Het loopt hélemaal uit de hand. Als een windhoos razen de energieprijzen door de inkomens en het spaargeld van de gezinnen. De steile stijging van de energieprijzen zet zich door in alle goederen en economische activiteiten. Er is geen ontsnappen aan. Twaalf maanden geleden probeerden de regeringen ons nog te sussen: de inflatie zal van korte duur zijn en beperkt blijven, beweerden ze. De verwachting was dat de pandemie ging overgaan in een nieuwe economische voorspoed. In de plaats daarvan hebben we een oorlog in Oekraïne, een blijvende verstoring van de internationale bevoorradingsketens en een inflatiestorm. Vandaag is de inflatie, het gespreksonderwerp nummer 1 onder de bevolking en ‘here to stay’. De percentages lopen op in dubbele cijfers.Tot voor kort was inflatie een abstract begrip in een cursus economie. De omvang en de snelheid van het verlies van koopkracht die het meebrengt is zelden gezien. Wat we nu meemaken is de grootste naoorlogse inkomenskrimp. Met andere woorden, de grootste daling van de koopkracht in vredestijd. Niet alleen de allerarmsten bevinden zich op de sociale pijnbank. De lage en middellage inkomens hebben het bijzonder hard te verduren. De media noemen dit verkeerdelijk de ‘lage middenklasse’. Eigenlijk gaat het dikwijls om gezinnen met tweeverdieners, die deel uitmaken van de werkende klasse.
Sociale onzekerheid
De stress en de onzekerheid die het meebrengt, trekt echter door het hele sociale weefsel door. Het vaststelling van de koopkrachtbarometer van het dagblad Le Soir is onherroepelijk. “Het inkomensverlies is ondanks de index algemeen en de politiek slaagt er niet in om de lage middenklasse te beschermen”. Een gezin met tweeverdieners en twee kinderen verliest meer dan 8 procent van zijn koopkracht. Tot zover het kille statistisch gegeven. In het dagelijks leven zorgt dit voor verregaande wijzigingen in het gedrag van de mensen. Een studie stelde onlangs een verschuiving vast van de eetgewoonten. De verkoop van (goedkoper) varkens -en kippenvlees stijgt zo ten koste van andere duurdere vleessoorten. De socialistische mutualiteit, Solidaris, trekt eveneens aan de alarmbel: het aantal depressies is met de helft gestegen, één op drie lijdt eraan. Ook koppels voelen de druk: relaties gaan op de klippen als gevolg van de verhoogde onzekerheid en stress, vertellen therapeuten. De OCMW’s, kreunen onder de hulpaanvragen. Vandaag zien we ‘Mijnheer en Mevrouw, met elk een inkomen aankloppen voor hulp voor de betaling van de energiefactuur’ getuigde een sociaal werker. De bijkomende middelen volgen niet en de sociale assistenten hebben massaal verzet aangetekend tegen deze schrijnende situatie. In de 19 Brusselse gemeenten voeren ze nu wekelijks actie met de centrale eis “meer financiële slagkracht” voor hun instellingen.
Obscene winsten
Maar niet iedereen voelt de inflatiestorm op dezelfde manier aan. Grote, zeer grote winsten worden opgestreken door de energiekapitalisten en de voedselgiganten. Zo boekte de voedingsmultinational Cargil, de grootste winst in 157 jaar. TotalEnergies, de Franse energiereus, verdubbelde zijn winst in nauwelijks 6 maanden. Met 10 miljard euro, gaat het bedrijf een boerenjaar tegemoet. De aandeelhouders vieren feest.Tussen het tweede kwartaal van vorig jaar en het tweede kwartaal van dit jaar steeg het uitgekeerde dividend in België met 25 procent. Nooit te voren waren er zoveel miljardairs. Deze tegenstelling tussen enerzijds de opeenvolgende, snelle en bruuske overgang van de ene crisis in de andere en anderzijds de obscene opstapeling van winsten blijft niet onopgemerkt. Het zorgt voor verontwaardiging en colère.
Van angst naar collectieve woede
Als materialisten denken wij dat het bewustzijn in laatste analyse bepaald wordt door de concrete materiële omstandigheden. Marx verwoordde het als volgt: “ Het bewustzijn wordt bepaald door het maatschappelijke zijn”. Dit geldt niet alleen voor het individuele bewustzijn maar ook voor de psychologie van de massa’s. In het algemeen is het bewustzijn behoudsgezind, zeer conservatief. Het loopt achter op de objectieve gebeurtenissen. Dit ‘natuurlijke’ conservatisme houdt niet van verandering en nog minder van revoluties. Het biedt hiertegen weerstand totdat de objectieve realiteit zich onherroepelijk oplegt. Inertie in het massabewustzijn is een grote kracht.
Zo deed Frederik Engels ooit zijn beklag bij Marx: “De massa’s zijn verdomd futloos na zo een lange periode van voorspoed. Chronische druk is een tijdje nodig om de bevolking op te warmen. Het proletariaat zal dan beter in staat zijn toe te slaan, met een beter bewustzijn van haar zaak en met grotere eenheid...” (Correspondentie, 15 november 1857).
Grote schokken zijn nodig om het bewustzijn uit een lange slaap te schudden.Vandaag ondergaat de werkende klasse een opdonder van jewelste. Haar kijk op de wereld is aan het veranderen. Een algemeen gevoel van ongerustheid heeft zich meester gemaakt van de bevolking. Dit gevoel begint zich om te zetten in woede. De Premier, Alexander De Croo, waarschuwde hiervoor: “We lopen ernstig risico op fundamentele sociale onrust” (Bloomberg, 8 september 2022).
De Financial Times, spreekbuis van het internationale kapitaal, analyseert de toestand als volgt. “Economische druk brengt politieke instabiliteit – en vandaag is de economische druk alom aanwezig”.
Niemand kan vandaag ontkennen dat er elektriciteit in de lucht hangt. Of het snel gaat bliksemen weten we niet. Maar vroeg of laat, maken we een zware sociale ontlading mee. In de verte horen we al naderend gedonder. Dit is eigen aan de toestand vandaag. We zien het voor onze ogen in de buurlanden, Frankrijk en Groot-Britannië. België gaat hier niet aan ontsnappen. De algemene staking van 9 november is hierin een belangrijke etappe. De vraag naar een verandering van het hele systeem gaat in dergelijke situatie onvermijdelijk groeien.