De politieke leiders van nagenoeg elk land hebben faliekant gefaald om de pandemie in te dijken. We gaan wereldwijd naar de twee miljoen dodelijke slachtoffers en het is duidelijk dat enkel een vaccin soelaas kan bieden. Alle andere barrières tegen het virus werden vakkundig afgebroken om de productie en daarmee de winsten van de superrijken veilig te stellen.
Traag uit de startblokken
Er zijn minstens 6 verschillende vaccins in recordtijd ontwikkeld en toch kwam het onderzoek traag op gang. Zij het niet omwille van wetenschappelijke moeilijkheden. De pharma-multinationals zijn weigerachtig om in vaccins te investeren. Het ontwikkelen van vaccins - vooral voor actieve pandemieën - is zelden winstgevend gebleken. Het ontwikkelingsproces verloopt traag, resultaten zijn niet gegarandeerd en arme landen hebben vaak grote voorraden nodig die ze niet kunnen betalen. De productie van generieke en lifestyle-medicijnen (denk aan viagra) die populair zijn in rijke landen vormen een veel betrouwbaardere bron van winsten.
De farmaceutische kapitalisten tellen het aantal mensenlevens die op het spel staan niet wanneer ze beslissen waar ze hun kapitaal investeren, alleen de winst. Daarom is er voor talloze ziekten die arme werelddelen treffen nooit een vaccin ontwikkeld. Dat is het geval voor zika of lepra, terwijl een ebolavaccin pas in december 2019 werd goedgekeurd.
Het stopzetten van het onderzoek naar een vaccin tegen sars in 2016 is sprekend. Het onderzoek werd stopgezet omdat de sarsepidemie onder controle was, en er dus geen korte termijn winst meer te boeken viel. Indien het onderzoek wel tot op het einde gevoerd zou zijn, was de zoektocht naar een coronavaccin een kwestie van luttele maanden of zelfs weken geweest. Beide virussen zijn immers voor 80 procent hetzelfde. Net zoals het griepvaccin jaarlijks wordt geüpdatet, zou het hebben volstaan om het sarsvaccin aan te passen. De veiligheidstests zouden dan ook niet in alle haast doorlopen zijn omdat dat werk al zou zijn gedaan voor het oorspronkelijke vaccin.
Publieke kosten, private winst
Pas wanneer de overheden de geldbuidel wagenwijd opentrokken, sprongen de farma-kapitalisten op de kar. In totaal hebben verschillende staten zo’n 7,3 miljard euro geïnvesteerd in het creëren van een COVID-19-vaccin, met nog eens 1,7 miljard euro afkomstig van non-profitorganisaties.
Behalve dat ze profiteerden van enorme sommen overheidsgeld, werden veel van deze vaccins gemaakt met behulp van universitair of door de overheid gefinancierd onderzoek. De mRNA-technologie achter de Pfizer- en Moderna-vaccins is bijvoorbeeld ontstaan in Amerikaanse en Duitse overheidslaboratoria.
Op prijs stellen?
AstraZeneca, dat het vaccin zal produceren dat is ontwikkeld door de Universiteit van Oxford - en dus volledig werd gefinancierd door de staat en non-profitorganisaties - heeft beloofd om alleen de productiekosten te dekken. Maar dat deze toegift enkel geldt voor "de duur van de pandemie", laat de deur open om na de zomer de prijzen te doen stijgen. Dat zou overeenkomen met het moment dat heel wat armere landen eindelijk aan de beurt zouden komen.
Wat de grootste spelers zoals Pfizer betreft: zij gaan voor een vet rendement op hun kapitaalinvestering. In lijn daarmee hebben ze geweigerd om de kostenanalyse openbaar te maken. We zullen de exacte kosten van de ontwikkeling van het vaccin, de klinische proeven en de fabricage dus nooit kennen. Zo dekken ze zich in tegen kritiek en geven ze zichzelf speelruimte in onderhandelingen met overheden om woekerprijzen te vragen.
Er wordt op dit ogenblik geschat dat Moderna en Pfizer alleen al in 2021 27 miljard euro aan coronavaccin-inkomsten zullen genereren. Moderna stelde aanvankelijk een prijs voor van 40-63 euro per persoon, terwijl Pfizer mikte op 34 euro per persoon. De EU onderhandelde een lagere prijs, maar ten koste van financiële en legale waarborgen moesten er later problemen met het vaccin ontdekt worden. De Belgische staatssecretaris van Begroting, Eva De Bleeker, veroorzaakte een crisis, louter door de inkoopprijs van elk vaccin dat door de EU werd ingekocht te tweeten. De EU doet er immers alles aan om de werkwijze van de farma-giganten te beschermen door de contracten geheim te houden.
Deze vaccins worden dus niet alleen met winst verkocht, maar ze worden ook terugverkocht aan de staten die ze in de eerste plaats hebben gefinancierd. Dit betekent dat wanneer deze vaccins de bevolking bereiken, ze effectief twee keer zijn betaald.
Intellectueel eigendom
Marc Botenga, Europarlementariër van de PVDA, maakte zich in zijn tussenkomsten sterk dat het vaccin een universeel gemeenschappelijk goed moet worden:
“Geen enkel farmaceutisch bedrijf heeft vandaag voldoende productiecapaciteit om iedereen van een vaccin te voorzien. Daarom is het belangrijk dat de rechten op een succesvol vaccin gedeeld worden en dat niet één bedrijf (of een paar bedrijven) er een monopolierecht over krijgt. Anders is vaccinschaarste straks gegarandeerd.”
In het bijzonder voor de arme landen is dit een belangrijke inzet. Momenteel staan ze helemaal achteraan de wachtrij. De Afrikaanse landen zouden geen vaccin te zien krijgen voor 2022, laat staan voor de hele bevolking. In India werd er een lokaal vaccin ontwikkeld waarover enorm veel vraagtekens bestaan omdat de testresultaten nooit bekend zijn gemaakt. Het Chinese vaccin zou slechts de helft zo doeltreffend zijn als de ‘westerse’. In dezelfde trend geeft 50 procent van de Russische artsen aan dat ze liever een ander vaccin krijgen dan de Russische variant.
De strijd tegen de patentrechten is belangrijk, het is het legale fundament van de kapitalistische productie. Het hele systeem van intellectuele eigendomsrechten kan enkel verdedigd worden vanuit de winstbelangen van een handjevol superrijken. De samenleving, de sociale noden van de overgrote meerderheid worden hiermee met de voeten getreden.
Een gezondheidszorg van en door de 99%
Maar de eigendomsrechten van het corona-vaccin verspreiden over meer bedrijven, zoals de PVDA aanhaalt, treft de wortels van het probleem niet. De meervoudige zakkenvullerij wordt er niet mee gestopt; de productie van andere broodnodige medicatie wordt er niet mee gestimuleerd. Ook met een op die leest hervormde pharma-industrie, zal het publieke belang niet centraal staan.
Wat de pandemie aantoont, is dat de ‘vrije markt’, de kapitalisten en hun regeringen, niet vertrouwd kunnen worden als het aankomt op het aanpakken van de gezondheidscrisis. Diegenen die dat wel effectief doen, zijn het verplegend personeel en de mannen en de vrouwen die de vaccins ontwikkelen. Zij moeten het beheer krijgen over een volledig publieke gezondheidszorg. De huidige chaos toont aan dat er geen enkel aspect van de gezondheidszorg in handen mag blijven van de kapitalistische klasse.
Dit kan er niet komen door wat gerommel in de marge. Het huidige systeem moet op de schop. Zeg het luid en duidelijk: onteigen de Big Farma. Gebruik het geld om de besparingen in de gezondheidszorg terug te draaien, het personeelstekort en de lage lonen in de sector aan te pakken en de medische mogelijkheden voor de wereldbevolking te ontwikkelen.