambtenaren en weerspiegelt de grote bezorgdheid van sommigen om tot een overeenkomst te komen en een verwijdering van Griekenland uit de eurozone te voorkomen. Frankrijk trad in dezen niet alleen op als agent van de belangen van de USA en het IMF, maar ook als tegengewicht tegen de overheersing van Duitsland. De voorbije dagen is de ware aard van Europa duidelijk geworden. In plaats van een “project” om een sterk verenigd Europa te bouwen zagen we kibbelpartijen tussen de verschillende lidstaten, waar het eigen nationaal belang van elk op de voorgrond trad. We konden ook meemaken hoe het masker van “rede en beschaving” waarachter het ware monster van het kapitalisme zich verschuilde, afviel. Dit was vooral merkbaar bij de Duitse minister van financiën Wolfgang Schäuble, die vastbesloten is het Griekse volk te wurgen en een ongehoord misprijzen aan de dag legt voor ieder die probeerde tot een compromis te komen om een Grexit te voorkomen. Dit is een voorbode voor wat er in de toekomst staat te gebeuren wat de spanningen tussen de machtiger lidstaten betreft. Wat geen goed nieuws is voor de toekomst van Europa, zowel voor haar interne samenhang als voor haar belangrijkheid.
Vooral de Amerikanen waren bang voor de impact die een wanordelijke in gebreke stelling van Griekenland zou hebben op de zeer kwetsbare wereldeconomie. Terwijl de aandacht van de wereld gericht was op de crisis in Europa is de Chinese aandelenmarkt in elkaar gestort. De situatie van de wereldeconomie is dusdanig dat elke schok haar in een nieuwe recessie kan brengen. Om deze reden deed de USA er alles aan om een overeenkomst in Europa te bereiken. Zo’n overeenkomst zou een zekere mate van schuldkwijtschelding moeten inhouden. In elk geval, zoals een rapport van het IMF al aantoonde, is de Griekse schuld onbeheersbaar geworden en kan nooit terugbetaald worden. Een diepe ingreep is nodig.
Wat de USA in feite voorstelt is dat Duitsland de gevolgen van de schuldvermindering zou dragen, gezien de Griekse schuld hoofdzakelijk in Duitse handen is. Het is natuurlijk gemakkelijk om mild te zijn met andermans geld! Dit was de échte reden van het Franse voorstel dat de Griekse regering deed aan de Europese ministers van financiën.
Dit voorstel alleen al zorgde er voor dat de Griekse regering zijn meerderheid in het parlement verloor, toen 17 volksvertegenwoordigers van Syriza weigerden erover te stemmen en nog eens 15 ervoor stemden maar onder groot protest. Deze regering heeft een meerderheid van 162 volksvertegenwoordigers (149 van Syriza en 13 van Anel). Twee leden van Syriza stemden openlijk tegen, 8 onthielden zich (waaronder de minister van energie en leider van het Linkse Platform Panagiotis Lafazanis en staatssecretaris van sociale zaken Stratoulis), 7 waren niet aanwezig (2 hiervan waren voor het voorstel) en 15 leden van het Linkse Platform stemden wel voor maar voegden er een resolutie bij dat ze niet akkoord waren met de maatregelen. De regering moest rekenen op de stemmen van de oppositie (Pasok, Nieuwe Demokratie, To Potami) om de stemming te winnen in de vroege ochtend van zaterdag 11 juli. Dit is de facto de “regering van nationale eenheid” in de maak!
De stemming werd voorgesteld, niet als een appreciatie van de maatregelen op zich, maar als iets wat de regering de autoriteit zou geven om verder met Europa te onderhandelen. Dit was een manier om de druk op de kritische volksvertegenwoordigers van het Linkse Platform op te voeren, met als argument dat het over een vertrouwensstemming over Tsipras ging. De vertegenwoordigers van het Linkse Platform hadden zich meer vastberaden moeten opstellen, in blok tegenstemmen en mobiliseren tegen deze maatregelen die in feite in tegenspraak zijn met de uitslag van het referendum.
Toen de laatste Griekse( Franse) voorstellen Brussel bereikten werden ze ontvangen met een onbuigzame afwijzing van de kant van Duitsland. Schäuble eiste een geschreven verklaring, wat een vraag was voor een totale overgave. Hij vroeg onmiddellijk nog verdere besparingen en tegen-hervormingen, legde de mogelijke mislukking van de gesprekken eenzijdig bij Griekenland, eiste dat staatseigendommen met in een Luxemburgs fonds zouden gestort worden om te worden geprivatiseerd en lanceerde het idee dat Griekenland voorlopig voor een periode van 5 jaar uit de Eurozone zou gezet worden.
De positie die de Duitse kapitalisten innemen is gebaseerd op de mening dat een Grexit economisch en politiek minder zou kosten dan nogmaals een nieuw akkoord. De economische beweegredenen zijn duidelijk, het is beter het verlies te nemen en er uit te stappen dan nog meer geld te gooien in een bodemloze put, misschien kan er nog een beetje geld naar Griekenland gaan in de vorm van “humanitaire hulp”.
De politieke redenen van deze houding hebben we vroeger reeds uitgelegd: Griekenland mocht niet afwijken van een beleid van besparingen, uit schrik dat andere landen zouden volgen. Mocht Syriza zijn plannen kunnen doorvoeren dan zou dat Podemos in Spanje versterken en de verzwakte regeringen van landen zoals Spanje, Portugal, Frankrijk en Ierland zouden dezelfde weg kiezen. Bovendien moet Merkel afrekenen met een euro-sceptische partij aan haar rechterflank en kan ze niet “zacht” tegenover Griekenland optreden.
De Franse tussenkomst wekte in Duitsland een hevige woede op: hoe durfde Hollande het aan om de Grieken te helpen zich van Duitsland te bevrijden? Het Duitse kapitalisme is het sterkste in Europa en hun wil is wet.
De Duitse eisen die in Schäuble’s document staan zijn zo arrogant en schandalig dat het op een pure provocatie lijkt om de Grieken zelf te laten opstappen. Zij werden hierbij geholpen door de Finnen, wiens regering gegijzeld wordt door een rechtse euro-sceptische partij.
Inhoud van de “overeenkomst van overgave”
Uiteindelijk tot verbazing van velen werd een overeenkomst bereikt, die praktisch alle voorstellen van Duitsland bevatte. Het document dat Tsipras ondertekende is schandalig, het laat niets meer over van het Griekse zelfbeschikkingsrecht en reduceert Griekenland tot een protectoraat van de Trojka.
Griekenland moet vier maatregelen in wetten gieten, waaronder de verhoging van de BTW, verdere besparingen in het pensioenstelsel en “onmiddellijke aanpassingen en verdere besparingen wanneer doelstellingen niet gehaald worden”. Dit moet allemaal binnen de 72 uur door het parlement gejaagd worden, tegen 15 juli. Dan moet tegen 22 juli nog twee andere maatregelen ingevoerd worden.
Enkel wanneer al deze maatregelen wetten geworden zijn en gecontroleerd door de instellingen van de Eurogroep, “kan” een onderhandeling over een nieuwe overeenkomst beginnen. (let op de voorwaardelijke wijs!)
Niet enkel dit, maar om tot een nieuwe overeenkomst te komen moet Griekenland bereid zijn om meer en diepere besparingen door te voeren “gezien de belabberde economische en fiscale staat waarin het land zich bevindt”. Dit zijn: nieuwe vermindering van de pensioenen, “het opzetten van markt conforme projecten” en de privatisering van de elektriciteit. Daar bovenop kan “de Griekse regering wanneer ze de collectieve arbeidsovereenkomsten en groepsafdankingen herbekijkt het zich niet veroorloven om terug te keren naar vroegere politieke gebruiken die niet compatibel zijn met de geplande groei.” Dit betekent dat de Griekse regering zijn belofte om opnieuw collectieve arbeidsonderhandelingen in te voeren moet inslikken.
Alsof het nog niet genoeg was om zich tot op het micro niveau met de economie te bemoeien, er is nog meer! Het document aanvaardt ook het plan van Schäuble om een privatiseringsfonds van 50 miljard euro te installeren. De enige toegeving is dat dit fonds niet in Luxemburg maar in Athene zal opgericht worden. Uiteindelijk maakt dit niets uit, gezien alles “onder toezicht van de Europese instellingen” dient dit gebeuren. Dit is absolute onzin, ook vanuit kapitalistisch standpunt. Wanneer we de opbrengst van de privatiseringen die reeds gebeurden optellen bij diegenen die nog bezig zijn dan komen we amper uit op 7 miljard euro, en daar zijn reeds de beste stukken bij. Het is werkelijk onmogelijk om nog 7 keer zoveel op te halen in de komende drie jaar.
En bovenop dit alles eist de Trojka (want dat is het, het document legt Griekenland op om blijvende hulp aan de IMF te vragen) die “terug zal keren op Griekse bodem” het vetorecht op over alle toekomstige en reeds gestemde wetten in Griekenland! De exacte formulering is het vermelden waard: “de regering moet de instellingen raadplegen en om toestemming vragen vooraleer de wetsvoorstellen voorgelegd worden aan het parlement.”
De Trojka geeft zich niet enkel het recht te beslissen over toekomstige wetten, ook over al gestemde wetten wil ze haar zeg: “Met uitzondering van de wetten op humanitaire hulp zal de Griekse regering alle wetten herbekijken die gestemd werden ten gevolge van de overeenkomst van 20 februari en terugkomen op vroeger gedane voorstellen.” Dit verplicht de huidige Griekse regering, verkozen op een platform tegen vorige Memoranda, om deze positie te verlaten en alle wetten die reeds ingevoerd werden te herzien. Dat zou ook het geval zijn voor de symbolisch zwaar geladen maatregel om de poetsvrouwen van het ministerie van financiën terug in dienst te nemen.
Het uitvoeren van deze dictaten garandeert zelfs geen nieuwe overeenkomst, zoals we in het document kunnen lezen: “de hierboven beschreven maatregelen zijn de minimale voorwaarde om de gesprekken over een overeenkomst op te starten… maar… het starten van onderhandelingen houdt niet automatisch in dat er een akkoord zal komen.”
Het nieuwe voorstel zou gaan over een bedrag tussen de 82 en 86 miljard euro, waarvan 25 miljard voor het herfinancieren van de banken.
En wat krijgt Griekenland in ruil voor deze volledige overgave, het overhandigen van het familiezilver en het wegschenken van de controle over zijn eigen middelen? Over de cruciale kwestie – vermindering van de schuld- wat voor de Griekse regering het belangrijkste was- blijft het document zeer vaag. “De Eurogroep is bereid om verdere maatregelen, zoals een spreiding van de afbetalingen in tijd in overweging te nemen”.
Deze vage toegevingen worden dan nog voorwaardelijk gemaakt: “deze maatregelen zullen afhankelijk zijn van de uitvoering van de vooropgestelde hervormingen en zullen bekeken worden bij een eerste positieve wending”.
De vaagheid van deze tekst staat in sterk contrast met de botte weigering in de volgende paragraaf: “De Eurolanden blijven erbij dat een schuldvermindering onmogelijk is,” terwijl de Griekse autoriteiten “erin toestemmen om hun financiële verplichten aan alle schuldeisers en op de afgesproken tijdstippen na te komen”.
Het document eindigt met de spreekwoordelijke tot niets verplichte wortel: “De Commissie zal er aan werken om 35 miljard bij elkaar te krijgen om te investeren…”
Het is duidelijk dat Duitsland geen enkele toegeving gedaan heeft. Tsipras werd gedwongen alles te tekenen waar hij vroeger tegen was. Velen vragen zich af hoe is dit mogelijk? Hoe kon Tsipras zo’n slechte deal aanvaarden, vooral nadat hij het referendum had uitgeschreven en gewonnen? Het is onmogelijk om te weten wat er in zijn hoofd omgaat. Eén ding is echter zeker. De politieke strategie die Tsipras en de meerderheid van Syriza gevolgd hebben heeft in praktijk niet gewerkt. Hun strategie was gebaseerd op het idee dat het mogelijk was de Trojka te overtuigen om een nieuwe overeenkomst te sluiten, zodat Syriza zijn programma tegen de besparingen kon doorvoeren, wat uiteindelijk economische groei met zich zou meebrengen waarmee dan de schuld zou kunnen afbetaald worden. Niets van dat alles bleek te kloppen.
Toen hij zijn referendum uitschreef was Tsipras ervan overtuigd dat een Neen-stem hem een sterkere positie aan de onderhandelingstafel zou bezorgen en dat hij een beter akkoord zou kunnen sluiten. Net het omgekeerde gebeurde.
Daarenboven verzwakte zijn overtuiging dat in de Eurozone blijven de enige mogelijke optie was zijn onderhandelingspositie. Het dwong hem tot grote toegevingen en tot de uiteindelijke overgave. Het lijkt erop dat hij er niets uit geleerd heeft en dat hij een gewillige ondertekenaar was van zijn eigen doodsvonnis.
Het erge van deze overgave is dan nog dat het niets zal uithalen. De gevolgen voor de Griekse economie zullen verschrikkelijk zijn. De onzekerheid van de uitkomst van de onderhandelingen en de ultimatums van de Trojka hebben de zeer zwakke heropleving al tot staan gebracht en het land terug richting recessie geduwd. Vandaag hebben de twee weken banksluitingen en de controle op kapitaal (die nog maanden zal duren), het land in een depressie doen belanden, met een stop op de meeste economische activiteiten.
Voegen we daar een nieuwe reeks besparingsmaatregelen aan toe dan is het resultaat gemakkelijk te voorspellen. Deze politiek werd al de voorbije vijf jaar gevoerd in Griekenland en heeft niets opgelost. Ze zijn er zelfs niet in geslaagd het begrotingstekort naar beneden te brengen. Het bedraagt nu 170%, en met de nieuwe maatregelen zal het naar 200% stijgen, wat het nog meer onhoudbaar maakt.
Het meest voor de hand liggend scenario is dat deze “overeenkomst” (of beter: dictaat) een tussenstap zal zijn op weg naar een nieuwe crisis, die hoogst waarschijnlijk zal leiden tot een Grexit.
Op politiek vlak betekent dit de zelfmoord van de regering en van Syriza. Nu reeds zijn er figuren in de entourage van Tsipras die het ontslag eisen van de ministers en volksvertegenwoordigers die tegen deze capitulatie stemden. De huidige regering kan niet aan blijven en zal zeker binnen de 48u zijn meerderheid verliezen. Verschillende opties worden bediscuteerd, waaronder een voorstel van een “voorlopig technocratisch kabinet” onder leiding van een “onafhankelijke” (waarschijnlijk de gouverneur van de Bank van Griekenland), een coalitie met To Potami….
Hoe het ook uitdraait, waar we nu over spreken is een regering van nationale eenheid die een zeer streng bezuinigingsprogramma zal doorvoeren. Dat zou de cirkel sluiten: de partij die naar omhoog gestuwd werd door de massa’s om de bezuinigingen te stoppen, zou in coalitie treden met de partijen die verloren zijn, om het programma van de verliezers uit te voeren.
De druk binnen Syriza is dusdanig dat het niet zeker is dat Tsipras een vergadering van het Centraal Comitee zal bijeenroepen omdat hij niet zeker is dat hij het zal halen. Eerst en vooral moet hij de maatregelen door het parlement krijgen en daarvoor heeft hij de steun nodig van de burgerlijke partijen.
Was er een alternatief mogelijk?
Ja, maar was er een alternatief mogelijk? In zijn kritiek op de regeringsvoorstellen legde het Linkse Platform van Syriza zijn standpunt uit. Zij argumenteerden voor een terugkeer naar de nationale munt, én het lid blijven van Europa (zoals in Zweden en Denemarken) om een programma van nationaal kapitalisme uit te voeren. Dit zou gebaseerd zijn op export, nationale productie, staatsinvesteringen in de economie en “een nieuwe en vruchtbare samenwerking tussen de private en publieke sector om het land te ontwikkelen.”
In werkelijkheid is dit plan even utopisch als dat van Tsipras. Terwijl er geen alternatief voor besparingen mogelijk is binnen een kapitalistisch Europa, is het dwaas te denken dat een onafhankelijk kapitalistisch Griekenland in crisis zich een uitweg kan vechten tegenover zoveel machtiger Europese landen. Men zou denken dat de kameraden van mening zijn dat besparingen “ideologisch bepaald” zijn, dat ze uit het brein komen van inslechte Duitse bankiers in plaats van een onvermijdbaar gevolg van de crisis van het systeem. Of we nu binnen of buiten de euro zijn, dat blijft hetzelfde.
Deze verkeerde politieke benadering is één van de zwakheden van het Linkse Platform. De werkende klasse in Griekenland is terecht bang van de catastrofale economische gevolgen van een Grexit. Hun terechte vrees kan niet weggenomen worden door het valse argument dat “het een tijdje slecht zou gaan, maar we kunnen een devaluatie doorvoeren, er zo uit geraken en een sterke nationale economie uitbouwen”. Dit zal het probleem niet oplossen van een zwak, veel minder productief industrieel apparaat, dat niet in staat is te concurreren met de sterke economische machten zoals Duitsland. Dit probleem blijft, in of uit de Europese Unie, met of zonder de euro. En het idee om door export een uitweg uit de crisis te vinden is helemaal utopisch, de wereldwijde crisis in acht genomen, waar zwakke economieën de eerste zijn die het loodje leggen.
Het enige echte alternatief is “een socialistische breuk”. Dat betekent de schuld niet erkennen (een parlementair onderzoek bestempelde dit als illegaal, verfoeilijk en niet wettelijk) en ze ook niet terugbetalen, de banken nationaliseren en de eigendommen van de Griekse kapitalisten aanslaan. Nooit eerder in de geschiedenis bleek het “realisme” van de reformistische leiders van Syriza niets meer te zijn dan een utopie. Nooit eerder in de geschiedenis is het gemakkelijker geweest de zaak van het socialisme te bepleiten, gezien ze samenvalt met de praktische ervaringen de voorbije vijf jaar van honderdduizenden Griekse werkende mensen.
Enkel de radicale reorganisatie van de maatschappij, op basis van gedeelde eigendom van de productiemiddelen kan een weg voorwaarts bieden. Dat zou niet mogelijk zijn binnen de grenzen van Griekenland, een kleine economie, aan de grens van Europa. Maar het zou een krachtige boodschap uitsturen naar de werkende klasse doorheen Europa, te beginnen met Spanje, Portugal en Ierland.
Wanneer de leiders van het Linkse Platform een echt socialistisch programma zouden uitdragen en een duidelijke oppositie voeren tegen het memorandum, niet enkel in woorden maar ook in daden, dan zouden zij in staat zijn de groeide oppositie richting te geven.
Wat nu?
De vernederende capitulatie van de regering, in wie de massa’s hun vertrouwen stelden om de bezuinigingen te beëindigen, zal een diepgaand effect hebben. Vrijdag ll. werden de laatste voorstellen van de regering met ongeloof begroet. Dat is vlug veranderd in woede en razernij.
Er is reeds een nationale staking uitgeroepen voor woensdag 15 juli door de federatie van de overheidsambtenaren. Het is betekenisvol dat het vooral Syriza aanhangers waren bij de vakbondsleden die een sleutelrol speelden bij de stemming over de staking in het vakbondsbestuur. Dezelfde dag zijn er reeds betogingen aangekondigd om te protesteren tegen het nieuwe memorandum.
Het is één ding om een parlementaire meerderheid te vinden voor het goedkeuren van de voorstellen, het is iets helemaal anders om ze uit te voeren. De arbeiders van de elektriciteitscentrales, van de haven van Piraeus, de gepensioneerden, de jongeren die massaal Neen stemden zullen dit niet met de armen gekruist aanvaarden. Het terrein voor grote klassengevechten is voorbereid. De Europese heersende klasse en hun Griekse tegenhangers mogen rekenen op een meerderheid in het parlement, de machtsbalans in de maatschappij is tegen hen. Dat zal zijn bekomst niet in het parlement krijgen, maar door de strijd.
Tenslotte is het belangrijk te benadrukken dat uit de gebeurtenissen in Griekenland lessen kunnen getrokken worden voor alle partijen en bewegingen in andere landen die de illusie hebben dat het mogelijk is je te verzetten tegen de besparingen en terzelfdertijd een akkoord te sluiten met Europa. Het is mogelijk om te vechten tegen besparingen, maar de enige effectieve manier om dat te doen is te breken met het kapitalisme.
