Met de heroïsche reis in april 1918 van New York naar Moskou als kapstok schetst Hans Olink een fascinerend beeld van het leven van het echtpaar Sebald en Bartha Rutgers. Hij kreeg niet alleen toegang tot alle nagelaten aantekeningen, foto’s en correspondentie van de familie, hij kon ook onbeperkt putten uit de archieven van de Nederlandse, Franse, Zwitserse, Duitse en Amerikaanse geheime diensten. Sebald Rutgers – bijgenaamd “de ingenieur van Lenin”- was in die tijd immers staatsvijand nummer 1.
De eerste stappen naar het socialisme
Sebald werd in 1879 in Leiden geboren in een middenklassenmilieu van predikanten en geneesheren. Politieke gesprekken waren er meer regel dan uitzondering: de socialistische do-minee Domela Nieuwenhuis was een regelmatige gast.
Sebald studeert in Delft voor civiel ingenieur en wordt een actief lid van de Sociaal Demo-cratische Arbeiderspartij (SDAP). Hij steunt de oprichting van coöperaties en bakkerijen en richt een propagandaclub voor havenarbeiders op. Hij trouwt met de hoogopgeleide Bartha Mees, net als hij een overtuigde marxist.
Enkele jaren later wordt hij lid van de oppositie binnen de SDAP: de proletarische actie moest meer centraal staan, niet het parlementarisme. Op het partijcongres van 1909 worden alle medewerkers van hun blad De Tribune uitgesloten. Met meer dan 100 leden, waaron-der Herman Gorter, Anton Pannenkoek, Henriëtte Roland Holst en Sebald Rutgers richten ze een nieuwe organisatie op: de Sociaal Democratische Partij (SDP).
Het gaat razendsnel met de loopbaan van Sebald: hij begint als verantwoordelijke van de Rotterdamse Gemeentewerken, wordt wegens grote verdienste hoofd van Openbare Werken in Nederlands-Indië en belandt in 1915 in New York als vertegenwoordiger van de Neder-lands-Indische Spoormaatschappij. Vriend en vijand omschrijven hem als “één der beste ingenieurs onder zijn tijdgenoten”. Tijdens zijn verblijf in New York wordt hij lid van de Socialist Propaganda League, de linkervleugel van The Socialist Party of America en schrijft voor The International Review. Tot zijn grote verrassing krijgt hij een positieve reactie van Lenin, in ballingschap te Bern, op één van zijn artikels. “Uw oproep om te strijden voor een nieuwe Internationale, is volledig in overeenstemming met ons standpunt, dat we sinds het begin van de oorlog innemen. We zouden zeer verheugd zijn om verdere inlichtingen van u te ontvangen.” Getekend Uw Lenin.
Meewerken aan de opbouw van het beloofde land
Oktober 1917: de Russische revolutie is een feit. Sebald besluit de nieuwe leiders zijn dien-sten aan te bieden. Hij neemt ontslag uit al zijn functies en start in april 1918 samen met zijn vrouw de tocht naar Moskou, via Vladivostok. Ze moeten hun kinderen noodgedwongen ach-terlaten: de jongste, Truus, bij een bevriend echtpaar in Yokohama, de twee oudste zonen bij de gezant in New York. De toenmalige krantenberichten liegen er niet om: vooral Bartha wordt als een ontaarde moeder afgeschilderd, wie stelt er nu een onzekere revolutie boven het lot van zijn kinderen? Na een verschrikkelijke reis van 3 maanden bereiken ze Moskou. Lenin is maar al te blij met zijn komst. Hij wordt aangesteld als hoofdingenieur van de Rus-sische waterwegen en later als verantwoordelijke van de haven van Riga. Op zijn voorstel worden kleine waterkrachtcentrales gebouwd die bij brandstofgebrek moeiteloos kunnen ingezet worden. In 1921 stelt hij een plan op, om met behulp van buitenlandse kameraden in Kemerovo in Siberië via de bouw van een staalfabriek en de ontginning van een kolenmijn de industrialisatie van de regio op gang te trekken. Met groot succes!
De begindagen van de Derde Internationale
In maart 1919 woont Sebald als enige Nederlander het oprichtingscongres bij van de Derde Internationale, de Komintern. De verspreiding van de wereldrevolutie staat op de agenda. Maanden voordien was Bartha al op geheime missie naar Nederland vertrokken: ze kon alle inlichtingendiensten verschalken en een fortuin aan juwelen (volgens sommigen afkomstig van de tsarina) overbrengen om de komende acties te bekostigen.
Om alles in goede banen te leiden besluit de Komintern een Zuid-Oostelijk bureau voor de Balkan en een Noordelijk bureau in Stockholm op te richten. In september 1919 stuurt Lenin Sebald naar Amsterdam om er een West-Europees secretariaat te beginnen. Hij verwacht dat de Tribunisten als Gorter en Pannenkoek een waarborg zullen zijn voor een juist marxistisch programma. Al vlug blijkt dat Lenin zich heeft miskeken: de meningsverschillen lopen zo hoog op dat een scheuring onafwendbaar is. Het Amsterdamse bureau wordt opgeheven. Lenin schrijft er de bekende brochure “De Linkse stroming: een kinderziekte van het com-munisme” over. Voor Sebald was het een harde leerschool, hij besloot dat ideologische dis-cussies niet aan hem besteed waren, en trok er de verkeerde conclusie uit dat hij zich voort-aan als een volgzame leerling van Moskou zou opstellen. Ondanks zijn loyale houding werd hij in 1938 bijna ingehaald door de stalinistische terreur: hij kon op het nippertje uit Moskou ontsnappen.
Vandaag is in zijn voormalige woning in Kemerovo een museum aan hem gewijd: Er wordt met veel lof over hem gesproken en toeristen worden er altijd met groot enthousiasme rond-geleid!
Hans Olink, Sebald Rutgers’ reis naar de revolutie, Uitgeverij Pegasus, 2020.
